ÜRİNER SİSTEM =Systema urinarium BÖBREKLER (Ren- Nefros)    BÖBREKLER (Ren- Nefros) Prof. Dr. Nihat EKİNCİ

BÖBREKLER (Ren- Nefros) Genel Bilgiler: yeri, şekli, boyutları Böbrekleri dıştan saran yapılar Böbreklerin ön ve arka iki yüzü, iç ve dış diye iki kenarı, üst ve alt diye iki ucu Böbreğin yapısı: cortex renalis ve medulla renalis Böbrekte idrarı süzen üniteleri Böbreğin segmentleri Böbreğin damarları ve sinirleri İDRAR YOLLARI

BÖBREKLER (Ren- Nefros) Böbrekler idrarı kandan ayırarak boşaltma kanallarına veren bir çift organdır. Üre ve vücudun metabolik faaliyet ürünlerinin atılması ile elektrolit ve su dengesini sağlar. Sistemik kan basıncı üzerinde de dolaylı etkileri vardır. Karın arka duvarına yaslanmış ve columna vertebralis’in iki tarafında yer almışlardır. Şekli kuru fasulyeye benzer.

Ağırlığı ortalama olarak 125-170 gr kadardır YERİ Genellikle sağ böbrek, sol böbreğe göre biraz daha aşağıda bulunur. Böbrekler ortalama olarak 11. göğüs omuru ile 3. bel omuru hizasında yer alır. İnspirasyonda biraz aşağı, expirasyonda biraz yukarı çıkar Ağırlığı ortalama olarak 125-170 gr kadardır Kadın böbreği biraz daha hafiftir. Ekseriya sol böbrek, sağdan biraz daha ağırcadır. Boyutları ortalama: boyu: 11,5-12 cm, eni: 5-7 cm, kalınlığı: 2,5-3 cm Rengi: kırmızı kahve rengindedir. .

saran yapılar : Capsula adiposa Capsula fibrosa Böbrekleri dıştan Fascia renalis saran yapılar : Capsula adiposa Capsula fibrosa Böbrekler pertoneumun arkasında retroperitoneal olarak bulunur. Böbrekler en dıştan fascia renalis adı verilen bir fasiya ile örtülüdür. Fascia renalis yukarıda gl. suprarenalis ile böbrekler arasına sokulmuştur. Bu fasiyanın böbreğin ön yüzünü örten bölümüne fascia prerenalis, arka yüzünü örten bölümüne fascia retrorenalis denilir. Bu iki fasiya böbreklerin iç ve dış kenarları ile alt ucunda birleşerek peritoneumun altında subperitoneal örgü halinde çeşitli yönlerde uzanır. Böyece böbrekleri komşu dokulara bağlar.

Capsula fibrosa böbrek üzerinden kısmen kolaylıkla sıyrılabilir. Fascia renalis’in altında, böbreğin arkasında ve kenarlarında miktarı şahsa göre değişen ve böbreği saran capsula adiposa adında yağ tabakası vardır. Capsula adiposa böbreğin sinus renalis kısmından içeri sokularak buradaki boşlukları doldurur. Yağ kapsülünün de altında böbreği saran ince fibröz sağlam bir kapsül bulunur. Capsula fibrosa adı verilen bu yapı subfibröz adı verilen gevşek bir yapı ile böbreğe bağlanır. Capsula fibrosa böbrek üzerinden kısmen kolaylıkla sıyrılabilir. Bu örtülerden sonra esas böbrek dokusuna gelinir. Fascia renalis Capsula fibrosa Capsula adiposa

  Ön yüz (fascies anterior): Arka yüze nazaran daha konveks olup sağ ve sol böbrekte bu yüzlerin komşulukları değişir. Böbreklerin ön ve arka olmak üzere iki yüzü, iç ve dış diye iki kenarı, üst ve alt diye iki uçları vardır

Arka yüz (fascies posterior): Üst yarısı Diaphragmanın lumbal parçası ile komşudur. Diapgragma aracılığı ile recessus costodiaphragmaticus ile komşudur. 11. ve 12. kostalar ve kostaların alt kenarında bulunan interkostal sinir ve damarlarla da komşudur. Alt yarısı dıştan içe doğru sıra ile m. transversus abdominis, m. quadratus lumborum, m. psoas ile ayrıca plexus lumbalis’in dallarından olan n. iliohypogastricus ve n. ilioinguinalis ile komşuluk yapar.

