1. Онтологи ба сайэнс “Сайэнсийн тэори” Проф. С. Молор-Эрдэнэ Лэкц 2
7/12/2019

2. Мэдлэгийн түүх Домог \эртний\ Шашин \эртний\
Философи \2500 жилийн өмнөөс\
Сайэнс \Соён гэгээрэлээс эхлэн\

3. Эхлэл Онтологи \байх, байхгүй, Дазайн\
Сайэнтистийн бүхий л үнэмшил ба үйлдэл эхлээд мэтафизикийн уридчилгаа
Шинэ гэсэн ойлголт заавал өмнө мэдээгүй ба хийгээгүй субэктийнхээр “рэал ертөнц” бий мэт
Онтологи: рэал ертөнцийг судлаж “байх” ба “болох” хоёрыг бас судална

4. Онтологи сайэнсийн асуултууд
Матэр гэж юу?
Оронтхугацаа гэж юу?
Эмэргэнт чанарууд бий юу?
Бүхий л учралууд хуулчлагдсан уу?
Юу обэктийг рэал зүйл болгодог?
Шалтгаан гэж юу?
Финал шалтгаан бий юу?
Тохиолдол рэал уу?

5. Онтологийн нэг жишээ
Genes, organismus, demes, species, and monophyletic taxa form one nested hierarchical system of individuals that is concerned with the development, retention, and modification of information ensconced, at base, in the genom…\N. Eldredge, Unfinished Synthesis\
Онтологийн асуултууд:
Individual? System? Hierarchy? Information?

6. Юмс ба конструкт Постулат 1:
“Ертөнц \Унивэрз\ эксистэнц ба судалж буй субэктээс үл хамааран өөрөө эксистэнц”
Дээрх аксиом баталгаагүй ба мөн ертөнц танин мэдэгдэх боломжтой тухай юу ч хэлээгүй
Обэкт ертөнц эхлээд түүхийгээрээ ба субэкт бодлоороо “чанар” өгнө
Рэал ертөнцийн конструкцлэл

7. Онтологийн нэг жишээний асуулт
Динозавр хүн хэзээ ч хөгжөөгүй тохиолдолд байх байсан уу?
Субэкт обэктийг ажиглаж буй ба судлагдаж буйд нөлөөлж үү?
Субэкт ба обэктийн ялгаа

8. Судлаачийн постулат Рэал ертөнцөд зөвхөн конкрэт эсвэл матэриал юмстай
Тиймээс конкрэт юм чулуу ба жимс ажиглагдана бас баригдана
Гэтэл ажиглагдахгүй бас баригдахгүй элэктрон, соронзон, биосфэр
Абстракт ба ухагдахуунаараа обэктууд тоонууд эсвэл тэоринууд \бодлоор\. Эдгээрийг конструкц гэнэ.

9. Рэификацион ба Идэаэфикацион
Постулат 2: Ертөнц зөвхөн юмсаас бүтдэг.
Рэификацион \юмлах\: чанар, рэлац, эсвэл ухагдахуунуудыг аутоном эксистэнцтэй энтитэтүүд \өвчин тээх мөн бусдад халдаах\ гэтэл патогэнээр халдах болохоос организм гэдгээр халдах биш
Идэаэфикацион: матэриаллаг юмс эсвэл процэсуудыг идэй гэдгээр өөрийн эксистэнцтэй \бодох тархинаас тусдаа идэй бий гэсэн анх Платоны тэори\

10. Зөрчилтэй хэллэгүүд Натур зөрчилүүд Төрлүүд эволуцийн нэгжүүд
Сэлэкц нэг чигтэй бас интэнситэттэй вэктор

11. Чанар \пропэрти\ Субстанц чанар \интринс ба рэлац\
Субстанц чанар \интринс ба рэлац\
Интринс: юмс бусад юмсаас хамааралгүй эзэмших чанар \бүтэц, масс, амид байх\
Рэлац: бусад юмстай рэлацаар эзэмших чанар \жин ба гравитац, эцэг эх, тааруулах, паразит, сүргийн түрүүн\
Өнгө ба хөгжим гэрлийн долгионы урт ба чимээний буюу саундын долгио тиймээс обэкт ба субэктийн систэм

12. Примэр ба сэкундэр чанарууд
Примэр: субэктээс хамааралгүй обэктууд
Сэкундэр: гэрэл, өнгө \хэрхэн мэдэрсэн мэдрэхүйгээс хамаатай\

