هورمون و ورزش بخش دوم تهیه: مهدی روحی بهار 85

غدد پاراتیروئید علاوه بر پاراتورمون مقدارکلسیم مصرف شده از طریق غذا، ویتامین D، مقدار فسفات در غذا و فعالیت تیروئید و غدد فوق کلیوی بر شدت بازجذب کلسیم می افزایند. کلسیم برای فعالیت هورمون رشد، محرک تیروئید، وازوپرسین، تیروکسین و پروژسترون لازم است. افزایش میزان کلسیم باعث کاهش تحریک پذیری عصبی و عضلانی و کاهش میزان تونوس عضلانی، بی حالی و بی اشتهایی می شود. کاهش میزان منیزیم خون سبب مختل شدن فعالیت پاراتورمون می شود. ترشح پاراتورمون با مکانسیم بازخورد منفی تنظیم می شود.

غدد فوق کلیه (Adrenal) روی کلیه ها قرار دارند و هر غده از دو بخش تشکیل شده که هورمونهای مجزایی دارند: بخش قشری Adrenal Cortex بخش مغزی Adrenal Medulla بخش قشری غده فوق کلیوی شامل سه لایه است: لایه خارجی یا گلومرولی لایه میانی یا فاسیکولی لایه داخلی یا رتیکولی

هورمونهای بخش قشری غده فوق کلیوی بخش قشری اهمیت بیشتری نسبت به بخش مغزی دارد مینرالوکورتیکوئیدها گلوکوکورتیکوئیدها هورمونهای جنسی آندروژن و استروژن گلوکوکورتیکوئیدها شامل: کورتیزول هیدروکورتیزون کورتیکوسترون و کورتیزون

اعمال گولوکوکورتیکوئیدها افزایش میزان گلوکز خون از طریق افزایش میزان گلوکونئوژنز در کبد کورتیزول از دو سو سبب افزایش میزان گلوکز خون می شود: آزاد کردن اسیدهای آمینه از عضلات و تبدیل آنها در کبد به گلوکز افزایش اثر گلوکاگون و کاتاکولامین ها در گلیکوژنولیز کبد اگر میزان کورتیزول خون از حدی بیشتر شود فرد دچار دیابتی به نام دیابت فوق کلیوی می شود. کورتیزول هنگام گرسنگی روی بافت چربی نیز اثر کرده و اکسیداسیون آنها را تشدید می نماید. در انواع فشارهای جسمی و روانی، بیماریهای عفونی، تحریک سمپاتیک میزان ترشح کورتیزول بالا رفته و با مجموعه اعمال خود بر مقاومت بدن می افزاید. کورتیزول هنگام بروز آسیب بافتی و التهاب و آماس با کاهش نفوذ پذیری غشا مویرگها، لیزوزومها، افزایش اثر اپی نفرین و نوراپی نفرین باعث کاهش اثرات التهاب و آماس می شود ( اثر ضد التهابی کورتیزول ).

Circadian Rhythm Stress CRH ACTH Cortisol Immune System Liver Muscle Adipose Function Suppressed Gluconeo-genesis Protein Catabolism Lipolysis

چگونگی ترشح گلوکوکورتیکوئیدها تحت تأثیرACTH بخش هیپوفیز قدامی ترشح می شوند. کاهش میزان کورتیزول و کوتیکوسترون ناراحتی، درد و بیماریهای عصبی و روانی با تأثیر بر هیپوتالاموس باعث ترشح ACTH می شود.

مینرالوکورتیکوئیدها مهمترین هورمون آن آلدوسترون است. آلدوسترون باعث دفع پتاسیم و هیدروژن و کاهش دفع سدیم از کلیه ها می شود. فقدان آلدوسترون به سبب نقش آن در تنظیم املاح بعد از چند روز سبب مرگ می شود. تنظیم ترشح آلدوسترون تحت تأثیرمیزان پتاسیم، رنین-آنژیوتانسین خون است.

