مفهوم سلامتی سلامتی یکی از واژه هایی است که بیشر مردم با آنکه مطمئن اند معنی آن را می دانند،تعریف آن را دشوار می یابند. احتمالا قدیمی ترین تعریف عبارتست از بیمار نبودن.این تعریف : از سلامتی تنها بر روی بعد جسمی انسان تمرکز نموده در حالیکه صرفا عدم ابتلا به بیماری نمی تواند سلامتی معنا شود.در این تعریف نقش عوامل تعیین کننده زیست محیطی،اجتماعی،روانشناختی و فرهنگی نادیده گرفته شده و به طور کلی پیشرفتهای علوم پزشکی و اجتماعی به این نتیجه رسیده اند که مفهوم زیست پزشکی سلامت نارسا است. به وضعیت های مختلف سلامتی که مابین تندرستی و بیماری است توجه نشده است.

مفهوم بوم شناختی(Ecologic) در این مفهوم سلامت تعادل پویا بین انسان و محیط زیست است و بیماری را به عدم تعادل آنها نسبت داده است.تاریخ به خوبی ثابت کرده است که بهبود در تطابق انسان با محیط زیست او می تواند منجر به افزایش امید به زندگی و بهتر شدن کیفیت زندگی شود حتی اگر خدمات بهداشتی مدرن هم در کار نباشد.

تعاریف سلامتی وضعیت خوب و عالی بدن ،فکر و روح و به خصوص عاری بودن از درد یا بیماری جسمی(فرهنگ وبستر) وضعیت عالی جسم یا روح و حالتی که اعمال بدن به موقع و به طور موثر انجام شود(فرهنگ آکسفورد) WHO(World Health Organization) سلامتی عبارت است از رفاه کامل جسمی،روانی،اجتماعی و نه تنها بیمار یا معلول نبودن.درسالهای اخیر با توانایی داشتن یک زندگی از نظر اقتصادی و اجتماعی مثمر،این تعریف تقویت شده است.

ابعاد سلامتی بعد جسمی بعد روانی بعد اجتماعی بعد روحی بعد عاطفی تنها شامل نداشتن بیماری روانی نیست. بهداشت روانی:حالت توازن بین شخص و دنیای اطراف او و سازگاری شخص با خود و دیگران و هم زیستی بین واقعیت های خود،مردم و محیط زیست است. سازگاری و هماهنگی درون شخص و بین هر شخص با دیگر اعضای جامعه و بین اعضای جامعه و دنیایی است که در آن زندگی می کند.سلامتی در این بعد شامل عملکرد اجتماعی و توانایی شناخت هر شخص از خود به عنوان عضوی از جامعه است زیرا هر فرد ابتدا عضو اجتماع کوچک خانواده و سپس عضو اجتماع بزرگتر محسوب می شود و باید شرایط اقتصادی و اجتماعی محیط زیست خود را در نظر بگیرد. بعد جسمی بعد روانی بعد اجتماعی بعد روحی بعد عاطفی بعد شغلی شامل کمال ،اخلاقیات،داشتن هدف در زندگی و تعهد است.بهداشت روحی به آن بخش از فرد اطلاق می شود که در جستجوی معنا و مقصود زندگی است.

طیف سلامت و بیماری هدف و آرزوی بشر سلامتی مثبت است. مرگ بیماری شدید بیماری متوسط بیماری ناشناخته بیمار نبودن سلامتی خوب سلامتی مثبت هدف و آرزوی بشر سلامتی مثبت است.

مدلهای سلامت و بیماری مدل بیومدیکالThe Biomedical Model این مدل بر شاخصهای فیزیولوژیکی سلامتی و بیماری تاکید دارد.در این مدل،بدن به یک ماشین پیچیده تشبیه شده است که در نتیجه اختلال در مکانیسم قسمتی از آن،بیماری اتفاق می افتدبرای حفظ کارکرد این ماشین ،نخست باید تشخیص داد که علت اختلال چیست و سپس به مداخلاتی جهت درمان این وضعیت پرداخت.دارودرمانی،جراحی ،فیزیوتراپی از درمانهای رایج محسوب می شوند. تلاش جهت جلوگیری از بروز بیماری به صورت اقداماتی جهت کنترل و ریشه کنی علل فیزیکی بیماری است. از زمانی که مدل بیومدیکال وارد حوزه سلامتی شد،پیشرفت قابل توجهی در تشخیص و درمان بیماریها صورت گرفت.هرچند به تدریج مشخص شد که همه بیماریها را نمی توان از طریق اقدامات صرفا تشخیص و درمانی از بین برد.

مدل عامل – میزبان – محیط Agent-Host-Environment Model درسال 1984 توسط پزنکرPeszncker عامل بیماریزا به کارگیری این مدل پرستار را قادر می سازد که برای هر برنامه مراقبتی،تمامی فاکتورهای محیطی ،فیزیولوژیکی و شیوه زندگی افراد را مد نظر قرار دهد. میزبان محیط

مدل باور بهداشتی Health-belief Model این مدل براساس روابط متقابل مابین اعتقادات افراد و رفتارهای آنان پایه گذاری شده است. استوک،بکر،میمن در فاصله سالهای 1974و 1975.سه جزء اصلی این مدل : آمادگی فردی برای پذیرش بیماری درک شخصی از میزان اهمیت وخامت بیماری اهمیت قائل شدن برای انجام اقدامات پیشگیری کننده توسط فرد مدل باور بهداشتی به پرستار کمک می کند تا عوامل تاثیر گذار بر درک ،باور و رفتار بیماران را شناخته و با بهره گیری از آنها برنامه های مراقبتی بهتری را جهت پیشگیری یا درمان بیماری و اعاده سلامتی افراد طرح ریزی نماید.

محیط بسیار خوب و مناسب بهداشتی محیط بسیار نامناسب بهداشتی مدل تندرستیDunn تندرستی عبارت از درک ذهنی از توانایی ،هماهنگی و سیر زندگی است. دان تندستی را توسط چارچوبی توضیح می دهد. چهار منطقه آن : سلامتی ضعیف در محیط نا مساعد سلامتی ضعیف در محیط مناسب بالاترین حد سلامتی در یک محیط نا مساعد بالاترین حد سلامتی در یک محیط مساعد محیط بسیار خوب و مناسب بهداشتی 2 4 بالاترین حد سلامتی مرگ 1 3 محیط بسیار نامناسب بهداشتی

عوامل تعیین کننده سلامتی آرایش ژنتیکی رفتارهای فردی محیط فیزیکی شرایط زندگی و کاری درآمد تحصیلات حمایت اجتماعی سیاست عمومی

عوامل خطر ساز Risk factor به هرگونه موقعیت ،رفتار،شرایط محیطی،وضعیت فیزیکی یا متغیر دیگری اطلاق می شود که افراد یا گروه های اجتماعی را در مقابل بیماری و حادثه آسیب پذیر سازد. بررسی و شناخت دقیق ریسک فاکتورها به پرستار کمک می کند که در زمینه تعدیل یا حذف آنها برنامه ریزی نموده و از این طریق در جهت بهبود وضعیت سلامتی افراد گام بردارد.

عوامل ژنتیکی و وراثت عوامل فیزیولوژیکی سن و دوره های رشد جنس نژاد عوامل محیطی عادات و شیوه های زندگی