1. RADYASYON GÜVENLİĞİ (Girişimsel radyoloji uygulamaları)
11. Girişimsel Radyoloji Yıllık Toplantısı, Mart 2016, Belek/Antalya
RADYASYON GÜVENLİĞİ
(Girişimsel radyoloji uygulamaları)
Doç. Dr. C. Tuğrul ZEYREK
Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi

2. İçerik Radyasyon X-ışınları Radyasyondan korunma sistemi Birimler
Amaç, hedef
Gerekçeleme (Justifikasyon)
Optimizasyon
Doz sınırları
Radyasyon güvenliği mevzuatı
Radyasyon kaynaklarının lisanslama sistemi
X-ışını incelemelerinde doz azaltma teknikleri
Çalışanların
Hastaların
Referans düzeyler

3. Elektromagnetik spektrum

4. X-ışınları
Dalgaboyu (Å)
X-Işını Şiddeti Ka Kb
5kV
10kV
15kV
20kV
25kV
1- Sürekli (frenleme) x-ışınları bremsstrahlung veya frenleme radyasyonu
2- Karakteristik x-ışınları

5. X-Işını radyasyonu Etkileşme şekline göre iki tür x-ışını elde edilir.
X-ışınları, maddelerin içinden geçebilen yüksek enerjili elektromanyetik radyasyonlardır.
X ışını tüpten noktasal olarak çıkar ve her yöne doğru çizgisel yayılır.
Yüksüz oldukları için elektrik ve manyetik alanda saptırılamazlar.
Maddeyi iyonize ederek biyolojik ve kimyasal hasarlar oluştururlar.
Kurşun ve beton gibi yoğun malzemelerle durdurulurlar.
Etkileşme şekline göre iki tür x-ışını elde edilir.
Sürekli (frenleme) x-ışınları: Elektron demeti, hedef atomun çekirdeğine yaklaştığında, çekirdeğin pozitif yükünden kaynaklanan elektrik alandan etkilenir ve ivmeli hareket yapmaya zorlanarak dışarıya fotonlar yayar. Sürekli bir enerji spektrumuna sahip bu fotonlara sürekli x-ışınları, bu olaya da bremsstrahlung veya frenleme radyasyonu adı verilir.
Karakteristik x-ışınları: Hedef atom üzerine gönderilen elektronların, hedef atomun yörüngesindeki elektronlarla etkileşimi sonrasında, aldıkları enerjiyle üst enerji seviyelerine çıkarlar. Kararsız durumdaki bu enerji seviyeleri geri bozunduğunda dışarıya foton yayınlanır. Enerjileri, seviyeler arasındaki farka eşit olan bu fotonlara karakteristik x-ışınları adı verilir.

6. X-ışını cihazı özellikleri
Metal mahfaza: Saçılan radyasyonu engeller.
Kontrol paneli: Eski sistem cihazlarda (özellikle röntgen) önemli. Otomatik ekspojur sistemleri (bölgeye ve kiloya spesifik program)
Kolimatör: X-ışını demetini sınırlayarak sadece inceleme yapılacak bölgeye yönlendirir
Filtreler: X-ışını demetindeki ışınlar homojen değildir. Düşük enerjili X-ışınları görüntü oluşturmada faydalı değildir, sadece alınan dozu arttırırlar. Filtreler bu düşük enerjili X-ışınlarını soğurur.
Radyasyon dedektörü: X ışını sistemlerinde imaj reseptörüne görüntü elde etmeye yetecek miktarda X ışını gelince otomatik olarak ekspojuru sonlandırır.

7. X-ışını cihazlarının temel yapısı Kalite ve kantite
Kalite = X-ışını penetrasyon (giricilik) yeteneği, etkin foton enerjiisi, HVL ile ifade edilir-kalite için en özgün parametredir.
Kantite=Demetteki X-ışını sayısı (foton sayısı),
ışın yoğunluğu, maruziyet, (joule), (Gray), (Rontgen)
ile karakterize edilirler.

8. X-ışını cihazlarının temel yapısı Kalite ve kantite

9. Radyasyon güvenliği Hedef:
“Radyasyon görevlilerinin, halkın ve çevrenin radyasyonun zararlı etkilerinden korunmasıdır.”
Radyasyondan korunma ve güvenliğin
sağlanması ancak konu ilgili bir
sistemin kurulması
sürekliliğin sağlanmasıyla
mümkündür.

10. Radyasyon güvenliği sistemi
Radyoaktivite/doz ile ilgili niceliklerin ve birimlerin bilinmesini,
Gerekli ölçümlerin yapılabilmesini,
Ölçüm sonuçlarının değerlendirilebilmesini
gerektirir.

11. Radyasyonun madde ile etkileşmesi
soğurma
saçılma
geçme
Enerji depolanması

12. Radyasyon ölçüm birimleri
Uluslararası Radyasyon Birimleri Komitesi (ICRU) radyasyon çalışmalarında tüm dünyada kullanılan birimlerin aynı olması düşüncesi ile M.K.S. sistemini esas alan “Uluslararası Birimler Sistemi (SI)” 1986 yılından itibaren kullanılmaktadır.

