Sinaunang Gresya

kabilang ang maliliit na pulo ng Dagat Aegean Heograpiya ng Gresya matatagpuan sa dulong-timog ng Balkan Peninsula na nakatangos sa Dagat Mediterranean kabilang ang maliliit na pulo ng Dagat Aegean dagat na hangganan ng Gresya – Aegean sa silangan, Ionian sa kanluran at Mediterranean sa timog

bulubundukin at nagsisilbing gulugod ang Bundok ng Pindus ma-baybayin, golpo at look rehiyon sa Golpo ng Corinth – Attica at Peloponnesus

Kabihasnang Minoa

unang nanirahan sa Aegean unang nakilala ang mga Minoan nang matagpuan ni Arthur Evans, isang arkeyologong Ingles ang guho ng palasyo sa Knossos, Crete

pinaniniwalaang palasyo ni Haring Minos ang palasyo ay nagpapahiwatig na ang mga Minoan o Cretan ay may kaalaman sa paggawa ng daanan ng tubig, pagpipinta sa sariwang plaster (frescoes), kasanayan sa paggawa ng pinong plorera, tela, pabango at pag-ukit ng pigurin

ang pinanggalingan ng wikang Griyego mula sa pangkat ng mga mandarayuhang Aryan na naghahanap ng bagong kabuhayan, na unang namalagi sa Mainland Greece ang pinanggalingan ng wikang Griyego dahil sa yari sa bronse ang kanilang mga kagamitan, madali nilang nagapi ang mga mamamayan na nasa panahon pa rin ng bato nang lumaon, nanirahan sa Timog Gresya at nakipagkalakalan sa Crete – hanggang mapasailalim ng isang pinuno

nag-alsa ang mga Achaean sa Mycenae na nagbigay daan sa pagpapalit ng Crete bilang sentro ng kabihasnang Aegean sa pagsasanib ng kulturang Minoan at Achaean, mababakas ang binhi ng kabihasnang Griyego

nabangit din sa epikong Illiad ni Homer Trojan War nabangit din sa epikong Illiad ni Homer naganap sa Troy, lupain sa Asia Minor digmaan sa pagitan ng mga Achaean at Trojan dahil sa mataas pagpataw ng buwis ng mg Trojan sa mga sasakyang dagat na dumadaan kipot ng Dardanelles

malupit na tribong Griyego na nanalanta sa hilagang Gresya Dorian malupit na tribong Griyego na nanalanta sa hilagang Gresya sa loob ng maikling panahon, nagapi nila ang mga Achaean at nasira ang halos lahat ng bakas ng kabihasnang Mycenae “Panahon ng Karimlan” – 200 taong kaguluhan sa Gresya na dulot ng pananakop ng mga Dorian

habang umaahon ang mga Griyego sa pananalanta ng mga Dorian, lumaki ang populasyon ng Gresya at nagkulang ang lupang sakahan – nagbunsod ito ng pandarayuhan at pangangalaka ng karamihang Griyego, marami ang nagtayo at nanatili sa Aegean, ang naging simula ng ugnyan ng Silangan at Gresya

Ang Lungsod-Estado ng Gresya

polis – isang maliit na lungsod ngunit malaya tulad ng isang estado may sarili itong depensa at patron sa simula, pinamumunuan ng isang na nakatira sa moog na nasa burol o mataas na bahagi ng lungsod na tinatawag na acropolis nahahati ang mga tribong Griyego sa maraming lungsod-estado na sadyang maliit ang karamihan ngunit malaya sa isa’t isa

KASAYSAYANG PAMPOLITIKA

monarkiya aristokrasya demokrasya

Panahon ng Monarkiya at Aristokrasya

sa simula lamang pinamumunuan ng mga hari hindi gaya ng ilang matatandang kabihasnan, ang hari sa Gresya ay may limitadong kapangyarihan ang hari ay sumasangguni sa konseho ng mga maharlika, at mula sa mga maharlika ang magpapahayag ng desisyon

nang lumaon, nalipat sa mga maharlika ang kapangyarihan – ARISTOKRASYA = “pamumuno ng pinakamahuhusay” taun-taon humahalal ang lungsod ng mga kalalakihang nakakaangat sa lipunan

