1. Ponolohiya
(Palatunugan)

2. Ponolohiya
Agham na pag-aaral ng makabuluhang tunog ng isang wika

3. Ang Pagsasalita

4. Salik upang makapagsalita ang tao:
Ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiya
Ang kumakatal na bagay o artikulador
ang patunugan o resonador

5. Bilinggwal – taong marunong magsalita ng dalawang wika
Monolinggwal – isang wika lamang ang alam
Poliglot – bihasa sa mahigit tatlong wika

6. Ang Mga Prinsipal na Sangkap ng Pananalita
Malambot na ngalangala
guwang ng ilong
Matigas na ngalangala
guwang ng bibig
titilaukan
punong gilagid
paringhe
labi
epiglottis
laringhe
ngipin
dila
hiningang galing
sa baga
1=harap
2=sentral
3=likod
Babagtingang tinig

7. Ang hanging may presyun na nanggagaling sa ating baga ay nagpapakatal ng babagtingang tinig. At kapag kumatal ang babagtingang tinig, ito ay lumilikha ng alon ng tunog na siyang binabago ng ating bibig o guwang ng ilong na ating naririnig sa pamamagitan ng hangin na siyang midyum ng tunog.

8. Ponolohiya ng Filipino

9. 1. Mga Ponemang Segmental/Ponema
Makabuluhan ang isang tunog kapag nag-iba ang kahulugan ng salitang kinasasamahan nito sa sandaling ito’y alisin, palitan, ilipat o dinagdag.

10. Ang Filipino ay may 21 ponema – 16 katinig at 5 patinig
Mga katinig- /p,t,k,),b,d,g,m,n,h,s,ŋ,l,r,w,y/
Mga patinig- /i,e,a,o,u/
Ang ŋ ay tinutumbasan ng digrapo (dalawang letra ng “ng”)
Ang patinig ay itinuturing na siyang pinakatampok o pinakaprominenteng bahagi ng pantig.

11. a. Mga Katinig
Ito ay maiaayos ayon sa punto at paraan ng artikulasyon at kung ang mga ito ay binibigkas nang may tinig (m.t.) o walang tinig (w.t.)

12. Punto ng artikulasyon – saang bahagi ng bibig nagaganap ang saglit na pagpigil o pag-abala sa pagpapalabas ng hangin sa pagbigkas ng isang katinig
Paraan ng artikulasyon – papaanong gumagana ang ginagamit na mga sangkap sa pagsasalita at kung paanong ang hininga ay lumalabas sa bibig o sa ilong sa pagbigkas ng alinman sa mga ponemang katinig

13. Mga Ponemang Katinig ng Filipino
PARAAN NG ARTIKULAS-YON
PUNTO NG ARTIKULASYON
Panlabi
Pang-ngipin
Pang-gilagid
Pangngalangala
Palatal Velar
Glottal
Pasara
w.t p t k
m.t b d g )
Pailong
m.t. m n ŋ
Pasutsot
w.t. s h
Pagilid l
Pakatal r
Malapatinig y w

14. b. Mga Patinig
Maiaayos ayon naman sa kung aling bahagi ng dila ang gumagana sa pagbigkas ng isang patinig at kung ano ang pusisyon ng nasabing bahagi sa pagbigkas

15. Mga Ponemang Patinig ng Filipino
Posisyon ng Dila
Bahagi ng Dila
Harap
Sentral
likod
Mataas i u
Gitna e o
Mababa a

16. 2. Mga Diptonggo Magkasamang patinig at malapatinig sa isang pantig
aw, iw, ay, ey, oy, uy
Kapag ang malapatinig ay napagitan sa dalawang patinig, ito ay hindi na diptonggo

17. Mga Diptonggo ng Filipino
Harap
Sentral
Likod
Mataas
iw, iy uy
Gitna ey oy
Mababa
aw, ay

18. Halimbawa: giliw sisiw reyna sampay kalabaw daloy bahay beywang aruy
kahoy
sisiw
sampay
daloy
beywang
baliw
kami’y

19. 3. Klaster o kambal-katinig
Magkakabit na dalawang magkaibang katinig sa isang pantig
Ang klaster ay matatagpuan sa unahan o inisyal at sa hulihan o pinal ng isang pantig