هورمونهای جنسی غدد فوق کلیوی در بخش قشری (لایه رتیکولی ) غدد فوق کلیوی هورمونهای جنسی مردانه ( آندروژن ) و به میزان کمتر هورمونهای استروژن و پروژسترون ساخته می شود. اثر آندروژنهای کلیوی بسیار ضعیف تر از آندروژنهای بیضه ها است. در زنان اگر میزان ترشح آندروژنهای فوق کلیوی از حدی بیشتر باشد سبب بروز نشانه های از صفات جنسی مردانه می شود.

بخش میانی غده فوق کلیوی این بخش غده ای کاملا مجزا محسوب می شود. هورمونهای آن تحت نام کلی کاتاکولامین ها نامیده می شوند و شامل اپی نفرین و نوراپی نفرین هستند. ترشح این هورمونها اثرات گسترده ای روی سیستم عصبی سمپاتیک می گذارد. ترشح اپی نفرین سبب افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، افزایش قطر رگهای عضلات، افزایش جریان خون عضلات، تجزیه گلیکوژن کبدی به گلوکز می شود. و مجموعه این رویدادها بدن را برای برای مقابله با حوادث ناگهانی آماده می کند. دو نوع گیرنده آلفا و بتا برای این هورمونها در بافتهای مختلف وجود دارد و واکنش بافتهای مختلف بستگی به نوع گیرنده آنها دارد.

لوزالمعده یکی از غدد مختلط بدن است که هم ترشحات برون ریز ( شیره گوارشی که به دوازده می ریزد ) و هم ترشحات درون ریز که وارد خون می شود، دارد. لوزالمعده دو نوع یاخته دارد: فولیکولها: شیره گوارشی را می سازند. جزایر لانگرهانس: شامل سلولهای آلفا، بتا و دلتا سلولهای آلفا هورمون گلوکاگون را ترشح می نمایند. سلولهای بتا هورمون انسولین را ترشح می کنند. سلولهای دلتا سوماتوستاتین را ترشح می کنند.

انسولین پروتئین کوچکی است که علاوه بر گلوکز در سوخت وساز پروتئین ها و چربیها نیز نقش دارد و بعد از انجام عمل خود به سرعت از خون توسط کبد حذف می شود. با بالا رفتن گلوکز خون میزان انسولین بالا می رود و سبب تبدیل گلوکز به گلیکوژن در کبد و عضلات می شود. انسولین در کبد سبب تبدیل گلوکز به اسیدهای چرب می شود. وجود انسولین در خون مانع تجزیه اسیدهای چرب از بافت چربی و نیز مانع از تجزیه پروتئینها می شود. انسولین مصرف و ذخیره سازی پروتئین ها را تسهیل می کند و در نبود انسولین تجزیه پروتئینها به اسیدهای آمینه افزایش می یابد. انسولین روی سلولهای مغزی و لوله های ادراری اثری ندارد و این سلولها گلوکز خود را مستقیماً از خون دریافت می نمایند. میزان ترشح انسولین با سطح غلظت گلوکز و اسیدهای آمینه خون تنظیم می شود.

گلوکاگون گلوکاگون عکس اثرات انسولین را دارد. باعث افزایش قند خون از طریق گلیکوژنولیز و گلیکونئوژنز می شود (هیپرگلیسمی). پایین آمدن قند خون سبب ترشح آن می شود.

سوماتوستاتین یاخته های دلتای پانکراس علاوه بر هیپوتالاموس سوماتوستاتین ترشح می نمایند. باعث کاهش میزان اثر هومونهای انسولین و گلوکاگون می شود و میزان هومون رشد می کاهد. سوماتوستاتین با توجه به سطح گلوکز خون تنظیم می شود، زمانیکه میزان گلوکز خون پایین باشد سلولهای دلتا تحت تأثیر قرار می گیرند.