13. Tüm organ-doku toplamı, hesaplanır
Radyasyon dozu
X IŞINI
Ekspojur (R)
Havada iyonlaşma, ölçülür.
Absorbe doz
(Gray, rad)
Dokuda, hesaplanır
doku ağırlık faktörü
Etkin Doz, Organ dozlarından ve her bir organ için belirlenmiş olan radyasyon ağırlık faktörleri kullanılarak hesaplanır.
E= ∑▒"HTWT "
WT , organ ağırlık faktörü
HT, T organ yada dokusundaki eşdeğer dozdur.
HT= ∑▒"WRDTR"
Eşdeğer dozun organ ya da dokudaki soğurulan doz (DTR) ile bağlantısı
WR: radyasyon ağırlık faktörü olup X-ışınları için değeri 1’dir.
DTR: T dokusu yada organında soğurulan toplam doz
Radyasyonun zararlı etkilerinden bahsedilirken radyasyonun oluşturduğu dozun vücutta meydana getirdiği biyolojik etki anlatılmak istenmektedir. Sözkonusu olan doz kavramları aşağıda tanımlanmıştır :
Soğurulan doz : Birimi Gray ( Gy ) olup, birim kütlede soğurulan enerji miktarıdır. 1 Gy = J/kg
Eşdeğer doz : Birimi Sievert (Sv) olup, radyasyonun türüne ve ve enerjisine bağlı olarak doku veya organda soğurulmuş dozun, radyasyon ağırlık faktörü (wr) ile çarpılmış halidir. Radyolojide kullanılan iyonlaştırıcı radyasyon X-ışınıdır ve X-ışını için radyasyon ağırlık faktörü wr = 1’dir.
Etkin doz : Birimi Sievert (Sv) olup, insan vücudunda ışınlanan bütün doku ve organlar için hesaplanmış eşdeğer dozun, her doku ve organın doku ağırlık faktörüyle çarpılması sonucunda elde edilen dozların toplamıdır. Doku ağırlık faktörü (wT), her dokunun/organın radyasyondan etkilenmesi farklıdır. Bazı organlar düşük dozlarda kolayca etkilenirken, bazı organların etkilenmesi için yüksek dozlar gereklidir. Organların radyasyon duyarlılıkları farklıdır. Bu nedenle her dokunun ağırlık faktörü farklıdır.
Toplum etkin dozu : Işınlamaya maruz kalan çeşitli grupların ortalama etkin dozu ile bu grubu oluşturan kişi sayısının çarpımının toplamı olarak ifade edilir.
24 mart 2000 tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürülüğe giren Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinin İkinci Kısım (Radyasyon korunmasında Temel Güvenlik Standartları) Birinci Bölüm’ün 7. maddesinde Radyasyondan Korunma Sistemi şu şekilde belirlenmiştir.
toplamı
Etkin doz
(Sv, rem)
Tüm organ-doku toplamı, hesaplanır

14. Herhangi bir ortama (Gy)
Biyolojik doz birimi (Sv)
Eşdeğer doz
Belirli bir organa
(Sv)
HT = RQR DT,R
Kaynak
Etkin Doz
Tüm Vücut
(Sv)
E = T wT. HT
Soğurulmuş doz (D)
Herhangi bir ortama (Gy)
1 Sv = 100 Rem 14

15. WT : Doku Ağırlık faktörleri (IAEA-SS-2011) Radyasyona hassasiyet (Radyosensitivite)

16. Amaç Deterministik etkilerin önlenmesi
(ölüm, cilt yanıkları, katarakt)
Stokastik etkilerin meydana gelme olasılığının en aza indirilmesi
(kanser, genetik etkiler)

17. Optimizasyon- Deterministik etki
Girişimsel Radyoloji CT
Radyografi

18. Koroner anjiyografi [Dose  20 Gy (ICRP 85)]
(b)
(a)
(c)
(d)
(e)
(a) 6-8 hafta
(b) hafta
(c) ay (tissue necrosis)
(d) ay (yakından)
(e) Doku nakli sonrası (Photographs courtesy of T. Shope & ICRP).

19. Temel güvenlik standardları (Önemli kuruluşlar)
Mevzuatlar
TAEK
Sağlık Bakanlığı
Çalışma Bakanlığı vs.
Standardlar
ISO
IEC
vs.

20. BSS Basic Safety Standarts (IAEA)
İyonlaştırıcı radyasyon içeren tüm aktiviteler için yerine getirilmesi gereken temel kuralları ve etkin bir radyasyondan korunma programı için yapılması gerekenleri
Ancak; esas olan belirtilen hususların ülke koşulları dikkate alınarak uygulanmasıdır.