Panahon ng Pananakop

naging malupit ang pamamahala ng mga maharlika hndi naging kasiya-siya an gang kalagayan ng lipunan na humantong sa paglobo ng populasyon hanggang sa di na kayang tustusan ng mga lupang sakahan, na naging dahilan nang pagpapadala sa ibang lungsod na mga mandarayuhan, hanggang sa makapagtatag ng mga kolonya sa; timog Italya, Sicily, Timog France, baybaying dagat ng Africa sa gawing kanluran ng Ehipto, sa mga kipot patungong Black Sea

Pagkatatag ng Imperyong Griyego

nagsimula bilang pakikipagkalakalan sa mga lungsod-estado hanggang sa humantong sa pananakop o kolonisasyon Lydia – isang bansa na lumikha ng salapi na ginamit ng mga Griyego sa pakikipagkalakalan

Athens: Pinakademokratikong Lungsod – Estado ng Gresya

isa sa mga maraming lungsod ng Attica unang pinamunuan ng hari hanggang sa hawakan ng mga maharlika

archon – pamalahan ng isang konseho ng mga aristokratiko na pinamumunuan ng siyam na opisyal assembly – sangay ng pamahalaan na bukas sa lahat ng mamamayan na may ari-arian

Draco – archon na naatasang bumuo ng kodigo ng mga batas ng Athens para mabasa ng lahat, ito ay sagot sa pag-aaklas ng taong bayan

pinawalang bisa niya ang mga may utang Solon – nabibilang sa maharlika, hinirang upang panumbalikin ang mga suliraning panlipunan sa kanyang panahon pinawalang bisa niya ang mga may utang nagtalaga ng limitadong sukat ng lupa na maaaring ariin ng mamamayan bumuo ng bagong saligang batas na nagbibigay kapangyarihan sa assembly na gumawa ng batas at maghalal ng mga pinuno ng pamahalaan sa halip na konseho ng aristokrata sa ilalim ng saligang batas na ito, lahat ng mamamayan ay may karapatang ipahayag ang kanilang saloobin sa pamahalaan sa pagkamatay ni Solon, nauwi sa digmaang sibil an gang tungkulin ng mga partido politikal

humalili kay Solon at at nagpanumbalik ng kapanatagang politikal Pisistratus humalili kay Solon at at nagpanumbalik ng kapanatagang politikal tyrant – sinumang tao na humawak na humawak ng tungkulin ng pamahalaan sa paraang hindi naaayon sa batas o kaugalian kahit na siya ay mapagkawang-gawa ipinagpatuloy niya ang palakad ni Solon itinaguyod ang alyansang komersyal sa ibang lungsod-estado

nagtatag ng demokrasya sa Athens Cleisthenes nagtatag ng demokrasya sa Athens binuksan niya ang assembly sa lahat ng kalalakihang malaya, mayari-arian man o wala Council of Five Hundreds – may karapatang magmungkahi ng batas sa assembly

Sparta: Ang Estadong Militar

naiiba sa pamahalaan at paraan ng pamumuhay sa ibang lungsod-estado isang lungsod sa Laconia, timog Greece na siyang napiling tirahan ng mga Griyego mula sa lahi ng mga Dorian kasanayang militar ang mithiin ng isang Spartan kaya itinuon ng estado ang lakas at kakayahan ng lahat ng mamamayan sa layuning ito

taon pito (7) hanggang animnapu (60) sa ay sumasailalim ang mga kalalakihan sa mahigpit na pamamahala ng estado at inaasahang kikilalanin ang layunin ng estado bilang pansariling kapakanan upanag mapangalagaan ang mga Spartan, pinagabwalang makipagkalakan sa ibang lungsod estado at pinagamit ng sariling salapi na walang halaga sa ibang estado

tinataboy taun-taon ang mga dayuhan palayu sa lungsod ng estado hindi kailangang maghanapbuhay ang mga Spartan sapagkat sagot ng mga mahaharlikang angkan ang kanilang ikabubuhay helot – malaking bilang ng mga Spartan na mga aliping nagsasaka sa mga panginoong may-lupa