-Dış kenarı (margo lateralis) konvekstir. -İç kenarı (Margo medialis) orta bölümü konkav uçlara yakın olan bölümleri konvekstir. İç kenarın orta kısmında vertikal yünde bulunan yarığa hilum renale denir. Hilusta böbreğin sapını teşkil eden oluşumlar bulunur. Önde v. ranalis, ortada a. renalis, arkada pelvis renalis, yağ dokusu içerisinde sinir ve lenf damarları bulunur. Ağzı hilus renalis’e uyan ve böbreğin içine sokulan sinus reanlis adı verilen bir boşluk bulunur. Bu boşluğun içerisinde böbreğe giren çıkan oluşumlar (pelvis renalis, calices renales, damar ve sinirler) ve bunların arasını da yağlı gözeli bir doku doldurmuştur.

Üst uç (extramitas superior) alt uca nazaran orta çizgiye daha yakındır. Bu ucun yüzeyine gl. suprarenalis oturmuştur. Alt uç (extramitas inferior) konveks ve künt bir uç halindedir. Üst uçlara oranla daha küçük, daha ince ve birbirinden daha uzakta bulunur.

Böbreğin yapısı: Frontal kesitlerde böbrek parankiminde hem renk ve hem de yapı bakımından iki ayrı oluşum görülür. Bunlar cortex renalis ve medulla renalis’dir. Cortex renalis menşeini nefrojen dokudan alır. İdrarı süzen yapıları ihtiva eder. Medulla renalis ise menşeini üreter tomurcuğundan alır ve toplayıcı kanallardan oluşur.

Açık sarımtırak kırmızı renkte ve dışta bulunur.   a-Cortex renalis: Açık sarımtırak kırmızı renkte ve dışta bulunur. Bu kısma taze kadavrada bakıldığında küçük kırmızı noktalar görülür. Bunlar malpigi cisimciklerine tekabül eder. Korteks 5-7 mm kalınlıktadır. Korteksin piramisler arasına doğru verdiği uzantılara columna renalis denir. Columna renalis’lere Bertini sütun’ları da denir. columna renalis Bertini sütun’ları

Korteks içerisinde medullar cevhere ait olup onun uzantısı durumda bulunan yapılara pars radiata denir. Pars radiata’lar arasındaki kortekse ait yapılara ise pars convoluta denir. Pars radiata ve pars convoluta birlikte böbrek lobcuğunu (lobuli corticalis) yapar. Pars radiata (stria medullaris- Ferrin uzantıları) daha koyu renkli ve koni şeklindedir. Pars convoluta (glomerulus) iki pars radiata arasında daha kompleks yapıya sahiptir. Burada corpusculum renale ve idrar kanalcıklarının bir parçası bulunur. 

pyramis renalis   b- Medulla renalis: İdrarı nakletmekle görevlidir. Burada pyramis renalis denilen oluşumlar vardır. Her böbrekte ortalama 8-10 tane pyramis bulunur. Pyramis renalis’in tepesine papilla renalis denir. Her bir papilla renalis’e 20-25 adet foramina papillare açılır. Böbreğin kanal sistemi (tubulus renalis) idrarın süzülme işleminin başladığı yerden sonlanma yerine kadar olan kanal sistemine denir.

Böbreğin kanal sistemi (tubulus renalis) iki bölümden oluşur. Birinci bölüm idrar kanalcıklarıdır. İki böbrekte 2.500.000 nefron bulunur. Bir nefron içte damar yumağının bulunduğu glomerulus ve bunu dıştan saran capsula glomerulosa’dan (Bowman kapsülünden) oluşur. Bu yapının tümüne corpusculum renale denir. Corpusculum renale idrarın kandan süzülme işlemini yapar. 

Böbrekte idrarı süzen üniteler: 2 5 1   Böbrekte idrarı süzen üniteler: 1 - Glomerulus: (Bowman kapsülü): her böbrekte 1.250.000 adet 2- Tubulus proximalis: a- pars contorta b- pars recta 3- Ara parça 4- Tubulus distalis: a- pars contorta b- pars recta 5- Bağlantı parçası  4 3

  İkinci bölüm toplayıcı kanallardır. Bu kanallar üreter tomurcuğundan gelişip sadece idrarı nakletmekle görevli yapıdır. Bağlatı parçasından sonra toplayıcı kanallar ve ductus papillaris’ler gelir. Yaklaşık 20-25 adet ductus papillaris papilla renalis’teki foramen papillare (pori uriniferi)‘lerle calix renalis’e açılırlar. 

Papilla renalis’e gelen idrar calix renalis minor adı verilen oluşumlara dökülür ve bunların da bir kaçı birleşerek calix renalis major’lere dökülürler. Onlar da pelvis renalis’e dökülürler. Pelvis renalis de distalde üreter ile devam eder.  

