2. محاسبات داروسازی دکتر هادی اسماعیلی
محاسبات داروسازی دکتر هادی اسماعیلی

3. اعداد رومی

4. 6 قانون برای به کار بردن این اعداد وجود دارد:
1) اگر اعداد رومی تکرار شوند عدد مورد نظر جمع منفرد آنها است (حداکثر 3 بار می توان تکرار کرد)
مثلا: ΙΙΙ = ХХ = ХХХ = 30
2) اگر عددی با ارزش کمتر بعد از عددی با ارزش بیشتر بیاید عدد حاصل جمع اعداد است.
مثلا: VΙΙ = = ХVΙ = = 16
3) اگر عددی با ارزش کمتر قبل از عدد با ارزش بیشتر بیاید عدد حاصل کسر اعداد است.
مثلا: IX = 10 – 1 = IV = 5 – 1 = 4

5. 4) اگر عددی کوچکتر بین دو عدد بزرگتر قرار داشته باشد اول باید از عدد بعدی کسر شود و بعد حاصل با عدد قبلی جمع شود.
مثلا:
XIV = – 1 = 14 XIX = – 1 = 19 XXIV = (5 – 1) = 24
5) همیشه از بزرگترین اعداد باید استفاده شود.
مثلا: 15 = XV not VVV
6) در اعداد یونانی برای نشان دادن کسر ½ از ss استفاده می شود.
مثلا ½ LIVss = ½1 Iss =

6. اعداد زیر را به رومی تبدیل کنید:
28, 15, 17, 46, 93
اعداد رومی زیر را به اعداد عربی تبدیل کنید:
XLVI, LXXIV, XLVIIss, XXXIX
تعداد داروهای تجویز شده در نسخه را بیان کنید

7. درصد: میزان در هر صد تای کل (50%, 50/100, 0.50)
اگر برای درصد واحدی نوشته نشده باشد به طور پیش فرض باید به شکل زیر در نظر گرفته شود:
برای محلول ها، سوسپانسیون های جامد در مایع و محلول گاز در مایع
درصد وزنی-حجمی (w/v)
برای محلول های مایع در مایع درصد حجمی-حجمی (v/v)
برای مخلوط های جامد یا نیمه جامد درصد وزنی-وزنی (w/w)
مثال 1: چند میلی گرم پتاسیم برای نسخه زیر لازم است؟

8. مثال 2: با 27 گرم PABA چند میلی لیتر محلول 5% می توان ساخت؟
مثال3: برای ساخت 240 میلی لیتر محلول 2.5% فنول در کالامین چند میلی لیتر لوسیون کالامین لازم است؟

9. مثال 3: چند گرم پودر بتامتازون برای تهیه داروی زیر به پماد بتامتازون اضافه شود؟

10. یک چشم پزشک برای درمان عفونت چشم یکی از بیمارانش، بعد از عمل جراحی، از سیپروفلوکسازین استفاده کرد اما به آن مقاوم بود. مشخص شده در عفونتهای چشمی سودومونایی مقاوم به سیپروفلوکساسین، آمیکاسین سولفات موضعی موثر است.
چشم پزشک 60 mL محلول 2.5 % ایزوتونیک آمیکاسین سولفات، 2 قطره در چشم آسیب دیده هر 2 ساعت نسخه کرده است.
داروساز از آمپول های 250 mg/ml این دارو می خواهد استفاده کند. چند میلی لیتر از آمپول با محلول نرمال سالین مخلوط شود تا قطره مورد نظر بدست آید؟

11. برای تهیه 500 cc محلول دکستروز 10% چه مقدار دکستروز 5% و چه مقدار دکستروز 10% مخلوط شود؟

12. برای تهیه 800 cc محلول سدیم کلراید 3% چه مقدار از محلول 5% با چه مقدار محلول 0.9% مخلوط شود؟

13. استفاده از وزن مخصوص برای تبدیل حجم به وزن لازم است.
برای تعیین کردن چگالی یا وزن مخصوص مایعات از وسیله ای به نام Pycnometer استفاده می شود.