13. Эссэнц ба акцидэнц чанарууд
Эссэнц: төрөлд хамрах \болор чулуу, амид чанаргүй гэвэл үхсэн\
Акцидэнц: эзэмшил ба алдагдал ялгаа гаргахгүй \хар өмд эсвэл цагаан өмд өмсөх хомо сапид хамаарахад өөрчлөхгүй\

14. Квалитатив ба квантитатив чанар
Квалитатив \үргэлжлэл биш\: жирэмсэн, ээж аав, амид байх,
Квантитатив \үргэлжлэл\: масс, урт, тэмпэратур, нас,

15. Чанарууд ба прэдикэйт
Хүн рэал юмсыг бодоход тархин дотор тэр юмс бүх чанаруудтайгаа оршихгүй харин зөвхөн ухагдахууны рэпрэсэнтацууд
Рэал чанаруудын рэпрэсэнтацийг прэдикэйт эсвэл атрибут гэнэ

16. Чанар хэрхэн ухагдахуунаар дүрслэгдэх? \Интринс\
Прэдикэйтийг том үсгээр: P, Q, R
Индивидуумыг жижигээр: x, y, z
Жишээ: x Индивидум P чанартайгийн товчлол: Px. \x нэгэн P\ Тиймээс P чанар нэгэн x холбогдсон. Индивдуал вариабл x. Яагаад гэвэл тодорхой сэтээс \хам\ тодорхой биш индивидумд холбоотой. Хэрвээ тэр сэтээс тодорхой индивидумд гэвэл a, b, c.

17. Чанар хэрхэн ухагдахуунаар дүрслэгдэх? \Рэлац\
Хоёр ба түүнээс дээш тооны прэдикэйт:
Хэрвээ P “үүсэлтэй” гэсэн чанартай гэвэл Pab гэсэн хэллэг “a тэгэхээр b ээс үүсэлтэй” эсвэл “a гийн чанар b гээс үүсэх чанар”
Хэрвээ H хомолог байхыг рэпрэсэнтацлана гэвэл Hab
“a тэгэхээр b тэй хомолог”
Гэтэл x улаан байна \x is red\ гэсэн ойлголт буруу. Яагаад гэвэл Rx. Улаан байх наанадаж хоёр оронтой прэдикэйтээр анализлагдана. “x мэдэрсэн организмд улаан байна” Rxy. Магадгүй гурван оронтой. Нэмээд тухайн төлөвт гэвэл Rxyz.

18. Хомологийн жишээнүүдийн онцлог
Адилхан рэал чанарууд ялгаатай прэдикэйтээр дүрслэгдэх боломжтой. Тиймээс ухагдахууны рэпрэсэнтац судлаачийн мэргэжлийн түвшин ба анализийн гүнийг илэрхийлнэ.
Чанар ба прэдикэйтийн ялгасны шалтгаан бол прэдикэйт бүр рэал чанаруудыг агуулахгүй.

19. Гэнэрал ба индивидуал чанарууд
Хэдийгээр хоёр яг идэнтитэт юмс байхгүй ч гэсэн олон юмс тодорхой чанаруудаараа хамтардаг
Нас гэдэг чанар организмын гэнэрал чанар ба өгөгдсөн цагт тодорхой настай байх индивидуал чанар
A(b,t)=n
n гэдэг A функцийн хариу ба b индивидумын t цагт.

20. Хуулиуд Эссэнциал чанар бүр рэгулар.
Жишээ: нэг чанарын бүтэц U түүний эзэмших бүхий л юмсын хам.
Хуулиуд: юмсын хоёр эсвэл түүнээс дээш чанаруудын констант холбоо. Мэтал хоолойны урт ба тэмпэратур рэгулар холбоотой. Нэг чанар өөрчлөгдвөл нөгөө чанар өөрчлөгдөнө.

21. Хуулийн Постулат
“Эссэнциэл чанар бүр хуулчлалаар бусад эссэнциэл чанаруудтай холбоотой.” Энэ постулатаас бүх рэал сайэнс ба тэхнологийн салбарууд эхлэлтэй. “Натурын хуулийг шүүхийн хуулитай адил зөрчих боломжгүй. Мөн хүний үйлдлээр өөрчлөх боломжгүй. Натурын хуули өөрөө үүрд биш өөрчлөгдөхгүй биш.”

22. Хуули ба дүрэм Хэрвээ чи А г хүссэн бол Б г хий дээ.
Логикийн холбоо: Хэрвээ...бол... \If…then…\