/ Líf í alheimi Stjörnufræði/eðlisfræði – efnafræði – lífvísindi – jarðvísindi/plánetufræði Atóm – efnatengi Efnatengi kolefnis Atóm og sameindir í geimnum; Upplýsingaöflun skv. litrófsmælingum(?) Sameindir í alheimi; Tilvist og tilurð(?) Samspil “ljóss” og sameinda; ljósefnafræði, ljósjónun, ljósrofnun Varmaefnafræði Lífefnafræði

H + H H 2 A + B AB

A - B A + B r AB EtEt U E kin U U

A - B A + B r AB EtEt U E kin C, (E C ) EE C*, (E C +  E)

A - B A + B r AB EtEt A + B + C AB + C

+++ A + B + C A-B + C A + B + ? A-B + ? A + B + M(s) A-B + M(s) E AB EMEM EM+EEM+E -  E

M(s) A + B + M(s) A-B + M(s) t.d. M(S) = “rykagnir” = efnisagnir í geimnum

“rykagnir” / efnisagnir hvata myndun sameinda “rykagnir”: ca 1% efnis í ISM “rykagnir”: dæmigert 0.1 – 1  m

“rykagnir” ?Kaldar sameindaþyrpingar Efnablöndur á föstu formi

Atóm + atóm Sameind En: Atóm + sameind Sameind(ir) Sameind + sameind Sameind(ir) C M(s) Sbr.: Skiptihvarf:

Atóm + atóm Sameind En: Atóm + sameind Sameind(ir) Sameind + sameind Sameind(ir) C M(s) Sbr.: Skiptihvarf: T.d.: A + H 3 CB ACH 3 + B

Atóm + atóm Sameind En: Atóm + sameind Sameind(ir) Sameind + sameind Sameind(ir) C M(s) Sbr.: Álagning: H 2 C=CH 2 + AB H 2 AC-CH 2 B

Sameindir í geimnum 12 mismunandi Atóm Algengust: H, C, N & O : “CHON”

Jörð/yfirborð:  molek/cm 3 ISM:  1 molek/cm 3 GMC / hot cores:  10 6 molek/cm 3 T  10 2 (<10 3 )K T  K T  300 K

Árekstrar milli (sam)einda Er frumforsenda efnahvarfa Árekstratíðni A + B / Z AB A + A / Z AA (fjöldi árekstra per sek per rúmeiningu): Z AA  stærð/ d A 2 Z AA  hraði A = v(T, m A ) Z AB  [A] [B] Z AA  [A] 2 d

Jörð/yfirborð:  molek/cm 3 ISM:  1 molek/cm 3 GMC / hot cores:  10 6 molek/cm 3 T, m A fastar: Z´ AA = [A] 2 Z´ AA = Z´ AA = 1 Z´ AA = og í GMC / ISM: A = H (?)

A + S ??? S 1 + S 2 ??? A + B C + D

A + S ??? S 1 + S 2 ??? A + B C + D

A + S ??? S 1 + S 2 ??? A + B C + D

Hraði  Z AB Hraði  f (fjöldi sameinda með nægilega orku til að yfirstíga virkjunarorku) Hraði  f Z AB A + S ??? S 1 + S 2 ??? A + B C + D

A + S ??? S 1 + S 2 ??? A + B C + D

A + S ??? S 1 + S 2 ??? A + B C + D Árekstrasnið (cross section) =  = 2  d En Jónir:

A + + B C + D En Jónir: F  1/r 2

+ A + + B C + D En Jónir:

A + + B C + D En Jónir: ++ Árekstratíðni mun hærri Efnahvörf jóna mjög mikilvæg í geimnum

A + S ??? S 1 + S 2 ??? A + B C + D d + Jónir: Árekstrasnið =  >> 2 

Hraði  Z AB Hraði  f (fjöldi sameinda með nægilega orku til að yfirstíga virkjunarorku) Hraði  f Z AB A + S ??? S 1 + S 2 ??? A + B C + D

A + B -> C + D Gangur hvarfs Orka, E A + B C + D EaEa T f = exp(-E a /k B T)

EaEa H 2 C=CH 2 + AB H 2 AC-CH 2 B

EaEa Með hvata

A + B -> C + D Gangur hvarfs Orka, E A + B C + D EaEa T f = exp(-E a /k B T)

Sameindabrot / stakeindir / radikalar A..B H..OHCl..CH 3 - Stakar rafeindir “hvatandi” / rafeindapörun “hvetjandi”: Orka, E Gangur hvarfs A. +.B A:B E a lítið f =exp(-E a /k B T)  1 -”hvarfgjörn” vegna rafeindapörunar A. +.B A:BH.+.OH H:OHCl. +.CH 3 Cl:CH 3