بررسی مفهوم ثمن شناور از منظر کنوانسیون بیع بین المللی، حقوق ایران و فقه اسلامی

مقدمه: رایج ترین و کهن ترین قراردادها و کامل ترین گونه از اقسام عقود معوض ساده ترین شکل بیع : عرضه کالا توسط فروشنده در برابر بهای مورد توافق، بدون ابهام و جهالت در مقدار آن مطابق با نظر سنتی: معلوم بودن عوضین شرط صحت عقد سیستم های حقوقی قدیمی اروپایی: تعیین قیمت یا حداقل قطعی بودن عامل یا عوامل تعیین قیمت= جزء اساسی معامله بیع

گسترش زمینه های اقتصادی در عرصه های داخلی و نیز نظام های بین المللی و اهمیت ایجاد ثبات، تسهیل و تسریع در مبادلات تجاری تغییررویکرد در مورد اصل” لزوم معلوم بودن و معین بودن عوض(ثمن) در قرارداد“ با توجه به شرایط کنونی انتقال بخش عظیمی از سرمایه ها در بخش تولید و صنعت، ازطریق پیش فروش کالاهایی که قبلا ثمن قطعی آنها معلوم و معین نیست ارزیابی اصل معین بودن ثمن در معامله به عنوان امری مغایر با منافع اقتصادی و اجتماعی ر بعضی از معاملات نظام های حقوقی مدرن

مفهوم ثمن شناور: انعقاد قرارداد با ”ثمن شناور“ (OPEN PRICE) عوض معامله معوضی که مقدار آن در زمان انعقاد قرارداد مشخص نبوده و میزان آن در آینده معلوم و معین می گردد. ابهام یا تردید ناشی از مسکوت گذراندن ثمن معامله به طور کلی ابهام ناشی ازشیوه ای برای تعیین ثمن وضع شده ترید به علت شاخصی که منظور گردیده شخص ثالثی مامور به تعیین آن در آتیه

مفهوم واژگان مختلف مرتبط با ثمن شناور: Open Price The price for sale, esp. of goods, that has not been settled at the time of a sale’s conclusion قیمت یا ثمنی که در خرید و فروش، به ویژه بیع کالا در زمان انعقاد قرارداد معین نشده باشد. Floating Price Not fixed or settled, fluctuating, variable. غیر ثابت و غیر معین، در حال تغییر، تغییرپذیر Flexible Price Selling by having open prices allowing for negotiations. This is done in an agreed upon range of prices. خرید و فروش بوسیله ثمن های شناوری که ایجاد فضای گفتگو و چانه زنی میکند. این بیع بر اساس یک سری از ثمن های مورد توافق انجام می شود.

Opening Price The price at which a security first trades upon the opening of an exchange on a given trading day. ثمن یا تامینی که طرف معامله در اولین روز تجاری و در آغار فعالیت تجاری می پردازد.

انواع ثمن های شناور: تعیین ثمن بر عهده یکی از طرفین یا اشخاص یا ارگان ثالثی تعیین ضابطه هایی با رضایت طرفین که مقدارثمن را در آینده مشخص می کند (مانند تعیین واحد لیتر،کیلو و سایر واحدهای اندازه گیری) تعیین ثمن با معیار متغیر در قراردادهای دراز مدت و قراردادهایی که مواد اولیه تولید آنها قیمت های متغیری را در زمان های مختلف دارند (مانند نفت و گاز و سایر انرژی ها) تعیین ثمن پایه قرارداد به طور معلوم و معین به انضمام شرط قابلیت نوسان، تعدیل و تغییر ثمن در آینده

کنوانسیون بیع بین المللی U.N Commission on International Trade Law (UNCITRAL) تلاش کمیسیون حقوق تجارت بین الملل سازمان ملل متحد برای ایجاد مقرراتی متحد‌الشکل برای حکومت بر روابط تجاری در زمینه بیع بین‌المللی کالا تشکیل یک کنفرانس بین المللی از 10مارس تا 11 آوریل 1980 با شرکت نمایندگان 62 کشور و 8 سازمان بین المللی در وین تصویب کنوانسیونی مشتمل بر 101 ماده، تحت عنوان «کنوانسیون سازمان ملل متحد راجع به قراردادهای بیع بین‌المللی کالا» (United Nations Convention on Contracts for the International Sale of goods) که بطور مخفف به CISG و یا کنوانسیون وین معروف شده است.