Böbreğin segmentleri: 1- Üst segment (apikal segment) (seg. superius) 2-Ön-üst segment (seg.ant. superius) 3-Ön-alt segment (seg. ant. inferius) 4-Alt segment (seg. inferius) 5-Arka segment  (seg. posterius) 5-Arka segment 

  Böbreğin arterleri: Böbreğin arteri a. renalis’dir. A. renalis hilusta 4-6 dala ayrılır ve bunlara a. segmentalis denir. Her arter bir segmenti besler ve bu segmental arterler arasında anastomoz yoktur. 1-2 tanesi pelvis renalis’in arkasında diğerleri de önde pelvis renalis’e sokulurlar. Bunlar pelvis içerisinde tekrar ayrılır ve columna renalisler içerisine sokulurlar. Buradaki arterlere a. interlobaris adı verilir. A. interlobaris’ler pyramis renalis’lerin tabanı seviyesinde, tabana paralel olarak dallar verirler. Bu artere a. arcuata denir. Bir a. arcuata diğer a. arcuata ile piramisin tabanında anastomoz yapmaz.  

Bunlardan çıkan dallar kortekse doğru radier olarak uzanırlar. Bunlara ise a. interlobularis adı verilir. Bunlardan da glomeruluslara giden vas afferensler (afferent arteriol, arteriola afferens) çıkar. A. interlobularis’lerin devamı kapsül altına kadar ilerler ve yıldız şeklinde sonlanırlar. Bunlara a. stellaris veya rr. capsulares adı verilir. Hilusta a. renalis’den ayrılan ince dallar pelvis renalis, calix renalis ve capsula adiposa’yı beslerler.  

Venler çoğunlukla arterleri izlerler (rr. capsulares, v. capsularis, v Venler çoğunlukla arterleri izlerler (rr. capsulares, v. capsularis, v. stellata, v. interlobularis, v. arcuata, v. interlobaris, v. segmentalis ve v. renalis). Böbreğin venleri v. renalis adı altında toplanır ve v. cava inferior’a açılır. Böbreklerden kanı arter dallarından doğrudan doğruya venlere ileten arteriovenöz anastomozlar da vardır. Bu anastomozlar -calix renalis etrafında, -a. ve v. interlobularis’ler arasında ve -cortex renalis’teki ince arter ve -venler arasında bulunur. 

Sinirleri: Plexus renalis’ten gelir. Bu pleksus arter etrafında seyreder. Sempatik lifleri n. splanchnicus minor ve imus aracılığı ile truncus sempaticus’dan gelir. Sempatik aktivite damarları daraltır ve idrar miktarını azaltır. Parasempatik lifleri n. vagus’tan gelir. Bu lifler önce plexus coeliacus, sonra plexus renalis’e gelir. Bu pleksus içerisinde bir çok ganglion bulunur. En büyük olan a. renalis’in başlangıcındaki ggl. aorticorenale’dir

Lenf drenajı: V. renalis’leri takip ederek n. lyphatici lumbales’e (n. l. aortici laterales) açılır.  

İDRAR YOLLARI Böbreğin süzdüğü idrarı mesaneye taşıyan boru sistemidir. Huni şeklindeki calix renalis minor’lar, geniş olan kenar kısımları ile papilla renalis’in çevresine yapışırlar. Bazen 2 veya 3 papillayı birden içine alan kaliksler de vardır. Calix renalis minor’lerin birkaçı birleşerek calix renalis major’u oluşturur. Bunlar da pelvis renalis’e açılırlar. Pelvis renalis kısmen sinus renalis’in içinde kısmen de dışında yer alır. Ön-arka yönde biraz basık huni şeklinde olan pelvis, birinci bel omurunun spinal çıkıntısı hizasında ureterle birleşir.

  URETER Pelvis renalis’den başlayan ve idrarı idrar kesesine taşıyan ince bir borudur. Uzunluğu 25- 30 cm ve kalınlığı 0.8-1 cm Uretlerin duvarları oldukça kalındır. Lümeni 3-5 mm kadardır. Sol ureter 1 cm daha uzundur. M. psoas major’un ön kısmı ile peritoneum arasında yukarıdan aşağıya, dıştan içe doğru fascia subserosa’da uzanarak pelvis boşluğuna girer. Burada peritoneuma daha sıkı yapışıktır. Mesanenin fundus kısmına açılır. Ureter bulunduğu yere göre üç kısmda incelenir: -pars abdominalis, -pars pelvina -pars intramuralis

1-Pars abdomainalis pelvis renalis’den linea terminalis’e (vasa iliaca’yı çaprazladığı yere) kadar devam eder. A. testicularis (veya a. ovarica) bu bölümü önden çaprazlar. Pelvis boşluğuna girerken sağdaki a. iliaca externa’nın başlangıç kısmını, soldaki ise a. iliaca communis’in son kısmını çaprazlar. Sağ üreter v. cava inferior’un hemen lateralinde uzanır. Ön yüzü yukarıdan aşağıya doğru pars descendens duodeni, a. colica dextra, a. ileocolica, radix mesenterii ve ileum’un son bölümü ile komşudur. Sol üreter, a. colica sinistra, colon sigmoideum ve mesocolon sigmoideum ile komşudur. 

