Seljaskóli Námskeið um námsmat Upplýsingar og gögn um námskeiðið á vefnum simennt.khi.is/nam Meyvant Þórólfsson September 2005

Sýn á skipulag náms, kennslu og námsmats... Námsmat hefur tilhneigingu til að vera hlutlægt, megindlegt, helst beinn aflestur... Eins konar skilvirknihugmynd (lokað kerfi, staðlað, hópmiðað): Sækir stuðning í atferliskenningu. Miðlun þekkingar frá kennara og kerfi til nemenda. Markmið og námsefni skýrt afmarkað og próf lögð fyrir til að mæla árangurinn.. Samkeppni. „Teacher-centered, traditional..“

Sýn á skipulag náms, kennslu og námsmats... Eins konar frjálsræðishugmynd (opið plan, einstaklingmiðað skipulag) : Styðst við kenningar eins og fjölgreindakenningu og hugsmíðikenningu. Leitarnám. Samvinna. Óformlegt mat með óljósum viðmiðum Tekið mið af forhugmyndum og séraðstæðum nemenda. „Student- centered, progressive...“ Námsmat hefur tilhneigingu til að vera huglægt líkt og mat á gæðum kaffis

Þurfum við að taka pólitíska afstöðu með eða á móti þessu hugmyndum? Larry Cuban og David Tyack: Við búum við þverstæðukennda stjórn á skólum: Árangur á prófum er það viðmið sem langflestir nota til að meta gæði skóla. Prófin gera kennara að “professional accountants” í staðinn fyrir fagfólk sem er “professionally accountable”. Samt!...vita allir að engin ein rétt leið (t.d. standards) er til sem hentar eins flókinni og margbreytilegri (diverse, democratic, and multipurpose) stofnun sem almenningsskóli er. Úr viðtali um bókina Tinkering Towards Utopia – A Century of Public School Reform

Þurfum við að taka pólitíska afstöðu með eða á móti þessu hugmyndum? … in a democracy the last thing we need is a one-size- fits-all curriculum with one single set of goals for everyone. Diversity yields richness, and diversity in schooling is a source of richness for our culture Elliot Eisner – Preparing for Today and Tomorrow Grein í Educational Leadership 61 (4)

Larry Cuban: Skynsamleg afstaða byggð á þekkingu á eigin aðstæðum... “Since children differ in their motivations, interests, and backgrounds, and learn at different speeds in different subjects, there will never be a victory for either traditional or progressive teaching and learning. The fact is that no single best way for teachers to teach and for children to learn can fit all situations. Both traditional and progressive ways of teaching and learning need to be part of a school’s approach to children. Smart teachers and principals have carefully constructed hybrid classrooms and schools that reflect the diversities of children. Alas, that lesson remains to be learned by the policymakers, educators, and parents of each generation. “ Larry Cuban 2004

Námsmat og einkunnagjöf “Einkunn er ófullkominn vitnisburður um ónákvæman dóm hlutdrægs og óstöðugs dómara um það hversu vel nemandi hefur náð óskilgreindu kunnáttustigi í óþekktum hluta af óákveðnu magni námsefnis.” "...a grade {is}...an inadequate report of an inaccurate judgment by a biased and variable judge of the extent to which a student has attained an undefined level of mastery of an unknown proportion of an indefinite amount of material." -Paul Dressel 1957 í BASIC COLLEGE QUARTERLY, Michigan State University, Winter 1957, p.6

Námsmat og einkunnagjöf Einkunnagjöf (grading) er gamalkunnugt fyrirbæri. Hugtakið námsmat hins vegar nýlegt (1968?) Námsmat (e.assessment, evaluation, n. vurdering): Námsmat: Mat á námsárangri og námsframvindu. Nær bæði til nemenda sjálfra, hegðunar þeirra, hugsunar og frammistöðu og einnig til verka þeirra, til dæmis skriflegra svara á prófum, hugverka eða handverka. D. Rowntree, N. Gronlund, W. Harlen, Ó.Proppé Norman Gronlund: Mikilvægt er að greina að árangur sjálfs námsins annars vegar og hegðunarþátta hins vegar.