ثمن شناور از نقطه نظر کنوانسیون بیع بین المللی: در ماده 55 این کنوانسیون به موضوع ثمن شناور در قرارداد اشاره شده است و اینطور بیان شده است کههرگاه قرارداد بدون ذکر صریح یا ضمنی ثمن منعقد شده باشد، ثمن رایج در بازار خلا موجود را پر خواهد کرد. متن ماده 55 کنوانسیون: Where a contract has been validly concluded but does not expressly or implicitly fix or make provision for determining the price, the parties are considered, in the absence of any indication to the contrary, to have impliedly made reference to the price generally charged at the time of the conclusion of the contract for such goods sold under comparable circumstances in the trade concerned. هرگاه قرارداد به نحو صحیحی منعقد شده باشد،ولی ثمن بطور صریح یا ضمنی تعیین نشده یا مقرراتی برای تعیین آن وضع نگردیده باشد،در صورت فقدان هرگونه دلیل مخالف،چنین فرض می شود که طرفین بطور ضمنی بر روی ثمنی که عموما در زمان انعقاد قرارداد برای چنان کالای فروخته شده ای که در اوضاع واحوال مشابه در تجارت مربوطه رایج است توافق کرده اند

تعارض ماده 55با ماده 14 کنوانسیون: در ماده 14 کنوانسیون بیع بین المللی تصریح شده است که هرگاه در قراردادی ثمن مشخص نباشد و شیوه ای نیز برای آن معین نشده باشد، اصولا قراردادی منعقد نشده است. متن ماده 14 کنوانسیون: A proposal for concluding a contract addressed to one or more specific persons constitutes an offer if it is sufficiently definite and indicates the intention of the offerer to be bound in case of acceptance. A proposal is sufficiently definite if it indicates the goods and expressly or implicitly fixes or makes provision for determining the quantity and the price. پیشنهاد انعقاد قرارداد به یک یا چند نفر شخص معین در صورتی ایجاب محسوب می شود که به اندازه کافی مشخص بوده و دال بر قصد التزام پیشنهاد دهنده در صورت قبول طرف مقابل باشد.پیشنهاد در صورتی به اندازه کافی مشخص است که کالا را مشخص نموده وبه نحو صریح یا ضمنی مقدار ثمن را معین یا ضوابطی را برای تعیین آن دو مقرر دارد.

نظریات مطرح شده در راستای رفع تعارض مواد 14 و55 کنوانسیون الف) لزوم اعمال ماده 55 در مواردی که یک یا چند کشور عضو قسمت دوم کنوانسیون نیستند ب) پذیرش حکومت ماده 55 بر ماده 14 ج) پذیرش ثمن شناور با توجه به قصد مشترک طرفین د) پذیرش ثمن شناور در صورت احراز صحت قرارداد در قانون حاکم

ظاهرا ثمن شناور در حقوق ایران پذیرفته نشده است بند سوم ماده190 قانون مدنی:معلوم و معین بودن عوضین در معاملات معوض از جمله شرایط صحت عقد است تعریف عقد بیع در ماده 338 قانون مدنی نیز بدست می آید:«بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم.» پذیرش ثمن شناور در عرف تجاری ایران با توجه به مرسوم بودن مورد خرید و فروش ماشین های کارخانجات، نفت و گاز و خودرو که تحویل آنها پس از مدتی صورت می گیرد حقوق ایران

دیدگاه فقه شیه و اهل سنت پیرامون ثمن شناور: دیدگاه شیعه نظر اکثر فقها: بطلان معامله به علت جهل در ثمن از میان فقیهان شیعه، ابن جنید اسکافی، شیخ یوسف بحرانی مؤلف الحدائق الناضره و نیز آیت الله العظمی خویی (ره) بیع با ثمن قابل تعیین را روا دانسته اند دیدگاه اهل سنت جمهور فقهای مذاهب سنت و جماعت بیع با ثمن مجهول - هر چند قابل تعیین - را ناروا می دانند در عین حال میان آنان قول مخالف نیز، همچون نظر تعدادی از علمای حنفی مذهب وجود دارد

ادله صحیح شمردن معامله با ثمن شناور دیدگاه شیعه از قواعد و عموم ادله صحت، و عدم مانع از اجرای این قواعد; همچنین اجماع ادعا شده بر بطلان چنین بیعی فاقد ارزش به عنوان دلیل بر حکم شرعی است صحیحه رفاعه نخاس دیدگاه اهل سنت استحسان و متعارف بودن چنین معامله هایی میان مردم است.

منابع: قرارداد با عوض شناور از دیدگاه اصول حقوقی حسین طاهرخانی، مجله حقوقی دادگستری، شماره 43 ثمن شناور دکتر مهراب داراب پور، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 21و22 بیع با ثمن شناور از دیدگاه فقه سید مسعود نوری، مجله علمی پژوهشی مفید، 22 Huber- introductory remarks on the CISG(2006) Huber & Mullis- The CISG (2007) Morrissey and Graves- International sales Law and Arbitration(2008)