15. مثال: یک بیمار میاستنی گراویس تحت درمان برای جداکردن و خارج کردن آنتی بادی های غیر نرمال و دیگر مواد ناخواسته از خون (plasmapheresis) می باشد. پزشک بیمار دستور 2000 ml از محلول 5%از آلبومین در سدیم کلراید 0.9% تزریقی برای جایگزین کردن پروتئین و مایع می دهد. برای تهیه ی دستور، داروساز از آلبومین 25% به عنوان منبع آلبومین استفاده می کند بعلاوه سدیم کلراید 0.9% تزریقی (چگالی نرمال سالین 1.05 است). از یک چگالی سنج که حجم دقیق25 ml و وزن28g دارد استفاده کرده و آن را از آلبومین 25% پر کرده است. وزن کلیه وسیله و محتوای آن58g می شود.
specific gravity محلول آلبومین چقدر است؟
چند میلی لیتر از محلول آلبومین 25%برای تهیه ی2000 ml آلبومین 5% لازم است؟
وزن مورد نیاز از آلبومین 25% برای تهیه ی نسخه چقدر است؟
اگر داروساز مقادیر مورد نیاز از آلبومین 25% و سدیم کلراید0.9% تزریقی را برای تهیه ی 2000 ml ، مخلوط کند، specific gravity محلول حاصل چقدر است؟

17. یک داروساز برای ساخت نسخه ی زیر، پودر هیدروکورتیزون در اختیار ندارد
یک داروساز برای ساخت نسخه ی زیر، پودر هیدروکورتیزون در اختیار ندارد. با این حال آمپول های تزریقی حاوی 100 mg هیدروکورتیزون در هر میلی لیتر را دارد. چگالی محلول تزریقی هیدروکورتیزون 1.5 است.
چند گرم از هیدروکورتیزون برای تهیه ی نسخه لازم است؟
چند میلی لیتر از فرم تزریقی باید جایگزین گردد؟
چند گرم cold cream برای تهیه ی نسخه مورد نیاز است؟

19. قدرت نسبی Strength Ratio: بیان غلظت محلول ها به صورت مقداری از محلول که حاوی یک گرم ماده حل شونده است. مثلا محلول 1:20 بیان کننده وجود یک گرم ماده در 20 میلی لیتر از محلول است.
قدرت نسبی اگر برای محلول های مایع در مایع و یا جامد در جامد به کار رود واحد ندارد ولی اگر جامد در مایع باشد واحد آن گرم در میلی لیتر خواهد بود.
مثال 1: محلول 0.02% را به صورت قدرت نسبی بیان کنید.

20. بیماری مبتلا به AIDS برای درمان PCP تحت درمان با کوتریموکسازول قرار می گیرد که به علت بروز کهیر مصرف آن قطع می شود پزشک به علت لزوم مصرف دارو پیشنهاد حساسیت زدایی می دهد و درمان با 1 میلی لیتر محلول 1:1,000,000 را برای شروع پیشنهاد می دهد با توجه به سوسپانسیون 200 mg/5ml از این دارو چه مقدار از دارو برای شروع سریال دیلوشن پیشنهاد می کنید و چند بار باید عمل دیلوشن را تکرار کرد؟

21. میلی گرم در صد میلی لیتر یا mg/dl:
این عنوان بیشتر برای بیان غلظت مواد در مایعات بیولوژیک مانند سرم بکار می رود.
مثال: کلسترول بیماری بر اساس نتیجه آزمایش 5.20 mmol/l است پزشک از شما مقدار آن بر اساس mg/dl را می خواهد. Mw cholesterol: 387
قسمت در میلیون یا PPM: این عنوان بیشتر برای محلول های بسیار رقیق کار برد دارد.
مثال: برای تهیه 2 لیتر محلول مالاتیون به غلظت 500 PPM چند میلی لیتر مالاتیون 80% به آب باید اضافه شود؟ قدرت نسبی محلول ایجاد شده چقدر است؟

23. محاسبات دوز اندازه گیری دوز:
قطره (به ویسکوزیته، قطر نازل، زاویه قطره چکان)
قاشق مربا خوری
قاشق چای خوری
قاشق غذا خوری
قاشق سوپ خوری
لیوان
مثال: اگر 40 قطره از یک دارو معادل 2.5 ml باشد هر ml چند قطره است؟