21. Temel güvenlik standardları (IAEA)-2011
Tüm ışınlanma durumları:
Planlı (planned)
Acil (emergency)
Mevcut (existing)
Gereklilikler:
Gerekçeleme (Justifikasyon)
Optimizasyon
Doz sınırları

22. ICRP Doz sınrılama sistemi (Üç temel ilke)
RGY-Doz sınırlama sisteminin temel ilkeleri Madde 7
GEREKÇELEME (JUSTİFİKASYON)
(Uygulamaların gerekliliği, net fayda)
OPTİMİZASYON (En az doz ile en iyi sonuç)
ALARA (As Low As Reasonably Achievable) “Mümkün olan en düşük dozun alınmasının başarılması”
DOZ SINIRLARI

23. Doz sınırlama sisteminin temel ilkesi
Tıbbi ışınlamalar ve doğal radyasyon
hariç!
İzin verilen tüm ışınlamaların neden olduğu ilgili organ veya dokudaki eşdeğer doz ve etkin doz, yıllık doz sınırlarını aşamaz! (RGY-Madde 10)
Radyasyon Görevlisi
Halk
Stajyer
Tüm vücut
20 mSv
(5 yılın ortalaması)
50 mSv
(herhangi bir yılda)
1 mSv
5 mSv
6 mSv
El, ayak, cilt
500 mSv
150 mSv
Göz merceği
15 mSv

24. Radyasyon Güvenliği Mevzuatı

25. Radyasyon güvenliği mevzuatı/lisanslama sistemi
TAEK – Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
Nükleer Enerji ve Teknoloji
Düzenleme
Lisans
Denetleme
Araştırma ve Geliştirme
Eğitim

26. Kanun, mevzuat, tüzük, yönetmelik
13/07/1982 tarihli ve sayılı Resmi Gazete, Kanun No: 2690
4. Maddesi: Görev, Yetki ve Sorumluluklar:
d bendi (Radyasyon Sağlığı ve Güvenliği Dairesi tarafından yerine getirilen)
Radyoaktif maddeleri ve radyasyon cihazlarını
bulunduran,
kullanan,
ithal ve ihraç eden,
taşıyan,
ticaretini yapan
resmi ve özel kurum, kuruluş ve kişilere ruhsata esas olacak lisans vermek.
Radyasyon güvenliği bakımından bu Kurum ve Kuruluşları denetlemek,
Radyasyon güvenliği mevzuatına aykırı hallerde, verilmiş olan lisansı geçici veya sürekli olarak iptal etmek,
Söz konusu kurum ve kuruluş hakkında , gerekirse kapatma kararı almak ve genel hukuk esasları dahilinde kanuni kovuşturmaya geçilmesini sağlamak,
Bu amaçlarla gerekli teknik mevzuat, tüzük ve yönetmelikleri hazırlamak.

27. Radyasyon Güvenliği Mevzuatı
Radyasyon Güvenliği Tüzüğü
Gama ve Elektron Demeti Işınlama Tesislerinin Güvenliği ve Lisanslanması Yönetmeliği
Tıpta Tedavi Amacıyla Kullanılan İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynaklarını İçeren Tesislere Lisans Verme Yönetmeliği
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği (RGY) (2690 sayılılı yasa 4(d) maddesi), Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Sayısı: 23999
Endüstriyel Radyografide Radyasyondan Korunma ve Lisanslama Yönetmeliği
Yüksek Aktiviteli Kapalı Radyoaktif Kaynakların ve Sahipsiz Kaynakların Kontrolü Yönetmeliği
Radyasyon Güvenliği Denetimleri ve Yaptırımları Yönetmeliği
Kontrollü Alanlarda Çalışan Harici Görevlilerin İyonlaştırıcı
Radyasyondan Kaynaklanabilecek Risklere Karşı Korunmasına Dair
Yönetmelik
Radyoaktif Atık Yönetimi Yönetmeliği
Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği

28. Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği (RGY) Tanımlar-Madde 4
İyonlaştırıcı radyasyon ışınlamalarına karşı kişilerin ve çevrenin radyasyon güvenliğini sağlamayı amaçlar,
Radyasyon güvenliğinin sağlanmasını gerektiren her türlü tesis ve radyasyon kaynağının zararlı etkilerinden kişileri ve çevreyi korumak için alınması gereken her türlü tedbiri ve yapılması gereken faaliyetlerle ilgili hususları kapsar.
Lisans Sahibi: Radyasyon güvenliği mevzuatının uygulanmasında Kuruma karşı sorumlu olan (gerçek veya tüzel) kişi
Yönetim: Lisanslı faaliyetlerin mevzuata uygun olarak yürütülmesini ve sürekliliğini sağlamak için gerekli insan gücü ile teknik ve finansal altyapıyı temin etme yetkisi ve sorumluluğuna sahip olan lisans sahibinin kendisini veya onun bağlı olduğu Yönetim kademesi/kişi.
Radyasyon Görevlisi: 1 mSv’in üzerinde yıllık doza maruz kalma olasılığı bulunan ve denetimli ve gözetimli alanlarda görevi gereği radyasyon kaynağı ile çalışan kişi.
Radyasyondan Korunma Sorumlusu (RKS): Radyasyondan korunmada temel güvenlik standartlarını yapılan işin niteliklerine göre uygulayacak, bu alandaki eğitim ve deneyimi lisanslama aşamasında Kurum tarafından değerlendirilerek uygun görülen kişi.