غدد جنسی بیضه ها آندروژن ترشح می نمایند. سلولهای جنسی را می سازند (اسپرماتوژنز). تخمدانها استروژن و پروژسترون ترشح می نمایند. سلولهای جنسی ماده را می سازند. اندامهای جنسی تا سن بلوغ غیر فعال اند و هنگام بلوغ تحت تأثیر گنادوتروپین فعال می شوند.

ترشح درون ریز بیضه ها هورمون اصلی بیضه ها تستوسترون است. تستوسترون از سلولهای بینابینی (لیدیگ) ترشح می شوند. ترشح آن تحت تأثیر هورمونهای لوتئینی و FSH تنظیم می شود. عمل تستوسترون کمک به FSH در ساختن یاخته های جنسی و بروز صفات ثانویه جنسی می باشد. تستوسترون با بالا بردن میزان پروتئین سازی و جلوگیری از تجزیه آنها باعث افزایش رشد می شود. به نظر می رسد بین تستوسترون و رفتارهای ستیزه جویانه رابطه ای وجود داشته باشد. در بیضه ها مقدار کمی استروژن نیز ترشح می شود که با افزایش سن میزان آن بیشتر می شود. ساخته شدن سلولهای جنسی تحت تأثیر هومون محرک فولیکولی قرار دارد و آسیب به هیپوتالاموس سبب تحلیل بیضه ها می شود.

ترشح درون ریز تخمدانها این هورمونها علاو بر ایجاد صفات ثانویه جنسی بطور متناوب رحم را برای بارداری و دوره های جنسی آماده می نمایند. استروژن در دوران بلوغ دختران سبب بروز صفات ثانویه جنسی، دوران ماهانه، رشد آندومتر و آمادگی برای بارداری می شود. پروژسترون بیشتر از جسم زرد و پس از بارداری از جفت ترشح می شود و باقطع این هورمون دیواره رحم تخریب می گردد.

هورمون رشد و ورزش فعالیت بدنی یکی از عوامل آزاد کننده هورمون رشد به شمار می رود. تحقیقات نشان می دهد شرایط هیپوکسی ناشی از ورزش موجب افزایش میزان هورمون رشد می شود. در بارکار بیشینه میزان ترشح هورمون رشد در گروه تمرین کرده و تمرین نکرده به یک میزان بود. در بار کار زیر بیشینه میزان ترشح هورمون رشد در افراد تمرین نکرده بیشتراز افراد تمرین دیده بود. در افراد تمرین دیده پاسخ به هورمون رشد به سبب مهار گیرنده های آلفا کمتر از افراد تمرین نکرده است.

تغییرات هورمونهای تیروئیدی با ورزش تحقیقات در این زمینه بسیار محدود است. در برخی از بررسی ها نشان داده شده که میزان تیروکسین آزاد خون حدود 35% افزایش می یابد، از طرف دیگر غلظت تیروکسین تام پلاسما کاهش می یابد. با انجام ورزشهای شدید سطوح تیروکسین و تری یدودتیرونین افزایش یافتند. چنانچه ورزشکار تمرین خود را قطع نماید تمام این تغییرات سریعا به سطح طبیعی بر می گردد.

اثر ورزش بر حساسیت انسولین ورزشهای طولانی مدت حساسیت انسولین را افزایش می دهد ولی با یک دوره کوتاه بی تمرینی تفاوت بین افراد تمرین کرده و تمرین نکرده از بین می رود.

اثر ورزش بر بیماران دیابتی دو نوع دیابت وابسته به انسولین و مستقل از انسولین داریم در دیابت وابسته به انسولین که 10% بیماران را تشکیل می دهد اختلال در ترشح هورمون و جزایر لانگرهانس است، اما در دیابت غیر وابسته به انسولین یا نوع (II) انسولین در خون افراد زیاد است اما گیرنده های هورمون از سطح به داخل سلول رفته و در دسترس نیستند که 90% مبتلایان از این دسته اند.