26. محاسبه دوز در کودکان تعاریف:
Premature اگر در کمتر از 37 هفته بارداری متولد شود
newborn, neonate از زمان تولد تا 1 ماهگی
Infant از 1 ماهگی تا 1 سالگی
Early childhood از 1 سالگی تا 5 سالگی
Late childhood از 6 سالگی تا 12 سالگی
َAdolescence از 13 سالگی تا 17 سالگی
مثال: اگر محدوده دوز درمانی دیگوکسین برای نوزادان µg/kg/day باشد، دوز درمانی آن در نوزادی به وزنkg چند میلی لیتر در روز است؟ (قطرهµg/ml 50) اگر هر میلی لیتر بر اساس بروشور دارو 30 قطره باشد دوز دارو چند قطره در روز خواهد بود؟

28. روش های محاسبات دوز:
بر اساس سن (vaccines)
بر اساس وزن mg/kg
بر اساس مساحت سطح بدن

29. دوز بر اساس سن
مثال: از یک داروساز بیمارستانی درباره ی دوز مورد نیاز کلیندامایسین برای نوزاد 3 روزه به وزن 2.4 kg سوال می شود. داروساز با چک کردن منابع دوز بندی های زیر را بدست آورد:
<2.6 lb: 10mg/kg/day divided q12h
<4.4 lb and 0-7 days old: 10mg/kg/day divided q12h
<4.4 lb g and >7days old: 15mg/kg/day divided q8h
>4.4 lb and 0-7 days old: 15 mg/kg/day divided q8h
>4.4 lb and >7 days old: 20 mg/kg/day divided q6h
هر دوز باید به محلول تزریقی اضافه شود و طبق برنامه ی ساعت بندی شده وطی 20 دقیقه انفوزیون شود.
کلیندامایسین در ویال هایmg/2ml 300 موجود است. برای هر دوز چند میلی لیتر از دارو نیاز است؟

31. دوز بر اساس وزن:
مثال: یک بیمار کودک، انالاپریلات بصورت IV هر 12 ساعت برای کنترل پرفشاری خون و احتمال نارسایی قلبی دریافت می کند. بر اساس دوز 5 mcg/kg ، بیمار 55 mcg از انالاپریلات در هر دوز دریافت می کند. پزشک تمایل دارد فرم دارو را به فرم خوراکی انالاپریل تغییر دهد با دستور 100 mcg/kg برای 1 بار در روز و از شما برای تهیه و تنظیم دوز کمک می خواهد. به چه صورتی می توان داروی لازم را به کودک داد.
به وابسته بیمار آموزش داده می شود که هر قرص 5 میلی گرمی در 23 ml آب کاملا محلول شده و 5 میلی لیتر از آن روزانه به کودک داده شود.

32. دوز بر اساس سطح بدن محاسبه BSA: محاسبه دوز بر اساس BSA:
مساحت سطح بدن Body Surface Area (BSA) در 2 گروه از بیماران استفاده می شود: بیماران سرطانی که شیمی درمانی دریافت می کنند و بیماران کودک، به استثناء نوزادان.
محاسبه BSA:
محاسبه دوز بر اساس BSA:

33. مثال: اگر دوز بالغین برای دارویی 75mg باشد، دوز دارو برای کودکی با وزن 8 kg و قد 70 cm چقدر است؟

34. مثال: دوز معمول یک دارو برای کودکان 25 mg/m2، می باشد
مثال: دوز معمول یک دارو برای کودکان 25 mg/m2، می باشد. دوز مورد نظر دارو برای کودکی با وزن 18 kg و قد 82cm را حساب کنید.

35. رژیم شیمی درمانی CMF برای بیماری که دچار کانسر است گذاشته شده نسخه زیر از طرف انکولوژیست تجویز شده شما مقدار و نحوه تجویز داروها را به پرستاران توضیح دهید.
بیمار خانم 48 ساله با وزن 57 کیلوگرم و قد 160 سانتی متر.

36. : در درمان یک خانم بیمار 54 ساله، یک انکولوژیست داروی Temozolomide، یک آنتی تومور را برای درمان تومور مغز انتخاب می کند. این دارو به عنوان قسمتی از درمان 28 روزه، بصورت یکبار در روز و با دوز 150 mg/m2/day در طی 5 روز اول درمان استفاده می شود. پرونده ی پزشکی بیمار قد بیمار را 5ft و وزن وی را 117 lb گزارش می کند. پزشک از داروساز برای تخمین (محاسبه ی) ترکیب مناسب از کپسول های موجود در دوز بندی بیمار سوال می کند. دارو بصورت کپسول های 5 و 20 و 100 و 250 میلی گرمی موجود است. چه ترکیبی از داروها دوز مناسب روزانه ی دارو را فراهم می کند؟