29. RGY-Doz sınırlama sisteminin temel ilkeleri (RGY-Madde 7)
Uygulamaların gerekliliği, Optimizasyon, Doz sınırları
Hamilelik
Çalışmasına engel teşkil etmez, çalışma şartlarının yeniden düzenlenebilmesi amacıyla yönetimi haberdar eder.
Toplum için belirlenen doz sınırlarına uyulur
(1 mSv) bu nedenle, doğacak çocuğun alabileceği
dozun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde tutulması sağlanır.
Emzirme dönemindeki kadın çalışanlar, radyoaktif kontaminasyon riski taşıyan işlerde çalıştırılmaz.

30. Radyasyon alanlarının sınıflandırılması (RGY-Madde 15)
Radyasyon Alanı: Yıllık dozun 1 mSv değerini geçme olasılığı bulunan alanlar
a) Denetimli Alanlar:
Giriş çıkış kontrollü
Özel kurallar
> 3/10 yıllık doz (tüm vücut > 6 mSv)
Radyasyon uyarı levhaları
b) Gözetimli Alanlar:
1/20-3/10 yıllık doz (tüm vücut 1-6 mSv)
Çevresel radyasyonun izlenmesi gereken

31. Radyasyon alanlarının sınıflandırılması-2
Denetimli ve Gözetimli Alan Tespiti;
Radyasyon kaynaklarının özellikleri
Kaynağın ve kullanıldıkları alanın zırhlama özellikleri
göz önüne alınarak belirlenir.
Uyulamaya ve radyasyon kaynağının türüne göre değişmekle birlikte,
genellikle radyasyon kaynaklarının bulunduğu  odalar denetimli alanlar,
bu odalara komşu olan alanlar da
gözetimli alanlar olarak sınıflandırılabilir.  

32. Radyasyon alanlarının sınıflandırılması-3
Radyasyon kaynağıyla sürekli çalışıldığı (radyasyon kaynağının hep açık olduğu) kabul edilerek kabaca bir yaklaşımla alanların tespiti aşağıdaki şekilde yapılabilir.
Halkın bulunabileceği alan
Çalışma Süresi
Yılda 250 gün, günde 8 saat
2000 saat/yıl
Gözetimli alan
Denetimli Alan Sınırı
= 20mSv / 2000 saat = 10 µSv/h
Denetimli alan
Kaynak ve çevresi
Gözetimli Alan Sınırı
= 6mSv / 2000 saat = 3 µSv/h
Halkın Bulunabileceği Alan Sınırı
= 1mSv / 2000 saat = 0,5 µSv/h
RKS tarafından uygulamaya özgü olarak daha detaylı bir iş yükü hesabı yapılması daha doğru sonuçlar verecektir.

33. Çalışma koşulları (RGY-Madde 20)
Görevleri gereği radyasyona maruz kalan kişilerin çalışma koşulları;
Çalışma Koşulu A:
3/10 yıllık doz (tüm vücut > 6 mSv)
Kişisel dozimetre kullanılması zorunlu (RGY-Madde 21). Sadece adına dozimetre başvurusu.
Çalışma Koşulu B:
1/20-3/10 yıllık doz (tüm vücut 1-6 mSv)
maruz kalma olasılığı bulunan çalışma koşulu.

34. Radyasyon alanlarının İzlenmesi
Kalibrasyonu düzenli olarak yapılan uygun radyasyon ölçüm cihazları.
(İyon odası, Geiger Müller dedektörü, vb.)
X-ışın odasının kapısında ışınlama
süresince çalışan uyarıcı ışık
ve radyasyon kaynağı olduğunu
gösteren uyarıcı işaretler olmalıdır.

35. Tipik X-ışını oda tasarımında ölçüm yapılacak noktalar
Koridor X X
Komuta
Konsolu X
Çalışma
Odaları X X
X-ışın
Tüpü
Masa
Soyunma
odası X X X
Koridor
X : Ölçüm yapılacak noktalar

36. Öğrenciler, ziyaretçiler ve gönüllüler
16-18 yaş arası öğrenciler ve stajyerler
Sadece gözetimli alanlarda eğitim alabilirler.
Ziyaretçiler
Denetimli ve gözetimli alanlara RKS izni ile girebilirler. (giriş çıkış kayıtları)
Bu kişilere elektronik dozimetre temin edilmesi önerilir.

37. Koruyucu donanım (RGY-Madde 23)
Yapılan işin niteliğine uygun koruyucu giysi ve teçhizat kullanılır.
Kurşun Önlük/Gonad –Tiroid Koruyucu/ Eldiven/ Gözlük
Otomatik Devre Kesici/ Manuel durdurma
TV Sistemi/Sesli ışıklı uyarılar

38. Tıbbi gözetim (RGY-Madde 23)
Çalışma Koşulu A da çalışan radyasyon görevlilerinin sağlık durumlarının yapacakları göreve uygunluğunu belirlemek amacıyla işe başlamadan önce ve çalıştığı süre boyunca yılda en az bir kez tıbbi muayeneleri yaptırılır.