Markmið > “intended learning outcomes” > nám og kennsla > námsmat > niðurstöður Við höfum skilgreind markmið til að vinna eftir. Við getum yfirfært þetta á skilgreindan “námsafrakstur” Við búum til námsaðstæður til að reyna ná þessum markmiðum og afrakstri Við beitum aðferðum (kennsluhættir, kennsluaðferðir) til að reyna að ná þeim Við metum árangurinn með ýmsum hætti Við fáum niðurstöður, birtum og túlkum á margvíslegan hátt Norman Gronlund, Ralph Tyler o.fl.

Margt að varast... Hugsum okkur baðvigt sem er vanstillt og sýnir 2 kg of lítið við endurteknar mælingar. Er mælingin áreiðanleg (stöðug)? Já, en þrátt fyrir áreiðanleikann (stöðugleikann) er hún röng. Er mælingin réttmæt? Nei, hún gefur ekki rétta mynd af veruleikanum. Hvað ef vigtin sýnir mismunandi tölur við endurteknar mælingar. Er mælingin áreiðanleg (stöðug)? Nei. Réttmæt? Nei.

Mat á ferli (process) og afrakstri (product) Ýmis tækifæri gefast til að meta hugmyndir nemenda og verk Bæði ferli og afrakstur metið:

Breytilegir náms- og kennsluhættir, breytilegt námsmat... Nemendur undirbúa heima og flytja svo fyrirlestur fyrir aðra nemendur um það hvers vegna er ekki jafnt og Umræða, spurningar… Náttúrufræðikennari biður nemanda að útskýra gróðurhúsaáhrif. Nemandinn segist ekki geta það nema hann fái að teikna það upp og útskýra um leið. Kennt samkvæmt skýrum markmiðum. Búin er til atriðatafla út frá markmiðum skv. kerfi B. Blooms. Próf er samið út frá töflunni með fjölvalsspurningum, eyðufyllingum og ritgerðaspurningum.

Breytilegir náms- og kennsluhættir, breytilegt námsmat... Námsmat í list- og verkgreinum: Símat. Metið er sjálfstæði, frumkvæði, ástundun, vinnubrögð, samstarfshæfni. Tvenns konar verkmöppur, vinnumappa og gullakista. Gullakistan hefur að geyma úrval verka sem nemandi hefur valið í möppuna með rökstuðningi. Í vinnumöppunni geymir nemandinn öll verk sem hann hefur unnið. Vinnumappan er send heim við lok hverrar annar og fara nemendur og foreldrar yfir hana fyrir foreldraviðtöl en gullakistan er geymd í skólanum.

Lykilspurningar... Hver er tilgangur námsmats? - Hvað viljum við meta? - Hvernig hyggjumst við meta? - Hverjir eiga að meta? - Hvenær á að meta? - Hvaða viðmið höfum við til að styðjast við í námsmati? - Hvenær er hlutlægt mat við hæfi og hvenær huglægt? - Hvernig setjum við niðurstöður námsmats fram? - Hvernig má nýta niðurstöður námsmats í umbótastarfi? - Hvaða álitamál tengjast námsmati hjá okkur? - Fara sanngirni og heiðarleiki saman við námsmat? Hvað með réttmæti og áreiðanleika?

Námsmat við Seljaskóla... Niðurstöður vinnuhópa 2. maí: Samræma námsmat við stefnu skólans Taka mið af fjölbreytni nemenda Huga að fjölbreytni í matsaðferðum Hlutlægt eða huglægt mat? Hvað með margvíslega hæfileika sem e.t.v. gleymist að meta Samfella og samræmi Taka mið af fjölbr. kennsluaðferðum Huga að upplýsingagjöf um námsmat Huga að viðmiðum (markmið, nem. sjálfur...) Hvaða þættir standa á bak við einkunnir, t.d. í lestri?