37. محاسبه دوز هپارین:
مصرف low- dose (دوز کم) هپارین به عنوان پروفیلاکسی (نسبت به اثرات درمانی) در پروسه های جراحی مختلف بسیار موثر است. این بیماران به 5000 واحد بصورت زیر جلدی 2 ساعت قبل از عمل و 5000 واحد هر 8 الی 12 ساعت پس از عمل.
دوز متوسط هپارین برای بیمارانی که دارای فلبیت فعال، آمبولی ریوی و جراحی در ناحیه ی هیپ (hip replacement surgery ) می باشند استفاده می شود. مقدار آن بین 20,000 تا 60,000 واحد در روز، و معمولاً بصورت انفوزیون وریدی می باشد.
دوزهای بالای هپارین در بیمارانی که آمبولی ریوی گسترده دارند استفاده می شود. دوزهای 60,000 تا واحد بصورت انفوزیون پیوسته ی وریدی در روز اول استفاده می شود و پس از 24 ساعت به دوز متوسط کاهش می یابد.

38. مثال: 20,000 واحد هپارین در 1000 mL از محلول دکستروز 5% ریخته شده است
مثال: 20,000 واحد هپارین در 1000 mL از محلول دکستروز 5% ریخته شده است. سرعت انفوزیون بر روی 1600 واحد بر ساعت برای بیماری با وزن 72 kg تنظیم شده است.
غلظت هپارین در محلول بر حسب واحد بر mL
مدت زمانی که انفوزیون ادامه دارد بر حسب ساعت
دوز هپارین تجویز شده برای بیمار بر اساس unit/kg/minute را حساب کنید.

39. کلیرانس کراتینین: چرا کلیرانس کراتینین را بدست می آوریم؟
چه روش هایی برای بدست آوردن آن وجود دارد؟
آیا روشی برای تخمین آن وجود دارد؟
محاسبه کلیرانس کراتینین از ادرار 24 ساعته:
اگر کلیرانس کراتینین از ادرار 24 ساعته محاسبه شود باید بر اساس سطح بدن بیمار تعدیل گردد.

40. تخمین کلیرانس کراتینین با استفاده از فرمول Cockcroft – Gault :
مثال: سرعت کلیرانس کراتینین برای آقای 80 ساله با وزن 70 kg و غلظت کراتینین سرم 2 mg/dl را تخمین بزنید.

41. مثال: اگر بیماری با وزن 120 کیلوگرم و قد 182 سانتی متر دارای کلیرانس کراتینین 40 ml/min باشد، crcL را بر اساس BSA تنظیم کنید.
نکته: کلیرانس کراتینین در محاسبه دوز ادامه درمان(Maintenance Dose) می تواند به تنظیم دوز کمک کند ولی در دوز بار گزاری (Loading Dose) تاثیری ندارد.

42. وزن ایده آل Ideal body weigh:
مثال: وزن ایده آل بدن برای زن بیماری که 60 kg وزن و 160 cm قد دارد را حساب کنید.

43. فرمول Loading dose (LD):
LD = IBW in Kg x drug dose per Kg
فرمول Maintenance dose (MD):
MD = IBW in Kg x drug dose per dosing intervals
در بیمارانی که کراتینین افزایش یافته دارند:

44. در صورتی که دوز بارگزاری جنتامایسین در منابع 1
در صورتی که دوز بارگزاری جنتامایسین در منابع 1.5 mg/kg IBW و دوز ادامه درمان آن 1 mg/kg IBW q8h باشد این دو مقدار را برای خانمی 43 ساله به وزن 75 کیلوگرم و قد 167 سانتی متر و Scr: 2.4 mg/dl محاسبه و به پرستار ارائه دهید.

45. بیمار مردی 35 ساله با وزنkg 70 و قد 183 cm مبتلا به ایدز می باشد
IBW بیمار را حساب کنید. و درصورتی که کمتر از وزن بیمار باشد، همان IBW را در محاسبات بعدی استفاده کنید.
CrcL بیمار را با استفاده از فرمول Cockcroft – Gault حساب کنید.
در صورتی که دوز لامیوودین در این محدوده 10 mg/kg BD باشد دوز مورد نیاز بیمار را محاسبه کنید.

47. The END