39. Tıbbi amaçlı ışınlamaların gerekliliği (RGY-Madde 25)
Tıbbi ışınlamalara aşağıdaki koşullarda izin verilir.
a) Alternatif tekniklerle karşılaştırıldığında, radyasyonla yapılacak tanı ve tedavinin yararları radyasyonun hasarlarına göre daha ağırlık kazandığı durumlarda tıbbi ışınlamalar uygulanır.
b) Mesleki, yasal veya sağlık sigortası amaçlı tıbbi ışınlanmalar, sağlıkla ilgili belirgin bir beklenti olmadıkça ve uygulama tipi hakkında profesyonel kuruluşların görüşleri alınmadan yapılamaz.
c) Toplumun sağlık taramalarında radyolojik yöntemler ekonomik ve sosyal bedelin sağlık riskini karşılaması halinde ve kişiler için net bir yarar sağlayacak ise uygulanır.
d) Sağlık kuruluşlarının Etik Komite önerileri ve yazılı onayları ile araştırma yapılacak ise kişinin yazılı onayı alınmadan araştırma amacıyla tıbbi ışınlanmalarına izin verilemez.

40. Referans düzeyleri (RGY-Madde 9)
Kayıt Düzeyi: Aylık dönemlerde radyasyon görevlileri için 0,2 mSv, halk için 0,01 mSv'i aşması durumları. İnceleme Düzeyi: Yıllık eşdeğer doz sınırının 1/10'u (2 mSv). (TAEK İnceleme Düzeyi Doz Araştırma Formu) Müdahale Düzeyi: Yıllık eşdeğer doz sınırının bir defada alınması ve aynı yıl süresince bu değerin aşılması durumu

41. İnceleme düzeyi üzerinde doz (2mSv/ay)
Sistem Analizi (TAEK)
Yazılı açıklama (form)
Denetim
Tıbbi Gözetim
2-100mSv kan testi
100mSv≤ sağlık raporu (GATA)
Kromozom aberasyon testi
Sonuç:
Gerçek doz aşımı (<10%)
Yanlış Kullanım/ kasıtlı ışınlama
Çözüm:
Radyasyonlu çalışma ortamından uzaklaştırma/ Sistem iyileştirme
Personel Eğitimi

42. Radyasyon uyarı levhaları
Denetimli alanların girişlerinde ve bu alanlarda aşağıda belirtilen radyasyon uyarı levhaları bulunması zorunludur:
Radyasyon alanı olduğunu gösteren temel radyasyon simgeleri,
Radyasyona maruz kalma olasılığının büyüklüğünü ve özelliklerini anlaşılabilir şekilde göstermek üzere gerekli bilgi, simge ve renkleri taşıyan işaretler,
Denetimli alanlar içinde radyasyon ve bulaşma tehlikesi bulunan bölgelerde geçirilecek sürenin sınırlandırılması ile koruyucu giysi ve araçlar kullanılması gerekliliğini gösteren uyarı işaretleri.

43. Tehlike durumu Planı RGY Madde 39
Lisans sahibi tarafından tesislerde kullanılan radyoaktif kaynakların özelliklerine göre tehlike durumu veya kaza durumlarında uygulanmak üzere bir "Tehlike Durumu Planı" hazırlanır.
Planda Yer Alması Gereken Hususlar
RGY Madde 40
a) Tehlike durumu veya kaza ile ilgili olarak görevlendirilen kişiler,
unvanları, adres ve telefon numaraları,
b) Tesis içindeki ve dışındaki sorumlu kişilerle haberleşme sistemi,
c) Uygulanacak radyasyon ölçüm programları,
d) Muhtemel kaza senaryoları ve alınacak önlemler,
e) Gerekli ekipman ile araç ve gereçler.

44. Tehlike durumu veya kazaya ilişkin rapor
Radyasyondan korunma sorumlusu ve lisans sahibi tarafından; Kazanın oluş şekli ve maruz kalınan dozlar araştırılır. Görevlilerin dozimetre ve gerekirse kromozom aberasyonu test sonuçları bir rapor ile birlikte en kısa zamanda Kuruma bildirilir.

45. Radyasyona maruz kalan görevlilerin durumu
Belirtilen sınırlar üzerinde radyasyona maruz kalan radyasyon görevlileri Kurumun önerdiği resmi sağlık kuruluşu tarafından bir raporla belirlenmesi halinde;
eski görevlerine devam edebilirler veya
radyasyona maruz kalmalarını gerektirmeyecek başka bir görevde çalıştırılırlar.

46. Radyasyondan korunma programları
Radyasyon tesislerinin ve radyasyon uygulamalarının sınıflandırılması ve bu sınıflandırmaya göre lisanslama prosedürü oluşturulması.
Tehlike durumu planını da içerecek şekilde radyasyon kaynağının özellikleri ve çalışma koşullarına özgü olarak uygulama spesifik kapsamlı bir radyasyondan korunma programı hazırlanması.
Bu kapsamda mevzuatın güncellenmesi çalışmaları devam ediyor.