Námsmat Mikilvæg atriði (lykilhugtök) sem tengjast eðli og framkvæmd námsmats og mikilvægt að huga að í allri vinnu, t.d. skólanámskrárvinnu: Tilgangur námsmats (A) Áreiðanleiki og réttmæti (A?) Álitamál, t.d. sanngirni, tillitssemi, heiðarleiki (A) Viðmið (A og N) Hvað er metið? (A og N)

Námsmat Mikilvæg atriði... Hvernig er metið? (A og N) Huglægt-hlutlægt. Eigindlegt-megindlegt Hver metur? Hvenær er metið? Hvernig á að birta/fjalla um niðurstöður? (A) Hvernig eru niðurstöður nýttar? (A)

Tilgangur námsmats... Stuðningur við nám og kennslu, leiðsagnarmat (e. formative assessment, assessment for learning). Að gefa upplýsingar (samantekt/uppgjör) um námsárangur við lok námstíma/námsáfanga. yfirlitsmat – lokamat (e. summative assessment, assessment of learning)

Tilgangur námsmats Endurgjöf – styrking (e. feedback, reinforcement) Áhugahvöt (e. motivation). (Ath. hlusta á nem.) Greining (t.d. vegna námserfiðleika) (e. diagnostic assessment) Mat á stöðu (e. placement assessment) Samanburður - röðun Þáttur í mati á skólastarfi og menntarannsóknum

Réttmæti (validity/relevance) og áreiðanleiki (reliability/consistency ): Réttmæti: Endurspeglar námsmatið vel það sem átti að læra? Líkur eru á háu réttmæti ef matsatriðin (t.d. spurningar í prófi) eru góð sýnishorn af námsmarkmiðunum og því námsefni sem lagt var til grundvallar. Áreiðanleiki: Hversu stöðugar eru matsniðurstöður? Myndi sama námsmatið (prófið) gefa nokkurn veginn sömu niðurstöðu, ef það væri endurtekið á öðrum tíma eða af öðrum kennara? Því meira sem er um hlutlæg matsatriði (t.d. stutt minnisatriði), þeim mun meiri líkur á góðum áreiðanleika (stöðugleika).

Álitamál við námsmat Sanngirni. Er til sanngjarnt námsmat? Er sanngjarnt að barn með lága greindarvísitölu sé alltaf mælt á sömu forsendum og barn með háa greindarvísitölu? Tillitssemi. Á að taka tillit til sérstakra aðstæðna nemenda? Fötlunar? Heimilisaðstæðna? Á að veita undanþágur? Heiðarleiki. Getum við alltaf veitt öllum heiðarlegar upplýsingar um námsstöðu og námsárangur? Með samræmdum viðmiðum? Jafnrétti. Standa allir jafnir gagnvart námsmatinu? (inclusive – exclusive system?)

Viðmið Hópmiðað mat (e. norm-referenced): Mat þar sem viðmiðið er röðun innan hópsins sem var metinn (prófaður). Þá er ákveðið fyrirfram hversu margir hljóta hverja einkunn. Samanburðareinkunnir (relative grading) notaðar. Dæmi: Normaldreifðar einkunnir, „staðalníur“. Markbundið/marviðmiðað mat (e. criterion- referenced): Mat þar sem viðmiðið er markmiðin eða námsefnið sem lagt var til grundvallar. Hversu mörgum % markmiða er náð? Ath. í þessu sambandi markmiðabundnar einkunnir (absolute grading). Einstaklingsviðmið

Hvað er metið? Eru nemendur sjálfir metnir og/eða verk þeirra? Kunnátta/þekking (minni): Heiti, staðreyndir, lýsingar, reglur... Skilningur: Að tengja, lesa úr uppl., útsk., túlka, draga ályktanir.. Beiting þekkingar: Að beita hugtökum, aðferðum og reglum Greining: Að greina mismunandi eiginleika, Nýmyndun/skapandi hugsun (e. synthesis): Að nýta þekkingu til að setja fram eigin hugmyndir, skapa Mat/gagnrýnin hugsun (e. evaluation): Að leggja rökstutt mat á e-ð. Viðhorf og tilf.: Athygli, alúð, ábyrgð, skoðanir, samhygð (ath. e. empathy). Samstarf/samvinna Leikni: Getur leikið eftir atferli, nær tökum á verki.