اثر ورزش بر بیماران دیابتی فواید ورزش در افراد دیابتی کاسته شدن از عوامل خطرزای قلبی-عروقی کمک به رژیم غذایی به منظور کاهش وزن پیشرفت قدرت تحمل گلوکز زیاد شدن ظرفیت کار و آمادگی جسمانی افزایش حس تندرستی بهتر شدن کیفیت زندگی

اثر ورزش بر بیماران دیابتی خطرات ورزش در افراد دیابتی کاهش قند خون ( در افراد دیابتی تحت درمان با انسولین ). ایجاد اختلال بیشتر در کنترل متابولیکی در افراد دیابتی برخوردار از کنترل ضعیف بی نظمی در ضربان قلب، کم خونی موضعی عضله قلب یا انفارکتوس ( بندرت ) آسیب های عضلانی-اسکلتی در بیماران مبتلا به امراض عصبی خونریزی عدسی چشم در صورت وجود امراض شبکیه ای پیشرفته

پاسخ گلوکاگون به ورزش بدلیل نقش مهمی که در هموستاز طبیعی گلوکز ایفا می نماید ضمن فعالیت ورزشی از اهمیت بالایی برخوردار است. میزان گلوکاگون بتدریج حین ورزش بالا می رود.

ساز وکار ترشح کورتیزول در ورزش میزان ترشح کورتیزول و ACTH در افراد تمرین کرده حین ورزش افزایش می یابد، ولی تا به حال ساز و کار و علت این افزایش کشف نشده است. ولی احتمال داده می شود بخاطر افزایش CRH هیپوتالاموسی باشد.

ورزش و پاسخ آلدوسترون با انجام فعالیت ورزشی میزان آلدسترون خون بصورت پیشرونده ای افزایش می یابد.

ورزش و پاسخ کاتاکولامین ها با شروع ورزش میزان ترشح اپی نفرین ( E ) و نوراپی نفرین ( NE ) افزایش یافته و این افزایش با شدت تمرین تناسب دارد. تمرین استقامتی باعث کاهش خیلی سریع پاسخهای اپی نفرین و نور اپی نفرین پلاسما به یک کار ورزشی ثابت می شود.

پاسخ هورمونهای جنسی مردانه به ورزش تحقیقات نشان می دهد که با ورزش میزان هورمون های مردانه خصوصاً تستوسترون افزایش می یابد. این افزایش بیشتر با شدت تمرین رابطه دارد تا مدت آن. در این میان نقش اصلی در ترشح هورمون را بیضه ها دارند.

پاسخ های هورمون جنسی زنانه به ورزش تحقیقات نشان می دهد که غلظتهای استرادیول و پروژسترون در پاسخ به یک جلسه ورزش افزایش می یابد. میزان افزایش با شدت کار تناسب دارد. فعالیت ورزشی و شدت آن روی ترشح LH تأثیری ندارد.

منابع رسایی، محمد جواد؛ گایینی، عباسعلی؛ ناظم، فرزاد؛ سازگاری هورمون و ورزش؛ انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، 1373 حائری روحانی، علی؛ فیزیولوژی اعصاب و غدد؛ انتشارات « سمت » 1373 http://www.uic.edu/classes/phyb/phyb402dbh/lecture5.ppt#314,12,Phosphate Turnover http://medinfo.ufl.edu/year2/path/systemic/051215_124418.ppt#341,7,Slide 7 http://www.coe.unt.edu/ubms/documents/classnotes/Spring2006/Endocrine%20System%20-%20Chapter%2047.ppt#302,4,Slide 4

منابع http://www.tufts.edu/as/wright_center/fellows/sci_olympiad/upload_1_15_05/ppt/health_sci_05.ppt#276,20,Slide 20 http://dbs.umt.edu/courses/biol460/documents/CopyofChapter41MechanismsoEndocrineControl.ppt#433,8,Characteristics of Hormones http://dbs.umt.edu/courses/biol460/documents/CopyofChapter41MechanismsoEndocrineControl.ppt#292,16,Slide 16 http://www.biosciences.utoledo.edu/brenda/Lourdes/ch18.ppt#885,82,Goiters