47. Radyasyon Kaynaklarının Lisanslama Sistemi RGY-DÖRDÜNCÜ KISIM

48. Yasal dayanak
2690 sayılı TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) Kanunu’na dayanarak yayımlanan Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği kapsamına giren radyasyon kaynaklarının imal, ithal ve ihraç edilmesi, alınması, satılması, taşınması, depolanması, bakımı, onarımı, kurulması, sökülmesi, değiştirilmesi, radyasyon kaynaklarıyla çalışılabilmesi ve her türlü amaçla bulundurulması ve kullanılması için Kurum'dan lisans alınması zorunludur.

49. DÖRDÜNCÜ KISIM; Lisans, İzin, Denetim, Kayıtlar
BİRİNCİ BÖLÜM
Lisans
Lisans yükümlülüğü
RGY Madde 50., 51., 52., 53., 54., 55., 56., 57., 58., 59., 60. madde hükümleri doğrultusunda;
İlk lisans,
Lisans belgesinde değişiklik,
Süre uzatımı,
Lisans iptali vb.
lisanslamaya ilişkin işlemler yapılmaktadır.

50. Lisans Lisans RGY MADDE 50 : Lisans yükümlülüğü
RGY MADDE 51 : Lisans başvurusu
RGY MADDE 52 : Başvuruların incelenmesi
RGY MADDE 53 : Lisansın verilmesi
RGY MADDE 54 : Lisans koşullarında değişiklik
RGY MADDE 55 : Lisans sahibinin veya radyasyondan korunma sorumlusunun değişmesi
RGY MADDE 56 : Lisansın yenilenmesi
RGY MADDE 57 : Lisansın vize edilmesi
RGY MADDE 58 : Vize süresinin aşılması
RGY MADDE 59 : Lisansın iptali
RGY MADDE 60 : İstek üzerine lisans iptali

51. İzin RGY MADDE 61 : İthal - ihraç izni
RGY MADDE 62 : İthal izni başvurusu
RGY MADDE 63 : Ticari amaçlı olmayan ithal izni
RGY MADDE 64 : Radyoaktif madde teslimat koşulu
RGY MADDE 65 : Taşıma izni
RGY MADDE 66 : Radyoaktif maddeler için ihraç izni

52. Denetim Denetimin genel esasları RGY Madde 67
Tüzüğün ilgili maddeleri hükümlerine göre yapılır ve ilaveten aşağıdaki hususları kapsar:
Radyasyon kaynaklarının bulundurulduğu yerlerin fiziksel yönden incelenmesi,
Çeşitli yer ve noktalarda, radyasyon düzeyleri, radyoaktivite miktarları ve/veya konsantrasyonlarının belirlenmesi,
Lisansın koşulları ile lisans türüne göre ilgili bölümlerde verilen özel koşullara uyulup uyulmadığının tespiti,
Kayıtların bu Yönetmeliğin 69 uncu maddesinde öngörülen şekilde ve usulüne uygun olarak tutulup tutulmadığının incelenmesi,
Radyasyonla çalışanların, toplumun ve çevrenin radyasyon güvenliğini korumak üzere Tüzük ve bu Yönetmelikle öngörülen önlemlerin alınıp alınmadığının incelenmesi,
Radyasyon kaynaklarının ülkeye giriş, çıkış, taşıma ve transit geçişi sırasında, Tüzük ve bu Yönetmelik hükümleri ile radyasyon güvenliğine ilişkin diğer mevzuat hükümlerine uyulup uyulmadığının incelenmesi.

53. Denetimin sonuçları RGY Madde 68
Yapılan denetim sonunda Kurumun denetim işlemlerini yürüten personel tarafından denetime ilişkin rapor düzenlenir.
Raporun değerlendirilmesi sonucunda, tespit edilen eksiklikler denetlenene yazılı olarak bildirilir ve eksikliklerin giderilmesi için en fazla üç ay süre verilir.
Belirlenen eksiklikler nedeniyle radyasyon güvenliğinin sağlanamadığı değerlendirilirse eksiklikler giderilene kadar radyasyon uygulaması geçici olarak durdurulur.
Tespit edilen hususların verilen sürede tamamlanması durumunda geçici durdurma kararı kaldırılır. Verilen sürede eksikliklerin giderilmemesi durumunda lisans iptal edilir.
Raporun değerlendirilmesi sonucunda, radyasyon güvenliğinin sağlanamadığının ve bu durumun toplumun ve çevrenin radyasyondan korunmasını tehdit edebileceğinin değerlendirilmesi durumunda lisans iptal edilir.

54. Kayıtlar
RGY Madde 69
Bu Yönetmelik kapsamına giren gerçek kişiler, resmi, özel kurum veya kuruluşlar aşağıda belirtilen esaslara uygun olarak kayıt tutmakla yükümlüdürler. Bu kayıtlar 30 yıl süre ile saklanır.

