Prof.Dr. Recep YURTAL

Kaynakların Zamana ba ğ lı olarak belirlenmesi/tahmini Sektörlerin ve Alt Sektörlerin Tanımlanması Talebin zamana ba ğ lı olarak Sektörler ve Alt Sektörlere göre belirlenmesi/tahmini Belirsizlik ve Risklerin belirlenmesi Belirsizlikler ve Riskler dikkate alınarak, afet senaryolarını da içeren havza bazında bütüncül modellemeler ile eşitlik, sürdürülebilirlik, verimlilik temelinde sektörler arası paylaşım dikkate alınarak kriterler ve politikaların belirlenmesi İ lgili tüm birimlerin koordinasyonu ile politikaların uygulanması İ zleme ve denetimin anlık olarak yapılması

Toplam Ya ğ ış Alanı(km2) Yıllık Ortalama Ya ğ ış Yüksekli ğ i (mm) 624 Yıllık Ortalama Akış (m3/s)211,07 Yıllık Ortalama Akış (milyar m3)6,66 Yıllı Ortalama Akış Yüksekli ğ i (mm) 321,08 Yıllık Ortalama Verim (l/s/km2)10,18 Akış/Ya ğ ış Oranı 0,51

*Seyhan Nehri hm3/yıl ile Yerüstü Su Kaynaklarının % 49 unu oluşturmaktadır. Kaynak: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi ( ) Seyhan Havzası, Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu Marmara Araştırma Merkezi Çevre Enstitüsü, Aralık, 2010 KAYNAK M İ KTAR (hm3/yıl) Yerüstü Suyu* Yeraltı Suyu645 TOPLAM13 345

Kaynak: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi ( ) Seyhan Havzası, Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu Marmara Araştırma Merkezi Çevre Enstitüsü, Aralık, 2010 KAYNAK M İ KTAR (hm3/yıl) Yerüstü Suyu3 330 Yeraltı Suyu220 TOPLAM3 550

FaaliyetTahsis (hm3/yıl) Tahsis (%) Sulama Sulama Dışı (içme, kullanma, sanayi,vb) TOPLAM Kaynak: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi ( ) Seyhan Havzası, Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu Marmara Araştırma Merkezi Çevre Enstitüsü, Aralık, 2010

KAYNAKLARIN BEL İ RLENMES İ /TAHM İ N İ Meteorolojik ve Hidrolojik verilerin tarihi kayıtlarının elde edilmesi Sadece miktar de ğ il kalite ile ilgili verilerin de elde edilmesi Ya ğ ış ve Akış Projeksiyonlarının yapılması İ klim de ğ işikli ğ i modelleri de dikkate alınarak gelecek dönem senaryolarının oluşturulması Kurak dönemlerin tahmin edilmesi

Havzadaki su kayna ğ ının adil, verimli ve sürdürülebilirli ğ i dikkate alınarak Tarım Sektörü (Sulama) İ çme – Kullanma Suyu ve Endüstri Sektörü Enerji Sektörü Çevre Sektörü (Do ğ a)

Nüfus kayıtları ile göç hareketlerinin bugünkü ve gelecekteki durumunun belirlenmesi/tahmini Mevcut durum ve nüfus projeksiyonu verilerine göre içme- kullanma suyu ihtiyacı, Sektörel büyüme trendine (kentleşme, istihdam, göç) göre içme suyu ihtiyacı temininin analizi, su kaynaklarına etkisi. Bölgesel kalkınma hedefleri ve gelişime ba ğ lı olarak sanayi suyu ihtiyacının ve bu ihtiyaçtaki de ğ işimin analizi

Alt sektörlerin tanımlanması : evsel kullanım, sanayi bölgeleri, kamu alanları (yollar, park-bahçeler, vb.), yüzme havuzları, araç yıkama, vb. Kurak dönemlerde afet senaryosu olarak su tahsis edilemeyecek veya kısıtlanabilecek alt sektörler öncelik ve oran olarak tanımlanması Tanımlanan sektörler ve alt sektörler için zamana göre taleplerin tahmini Büyükşehir kapsamına alınmış köy (mahallelerin) mevcut durumu ve ileriye dönük içme- kullanma ve kanalizasyon ihtiyaçları belirlenmeye/tahmin etmeye çalışma Atık suların en azından alt sektörlerde (park-bahçe, yol, vb..) veya sulamada kullanılabilme oranları belirlenmesi Kanalizasyon şebekelerinde ilk yatırım maliyeti daha yüksek olmasına ra ğ men birleşik sistem yerine ayrık sistem tercih edilmeli, birleşik sistemdeki toplanan ya ğ mur sularının arıtılması verimsizli ğ inden kurtulma, ayrıca ya ğ mur suyu toplama sisteminin deşarjlarını depolama veya sulama amaçlı kullanma imkanlarının araştırılması Şebekelerdeki %45 ler oranındaki kayıp ve kaçakların ölçülmesi, kontrolü ve azaltılması

Havzada işletmede, inşa halinde, ihale veya proje aşamasında, lisansı alınmış tüm HES lerin su kullanım oranları elde edilmeli Her bir HES için Mansap Su Kullanım Hakları Raporlarından Su haklarına ait veriler elde edilmeli Çevresel Akış Miktarı (Can Suyu) genel olarak de ğ il mümkünse noktasal olarak birden fazla yöntemle tahmin edilmeye çalışılmalı Lisans alınmış, Planlanmış, İ nşa halindeki tüm HES lerin işletmeye açılış tarihleri do ğ ru olarak tahmin edilmeye çalışılmalı HES ler tarafından kullanılan su ço ğ u zaman aynı zamanda mansaptaki su yapıları ile tekrar kullanıldı ğ ından kaynak ile talebin karşılaştırılmasında dikkate alınması Varsa halen var olan veya planlanan havzadaki güneş, rüzgar ve termik santrallerinin enerji talebini karşılama oranları belirlenmelidir. Kurak dönemler için yörenin enerji talebinin enterkonnekte sistem tarafından karşılanma oranları belirlenmelidir.

YÖNTEM Kaynaklar ve Taleplerle ilgili iklim de ğ işikli ğ i modelleri de dikkate alınarak ya ğ ış ve akış projeksiyonları belirlenmeli, üretilecek sentetik verilerle senaryolar oluşturulmalı Belirsizlikler dikkate alarak riskler tanımlanmalı En iyi ve en kötü senaryolar da dikkate alınarak mevcut ve planlanan tesislerin çok tesisli ve çok amaçlı olarak havza bazında simülasyonu ve optimizasyonu yapılmalıdır. Çevresel Akış Miktarı (Can Suyu) kısıt olarak alınmalı, Sulama Suyu, İ çme-Kullanma ve Endüstriyel Su İ htiyacı amaç veya kısıt olarak alınmalıdır. Geliştirilecek model güncel ve anlık verilerle yeni senaryolar üretmeye yatkın olmalı. Türetilecek modele tüm paydaşlar kendileri ile ilgili verileri anlık girebilmeli, sonuçları izleyebilmelidir.

Kaynak: R. Speed, Li Y., T. Le Quesne, G. Pegram and Z. Zhiwei (2013) Basin Water Allocation Planning. Principles, procedures and approaches for basin allocation planning, UNESCO, Paris.

TEŞEKKÜR EDER İ M