  2-Pars pelvica, linea terminalis (vasa iliaca)’den mesaneye kadar devam eder. Pelvis’in dış duvarında ve incissura ischidica major’un ön kenarında bulunur ve peritonla örtülüdür. Burada a. iliaca interna’nın ön tarafında, n., a., obturatoria, a. vesicalis inferior ve a. rectalis media’nın medialinde bulunur. Spina ischiadica hizasında yön değiştirir ve mesane fundusuna girer.

Erkeklerde: Vesicula seminalis’in üst kısmının ön tarafındadır. Ductus deferens’i arakadan çaprazlar. Son bölümü mesane venleri tarafından sarılmıştır. Kadınlarda: Pelvis duvarında fossa ovarica’nın arka sınırındadır ve sonra mediale yönelir. Cervix uteri ile vaginanın üst bölümünün lateralinde öne döner. 2.5 cm’lik bölümü a. uterina ile birlikte uzanır, arteri üstten çaprazlar ve lig. latum uteri’nin arasına girer.

Pars intramuralis: mesane içindeki (2 cm) kısım olup oblik olarak uzanır. Ostium ureteris’lerle mesaneye açılır. Abdominal parça retroperitoneal olarak devam eder. Pelvis parçası pelvis döşemesine yaslanmış olarak devam eder ve mesane hizasında içe doğru kıvrılarak mesanenin arka duvarına gelir. Burada ductus deferens’i (erkekte) çaprazlar. Üreterin üç darlığı vardır. Başlangıç kısmı (ureterin pelvisden itibaren başladığı yer). Linea terminalis veya vasa iliacayı çaprazladığı yer. Mesane duvarı içindeki parça (pars intramuralis), burası en dar kısımdır.

Ureterin damarları: Arterleri geçtiği bölgelerde bulunan komşu arterlerden alır. Esas olarak: A. renalis, a. ovarica veya a. testicularis, rr. ureterici (aorta abdominalis), Ayrıca: A. iliaca interna, a. uterina (kadın), a. vesicalis superior, a. vesicalis inferior (erkek). Venleri de ureter etrafında ağ oluşturur ve geçtiği bölgelerdeki venlere dökülür.  

  Lenf drenajı: Damarları etrafındaki lenf düğümlerine dökülürler. Üstte: Böbreğin lenf damarlarını takip eder Ortada: Nody lymphatici iliaci communis’e Altta: Nody lymphatici aortici laterales ve nody lymphatici iliaci interni ve nody lymphatici iliaci externi’ye dökülür.

Sinirleri: Plexus renalis, plexus aorticus ve plexus hypogastricus superior ve inferior’dan gelir. Ağrı duyusu: Sempatik liflerle seyrederek T 11-L1. segmentlere gider. Muhtemelen n. vagus ile de gitmektedir. Ağrı önce aynı segmentin innerve ettiği lumbal bölgede, sonra da kasığa doğru iner. M. cremaster etkileneceği için testis yukarı çekilir. Varyasyon: Üst kısmı çift olabilir. Seyrek olarak büyük kısmı veya tümü çift olabilir. Çift iken mesaneye iki delik ile açılır.

Yapısı: Tunica adventisia: Gevşek bağ dokusndan yapılmıştır.   Tunica muscularis: Yukarıda dışta sirküler içte longitudinal aşağıda dışta ve içte longitudinal, ortada sirkülerden oluşur. Tunica mucosa: Çok katlı transisyonel epitele örtülüdür. Uzunlamasına seyreden plikalara sahiptir.

BÖBREKLER (Ren- Nefros) Genel Bilgiler: yeri, şekli, boyutları Böbrekleri dıştan saran yapılar Böbreklerin ön ve arka iki yüzü, iç ve dış diye iki kenarı, üst ve alt diye iki ucu Böbreğin yapısı: cortex renalis ve medulla renalis Böbrekte idrarı süzen üniteleri Böbreğin segmentleri Böbreğin damarları ve sinirleri İDRAR YOLLARI