20. Tsart ng mga Ponemang Katinig ng Filipino
Unang Ponema
Ikalawang Ponema
/w/
/y/
/r/
/l/
/s/
/p/ X
/t/ x
/k/
/b/
/d/
/g/
/m/
/n/
/h/

21. 4. Mga Pares Minimal
Ang pares ng salita na magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad na magkatulad sa bigkas maliban lamang sa isang ponema sa magkatulad na pusisyon
Ito ay ginagamit sa pagpapakita ng pagkakaiba ng mga tunog ng magkakahawig ngunit magkakaibang ponema

22. /p/ /b/ /e/ /i/
pala – shovel mesa – table
bala – bullet misa – mass
/k/ /g/
kulay – color kulong – enclosed
gulay – vegetable gulong – wheel
/t/ /d/
tula – poem
dula – play

23. 5. Mga Ponemang Malayang Nagpapalitan
Magkaibang ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran ngunit hindi nagpapabago sa kahulugan ng mga salita
Karaniwang nangyayari sa ponemang patinig na i at e, at sa o at u

24. Halimbawa:
lalaki tutoo daw
lalake totoo raw
bibi nuon
bibe noon

25. 6. Ang Glottal na Pasara o Impit na Tunog
Naging labing-anim ang ponemang katinig sa halip na labinlima lamang dahil sa ponemang glottal na pasara
Kahit itinuturing na ponema, hindi ito inirereprisinta ng titik o letra

26. Sa halip ay inirereprisinta ito sa dalawang paraan:
Nakasama ito sa palatuldikan at inirereprisinta ng tuldik na paiwa (`) kung nasa pusisyong pinal ng salita. Ang mga salitang may impit na tunog sa pusisyong pinal ay tinatawag na maragsa o malumi
Malumi – bagà, pusò, saganà, talumpatì
Maragsa – bagâ, kaliwâ, salitâ, dukhâ

27. Inirereprisinta ito ng gitling(-) kapag ito’y nasa loob ng salita sa pagitan ng katinig at patinig
Karaniwang matatagpuan sa pagitan ng panlaping nagtatapos sa katinig at ang salitang-ugat na nagsisimula sa patinig.
Hal:
May-ari
Mag-alis
Pang-ako

28. 7. Ponemang Suprasegmental
Sangkap na pampalasang ginagamit sa ating pakikipagtalastasan
Pantulong sa ponemang segmental; na higit na nagiging mabisa ang ating paggamit ng 21 ponemang segmental sa ating pakikipagtalastasan sa pamamagitan ng mga pantulong o suprasegmental na tono, haba, diin at antala

29. a. Tono
Ang pagtaas o pagbaba na iniuukol natin sa pagbigkas ng pantig ng isang salita upang hugit na maging mabisa ang ating pakikipag-usap sa ating kapwa 3
2 pon ka 1 ha 3
2 ha
ka 1
pon

30. b. Haba at Diin
Ang haba ay tumutukoy sa sa haba ng bigkas na iniuukol ng nagsasalita sa patinig ng pantig ng salita
Ang diin naman ay tumutukoy sa lakas ng bigkas ng pantig ng salita

31. Ang Filipino ay sinasabing syllable-timed samantalang ang Ingles ay sinasabing stress-timed
Ang tono, haba at diin sa pagbigkas ng isang salita ay karaniwang nagkakasama-sama sa isang pantig
Hal. halaman

32. Mandarin at Thai- mahalaga ang tono
Ingles – mahalaga ang diin
Filipino – mahalaga ang haba
Hal.
“Break, break, break
On thy cold, gray stones, O Sea!”
“Pag-ibig anaki’y aking nakilala
Di dapat palakhin ang bata sa saya”

33. Bakit higit mahalaga ang haba kaysa sa tono at diin?
magnana.kaw – thief
magna.na.kaw – will steal
magna.nakaw – will go on stealing

34. c. Antala
Saglit na pagtigil sa ating pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng ibig nating ipahatid sa ating kausap
Ito ay inihuhudyat ng kuwit, tuldok, semi-colon o kolon

35. Hal. Hindi puti. Hindi, puti Hindi ako siya Hindi ako, siya
Hindi sila tayo
Hindi sila, tayo