Digmaang Persiano

sinundan ito ng pag-aalsa ng mga Ionian (499 BC) Cyrus the Great pinunong Persiano na kilala sa lawak ng kanyang nasasakupan – mula sa Ilog Indus hanggang sa Silangang baybaying-dagat ng Mediterenean unang sinakop ng mga Persiano ang lungsod-estado ng mga Griyego sa Asia Minor (500 BC) sinundan ito ng pag-aalsa ng mga Ionian (499 BC)

Unang Pagtatangkang Pagsakop (492 BC) sinakop ng Persia an gang Thrace at Macedonia ngunit lubos na nawasaka ang kanilang plota habang iniikot ang lungos ng Bundok Athos patungo sa tangway ng Greece sa ilalim ni Haring Darius

Ikalawang Pagtatangkang Pagsakop (490 BC) matapos mabihag ang lungsod ng Eritrea at maalipin ang mga mamamaya, naglayag sila patungong kapatagan ng Marathon, sa baybay-dagat ng Attica may 38 km sa timog ng Athens humingi ng tulong ang Athens sa Sparta ngunit nagdiriwang noon ng isang banal na kapistahan ang Sparta kung kaya’t nahuli ito sa pagpapadala ng mga kawal

Sa harap ng higit na nakararaming sundalong Persiano, buo ang loob ng mga Athenian na magkaisa at bumuo ng isang matatag na lupon na tinatawag na phalanx (lupon ng mga kawal na naisinsin) laban sa mga Persiano.

Walang nagawa ang mga Persiano sa kagitingan ng mga Griyego at nagkakagulo silang tumakas patungo sa kanilang sasakyang-pandagat. namatay si Darius habang naghahanda para sa isa pang paglusob sa Gresya. Gayunpaman ang kanayang anak na si Xerxes ang nagpatuloy sa pagbuo ng higit na malaking puwersa

sa panig ng Athens – Themistocles humimok sa mga Athenian na palakasin ang hukbong pandagat nang higit pa sa puwersang panlupa sapagkat nauunawaan niya na kailanman mapapantayan ng Gresya ang higit na malaking hukbo ng Persia hindi nagtagumpay ang pagsisikap na masanib ang lahat ng lungsod-estado ng Gresya laban sa Persia, ngunit nagpasya ang Sparta at ang ibang pamayanan na makiisa sa Athens

Pamumuno sa Puwersang Pandagat at Panlupa

Noong 480 BC, tinawid ng hukbo ni Xerxes ang Hellespont (Dardanelles) sa pamamagitan ng mga bangkang nagsisilbing tulay, kasunod ang plota ng mga sasakyang-pandagat dala ang malaking bahagi ng panustos sa hukbo. Hinarangan ni Haring Leonidas at ng 300 Spartan ang makitid na daan ng Thermopylae sa nasa pagitan ng matatarik na bundok at baybay-dagat at tinalo ang mga Persiano sa loob ng tatlong araw.

Ngunit ang traydor na Griyego, si Ephrates, ang nagturo sa mga Persiano ng isang lihim na lagusan sa kabundukan na siyang nagbigay ng pagkakataon sa mga kaaway na lusubin ang mga Spartan sa likod nito. Nanlaban ang 300 Spartan hanggang wala ni isa sa kanila ang naiwang buhay.

Tumuloy ang mga Persiano sa gitnang Gresya patungong Athens Tumuloy ang mga Persiano sa gitnang Gresya patungong Athens. Hinikayat ni Themistocles na iwanan ang lungsod at tumuloy sa karatig-pulo ng Salamis at Aegina para sa kanilang kaligtasan dahil alam niyang walang magagawa ang kanyang maliliit na hukbo sa malaking puwersa ng Persia. Sa halip, sinalubong niya ang kaaway sa isang labanan sa karagatan. Sapagkat walang humadlang sa mga Persiano, dinambong nila ang Athens, habang ang plota ng mga Griyego na binubuo ng mga triremes (mga maliliit, magagaan, ngunit medaling imaneobrang sasakyang-dagat) ang tumungo sa makitid at mababaw na look ng mga Salamis at naubos ng lahat ng mga Griyego ang plota ng mga Persiano.