55. Kayıtlar-2 Personele İlişkin Kayıtlar:
Verilen lisans belgelerinin tarih, sayı ve içeriği ile lisans belgesi üzerinde ismi belirtilen kişiler,
Radyasyon görevlilerinin isimleri ile işe giriş ve işten ayrılış tarihleri,
Radyasyon görevlilerinin kişisel dozimetri raporları,
Radyasyon görevlilerinin ilk defa işe başlamadan önce bu Yönetmeliğin 23üncü maddesine göre yapılan tüm tıbbi muayene sonuçları,
Radyasyon görevlilerinin bu Yönetmeliğin 23üncü maddesine göre yaptırılan periyodik tıbbi muayeneleri ile Kurum tarafından gerekli görülen durumlarda yaptırılan tıbbi muayenelerin sonuçları ve varsa diğer tıbbi ışınlanma sonuçları.

56. Kayıtlar-3 Radyasyon Kaynaklarına İlişkin Kayıtlar:
1) Verilen lisans belgelerinin tarih, sayı ve kullanım amaçları ile lisans belgesi üzerinde belirtilen radyasyon kaynaklarının cinsi ve radyoaktiviteleri,
2) Radyasyon kaynağının yurda girişi, satın alınması, kurulması ve kalibrasyonuna ilişkin tarih ve işlemler ile konu ile ilgili kişilerin isimleri,
3) Radyasyon kaynağının bakımı, onarımı, sızıntı testi, tüp ve kaynak değişimi gibi işlemlerinin tarihleri, yapılan işlerin içeriği ve konu ile ilgili kişilerin isimleri.
Radyoaktif Atıklara İlişkin Kayıtlar:
1) Meydana gelen radyoaktif atığın cinsi, miktarı, radyoaktivitesi ve tarihleri,
2) Depolanmak ve işlenmek üzere Kuruma gönderilen veya çevreye verilen radyoaktif atıkların miktarları.

57. Kayıtlar-4 Kazaya İlişkin Kayıtlar: Kazanın yeri ve tarihi,
Kazanın oluş şekli,
Kazaya neden olan radyasyon kaynağının cinsi ve radyoaktivitesi,
Vücuda alınan radyoaktif maddeler ve alınış nedenleri,
Maruz kalınan süre ve radyasyon dozları,
Kazaya maruz kalan kişilerin tıbbi muayene sonuçları ve yapılan tıbbi uygulamalar,
Kazaya ilişkin rapor.

58. Görev ve sorumluluklar
Lisans sahibinin sorumlulukları
RGY Madde 71 - Lisans sahibinin sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir.
a) Radyasyon kaynaklarının emniyeti ve radyasyon güvenliğine ilişkin standart ve mevzuatın uygulanması için radyasyondan korunma sorumlusu ile birlikte yerel talimatları hazırlamak, hazırlanan planlar doğrultusunda çalışanları bilgilendirmek, uygulanmasını sağlamak ve tehlike veya kaza durumu için "Tehlike Durum Planı”nı hazırlamak, planda belirtilen hususlarla ilgili tatbikatları yapmak ve gerektiğinde uygulanmasını sağlamak,
b) İşe alınacak radyasyon görevlilerinin sağlık durumunun yapacağı işe uygun olduğu hakkında sağlık raporu alınmasını sağlamak ve çalıştıkları süre içinde bu Yönetmeliğin 23 üncü maddesine göre tıbbi muayenelerini yaptırmak,

59. Lisans sahibinin sorumlulukları-2
c) Bu Yönetmeliğin 11inci maddesi ile ilgili uygulamalarda ışınlanacak kişileri korumak üzere her türlü önlemi almak ve ışınlanmaya maruz kalacak radyasyon görevlisine, bu önlemler ile uygulamanın olası tehlikeleri hakkında bilgi vermek,
ç) Radyasyon görevlilerinin istifa, emeklilik ve sağlık gibi nedenlerle görevlerinden ayrılmaları halinde, muayene sonucunda hekim tarafından gerekli görüldüğü takdirde radyasyon etkisi ile ortaya çıkabilecek durumların takibi veya tedavisine devam edilmesini sağlamak,
d) Kurum tarafından belirlenen referans seviyeleri veya doz seviyelerinin aşılması veya aşılmasından şüphe duyulması halinde Kuruma haber vermek ve Kurum tarafından önerilen önlemleri almak,
e) Radyoaktif maddelerin çevreye verilmesinin söz konusu olduğu hallerde bu Yönetmeliğin 34 üncü maddesi ile diğer ilgili yönetmeliklerde belirtilen bilgi ve belgeleri tamamlayarak izin almak ve Kuruma bilgi vermek,