Hvernig er metið? Próf. Dæmi: stöðupróf, samræmd próf, stöðluð próf, könnunarpróf eru öflug tæki sem gagnast vel Námsmat samofið námi og kennslu. Óhefðbundið námsmat: Rauntengt og heildrænt námsmat (e. authentic assessment): Ber keim af raunverulegum viðfangsefnum sem reyna á “higher- order thinking skills” og tengingu margþættrar kunnáttu. Þrautalausnir, sýnismöppur, verkmöppur, gátlistar, dagbækur, viðtöl, sjálfsmat, virkniathuganir, “rubrics”.

Hlutlægt eða huglægt mat? Notkun hlutlægra matsatriða leysir kennarann undan þeirri ábyrgð „að meta“. Eykur einnig líkur á áreiðanleika, en dregur jafnan úr líkum á réttmæti. Jafnan nákvæm mæling. Megindlegt (quantitative). Notkun huglægra matsatriða gerir kröfu um vandasamt mat, eykur möguleika á réttmæti, en hefur tilhneigingu til að draga úr áreiðanleika. Jafnan ónákvæm mæling. Eigindlegt (qualitative).

Annað... Hver metur? Hvenær er metið? Hvernig er farið með niðurstöður og hverjum eru þær ætlaðar? Hvernig má nýta niðurstöður námsmats við skipulag skólstarfs?

Skilvirknihugmyndin: Frederick Taylor ( ): Kenningar um vísindalega stjórnun í fyrirtækjarekstri um aldamótin 1900 yfirfærðar á skólahald. Skólinn hugsaður eins og verksmiðja eða iðnrekstur. Lausnarorðin: “Hagkvæmni” og “skilvirkni”. Barnið eins og hráefni sem uppeldið mótar. Áhrifa Taylors o.fl. talið gæta sterkt í trú á stöðluð próf (standardized testing) og beitingu hlutlægra prófa almennt

Frjálsræðishugmyndin - Gagnrýnin hugsmíðistefna: John Dewey (1859–1952): Efaðist um hina vísindalegu sýn Barnið í brennidepli, “Learning by doing” Margbreytilegar forsendur og námsreynsla barna er það sem máli skiptir Efasemdir um að skólastarf eigi að fylgja fyrirframskrifuðu handriti “In a democracy, the last thing we need is a one-size-fits-all curriculum with one single set of goals for everyone.” - E.E.

Skilvirknihugmynd... Miðstýrð námskrá (Áhersla á að allir læri það sama á sama tíma) Námsefni skýrt afmarkað Staðreyndanám algengt Samfelldir textar með óhnikanlegum upplýsingum lesnir og lærðir Sú þekking sem kennarar og námsbækur hafa fram að færa er hafin yfir gagnrýni og efasemdir Kennsluaðferðir valdar sem hæfa skilvirkni, t.d. fyrirlestrar, innlögn, einstaklingsvinna… Svör fyrst og fremst rétt eða röng Þróun tiltölulega hæg og sveigjanleiki lítill hvað snertir námsefni og námsskipulag

Frjálsræði - Gagnrýnin hugsmíðistefna... Opið plan og einstaklingsmiðað námsskipulag Viðfangsefni, staðreyndir, viðhorf og álitamál skoðuð í samhengi, samþætting Val á námsefni vandasamt, breytilegt, fjölmenningarlegt Nemendur hvattir til að líta gagnrýnið á öll svonefnd „sannindi“. Ekki taka allt sem gefið. Áhersla á sjálfstæðar rannsóknir, rökræður og „learning by doing“ Umræður, hópvinna og sívirkt mat á námsframvindu Opnar spurningar, opin svör Kyrrstaða og stöðlun talin óeðlileg, breytingar og þróun æskil.