Imperyong Athens

Bagama’t naitaboy sa Gresya ang mga puwersa ng mga Persiano, nsa kapangyarihan pa rin ni Xerxes ang mga lungsod sa Asia Minor. Nang humingi ng tulong ang mga lungsod na ito, pinagsanib ng mga Athenian ang maraming lungsod-estado sa punong lupain sa isang alyansa o liga na nakilala sa tawag na Delian League mula sa distritong Delos.

ginawang imperyong Athenian ang dating hukbong pandagat ginamit ng Athens ang pondo upang muling itayo at pagandahin ang lungsod tinaboy ang mga pirata sa paligid pinasigla ang kalakalan sa Dagat Aegean Pericles – estadisatang pnamuno sa pagpapanumbalik ng Gresya at dinala ito sa kanyang “Ginintuang Panahon”

Pagbagsak ng Athens

Digmaang Peloponnesian

kinilala bilang pinuno ng mga lungsod-estado sa Gresya naging sentro ng politika at kultura ang Athens sa silangang Mediterranean kinilala bilang pinuno ng mga lungsod-estado sa Gresya

ang mga lungsod-estado na hindi kabilang sa imperyo ng Athens ay nainggit dito – una ang Sparta itinatag ng Sparta ang Ligang Peloponnesian (Peloponnesian League) – mula sa distrito ng Peloponnesus

tumagal ito ng halos 27 taon nilalayon ng Sparta na ibagsak ang Athens hanggang sumiklab ang Digmaang Peloponesian na kinapapalooban ng Athens at Sparta kasama ang mag kaalyadong lungsod-estado tumagal ito ng halos 27 taon

nagkaroon ng disabilisasyon sa estado dinapuan ng salot ang Athens na halos lumipon sa ikaapat na bahagi ng populasyon nito na kung saan kabilang si Pericles – naiwan niya ang Athens ng walang pinunong mapagkakatiwalaaan nagkaroon ng disabilisasyon sa estado

humirap lalo ang imperyo dahil sa walang katapusang digmaan at palusob sa Syracuse at pulo ng Sicily nawalan ng kontrol ang mga Athenian sa karagatan, mula sa kanilang kuta sa Attica, sinakop ito ng mga Spartan

sa loob ng 60 taon, sa pagbagsak ng Athens, hindi natapos ang mga lungsod estado sa pakikipaglaban sa isa’t isa humina ang mga lungsod-estado na naging dahilan ng madaliang pagsakop ng mga Macedonian mula sa hilaga sa pamumuno ni Haring Philip

Pagkakatatag ng Imperyo ni Alexander the Great

Macedonia – hilaga ng Gresya, bagamat ng Griyego ang wika dito, kakaunting kaugalian lamang ang kanilang sinusunod at nahuhuli sila sa kabihasnan

Haring Philip ng Macedonia

noong namumuno ang Thebes sa Athens, nabihag siya ng mga ito at humanga sa kagalingan ng Athens pinangarap niyang masakop ang Athens upang magamit ito laban sa mga Persiano

hinayaan niyang pamunuan ng kani-kaniyang pinuno ang mga estado Labanan sa Charonea – nagtapat ang Athens kasama ang Thebes laban sa Macedonia, nagapi ang Athens hinayaan niyang pamunuan ng kani-kaniyang pinuno ang mga estado naisakatuparan niyang patalsikin ang mga Persiano pataksil siyang pinatay noong 336 BC

Alexander the Great anak ni Philip at humalili sa kanya minana niya ang kaharian mula sa kanayang ama maging ang mga digmaan una niyang winakasan ang pag-aaklas sa sariling bayan tinungo niya ang Gresya at dinurog ang Thebes mula sa ginawa niyang ito, napigilan ang mga nagbabanta sa kanyang pamunuan

itnituring siya na pinakamaniingning na pinuno sa kasaysayan kasama niya sa kanayang paglalakbay at pananakop ang mga inyenyero upang magtayo ng mga moog at tulay itnituring siya na pinakamaniingning na pinuno sa kasaysayan

nagapi niya si Haring Darius ng Persia Labanan sa Granicus – nagapi niya si Haring Darius ng Persia

sa Ehipto – ipinahayag niya sa pamamagitan ng isang orakulo na anak siya ng Diyos at itinatag niya sa bukana ng Nile ang lungsod ng Alexandria

sa loob ng 13 taon, napalawak na niya ang kanyang mga nasasakupan naisagawa niya ang pananakop sa Persia at hanggang makarating sa Malayong Silangan sa lamabak ng Indus sa loob ng 13 taon, napalawak na niya ang kanyang mga nasasakupan 324 BC, nagkasakit dahil sa pagkahapo at pagkalasing hanggang sa namatay siya noong 322 BC

nang siya ay namatay, nahati sa kanyang mga heneral ang kanyang nasasakupan, Antigonus sa Europa, Seleucus sa Asya at Ptolemy sa Ehipto

pagkalipas na lang 200 taon, bago nabuong muli ang imperyo ni Alexander sa panahon ng mga Romano

Pagyabong ng Kulturang Helenistiko

Hellenic – purong kulturang Griyego Hellenistic – kulturang pinaghalong Silangan at Griyego

sa loob ng isang isiglo, naging unibersal ang wika sa lahat ng sakop ni Alexander the Great

Alexandria ng Ehipto

Pergamum malapit sa dating Troy

Antioch sa Syria

Rhodes sa Mediterranean

sa pamamagitan ng kalakalan, nagkaroon ng palitan ng kultura ang unang salin-wika ng bibliya na nasa wikang Hebreo ay nasalin sa Griyego na naging dahilan ng paglaganap ng Kristiyanismo

Kaisipang Pampolitika: Pamanang Griyego

aristokrasya – pamamahala ng kakaunting namumuno tyranny – pamamahala ng malupit na pamumuno Demokrasya – demos (tangong bayan) at kratos (kapangyarihan) – ang kapangyarihan ay mula sa taong bayan

ilan sa pinaniniwalaan ng mga Griyego; unang tungkulin ng tao ay sa kanyang sarili ang maaaring tawaging “buong taoay may kakayahang pagyamanin ang kanyang katawang pisikal at kaisipan

tinaguriang “Unang Mamayan” ng Athens Pericles pinakadakilang estadista na ang panagalan ay katumbas ng Ginintuang Panahon ng Gresya tinaguriang “Unang Mamayan” ng Athens pinagsanib niya ang katalinuhan ng isang estadista, mananalumpati at pilosopo pinagsumikapan niyang mabigyan ng sweldo ang mga naglilingkod sa pamahalaan

Pilosopiya: Pinamulan ng Karunungan

pilosopiya – philos at sophia – na ang ibig sabihin ay pagmamahal sa karunungan o katalinuhan

socratic method o dialectic – question and answer Socrates unang pilosopo ba tumalakay sa suliranin ng tao kaugnay sa ibang tao sa sansinukob naniniwala siya na tulad ng pagkakaroon ng mga prinsipyo na nagpapaliwanag ukol sa sansinukob, mayroon ding mga prinsipyo ukol sa katotohann, kabutihan at katarungan na dapat gawing gabay ng mga tao sa kanilang buhay socratic method o dialectic – question and answer kilala siya sa paniniwalang “kilalanin ang sarili” o know yourself siniraan at inakusahang naninira ng kaisipan ng mga mag-aaral, dinakip, kinulong at hinatulan ng kamatayan s apamamagitan ng pag-inom

may-akda ng Dialogues at ng The Republic Plato mag-aaral ni Socrates na nagtipon ng lahat ng tala tungkol sa kanyang guro may-akda ng Dialogues at ng The Republic nagtatag ng paaralan sa Academy

pinakamatalinong tao ng maraming manunulat ng kasaysayan Aristotle mag-aaral ni Plato pinakamatalinong tao ng maraming manunulat ng kasaysayan sumasaklaw sa kanyang katalinuhan ang astronomiya, biyolohiya, matematika, pisika, panulaan, politika at etika at ang pinakadakilang pamana niya ay ang lohika at agham ng pangangatwiran