60. Lisans sahibinin sorumlulukları-3
f) Radyasyon Korunması Sorumlusu ile birlikte tesisin Kaza ve Tehlike Durumu Planı'nı hazırlayarak Kuruma onaylatmak ve böyle bir durumun ortaya çıkması halinde bu Yönetmeliğin 42 nci maddesinde belirtilen hususları yerine getirmek,
g) Kullanılan radyasyon kaynak ve cihazlarının sayısı ve cinsine, çalışan radyasyon görevlilerinin eğitim durumlarına ve yapılan çalışmaların riskine göre Radyasyon Korunması Uzmanı, Radyasyondan Korunma Sorumlusu, Tıbbi Fizik Uzmanı, Tahribatsız Muayene Metotları Uzmanı, Reaktör Sağlık Fizikçisi, Kalite Kontrol Uzmanı gibi elemanları çalıştırmak,
ğ) Radyasyon görevlilerinin Radyasyondan Korunma ile ilgili eğitiminin yapılmasını ve/veya yaptırılmasını sağlamak,
h) Tesiste bulunan radyasyon kaynaklarının bakım, onarım ve kaynak değişim işlemlerinin Kurumdan lisans/izin almış kişi ve kuruluşlar tarafından yapılmasını sağlamak,

61. Lisans sahibinin sorumlulukları-4
ı) Bu Yönetmeliğin 69 uncu maddesinde belirtilen kayıtların tutulmasını sağlamak,
i) Kurum tarafından yayımlanmış olan radyasyon güvenliğine ilişkin tüzük ve yönetmelikleri tesiste bulundurmak.
j) Kalite kontrol ve kalite temini programlarının hazırlanmasını sağlamak ve yürütmek.
k) Radyoaktif kaynak ihtiva eden cihazların kurulması, sökülmesi, kaynak değişimi ve kaynağa müdahaleyi gerektiren her türlü faaliyet için Kuruma bildirimde bulunmak.

62. Yönetimin sorumlulukları
RGY Madde-72
Lisanslı faaliyetlerin mevzuata uygun olarak yürütülmesini ve sürekliliğini sağlamak için gerekli insan gücü ile teknik ve finansal altyapıyı temin etmek ve lisans sahibi ve Yönetimin farklı olması durumunda, bu Yönetmeliğin 71 inci maddesinde belirtilen hususları yerine getirmekle yükümlüdür.

63. Radyasyondan Korunması Sorumlusunun (RKS) görevleri
RGY- Madde 73
a) Tesisin, sistemlerin, çalışanların ve hastaların radyasyon ölçümleri için uygun cihazların bulundurulmasını, kullanılmasını ve mevcut cihazların gerekli kalibrasyonlarının yapılmasını sağlamak,
b) Tesiste radyasyondan korunma ile ilgili ölçüm programlarını hazırlamak ve uygulamak,
c) Radyasyon kaynaklarının emniyeti ve radyasyon güvenliğine ilişkin standart ve mevzuatın uygulanması için lisans sahibi ile birlikte yerel talimatları hazırlamak, hazırlanan planlar doğrultusunda çalışanları bilgilendirmek, uygulanmasını sağlamak ve tehlike veya kaza durumu için "Tehlike Durum Planı"nı hazırlamak, planda belirtilen hususlarla ilgili tatbikatları yapmak ve gerektiğinde uygulanmasını sağlamak
d) Radyasyon alanlarına uygun ikaz etiketleri, çalışma talimatları ve kaza durumu müdahale planını kolayca görülecek yerlere asmak,

64. Radyasyondan Korunması Sorumlusunun (RKS) görevleri-2
e) Yeni radyasyon kaynakları ve/veya cihazların seçimi ile radyasyon alanlarının planlanmasında radyasyon güvenliği kriterlerinin uygulanmasını sağlamak,
f) Radyasyon kaynaklarının emniyetini ve güvenliğini sağlamak, sızıntı testini, depolanmasını ve takibini yapmak,
g) Radyoaktif atıkların yönetimi için gerekli işlemleri yürütmek, zorunlu nedenlerle tesis içinde geçici olarak depolanmak durumunda kalan kapalı radyoaktif kaynakların emniyetini ve güvenliğini sağlamak,
h) Radyasyon görevlileri ve ziyaretçiler için radyasyon güvenliği ile ilgili önlemler almak,
ı) Radyasyon görevlilerinin radyasyondan korunma konusunda eğitiminde görev almak,
i) Bu Yönetmeliğin 69 uncu maddesinde belirtilen kayıtları tutmak.

65. Sorumluluklar Radyasyondan Korunma Sorumlusu (RKS)-1
Lisans sahibi başvuru esnasında RKS olacak kişiyi önerir, başvuru TAEK tarafından uygun bulunursa RKS olarak görevlendirilir.
Uygulama türüne göre (radyoloji, radyoterapi, nükleer tıp vb.) aranan nitelikler değişir.
Görev ve sorumlulukları Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinin 73 üncü maddesinde tanımlıdır.
RKS işten ayrılsa dahi işten ayrıldığını kendisi ya da lisans sahibi kuruluş tarafından TAEK’e bildirilmediği müddetçe sorumluluğu devam eder,

66. Sorumluluklar Radyasyondan Korunma Sorumlusu (RKS)-2
Birden fazla radyasyon kaynağı için aynı RKS görev alabilir.
Aynı ilde birden fazla kuruluşta RKS görevini yürütebilir.
Aynı kişi farklı illerdeki radyasyon kaynakları ile (aynı kuruluş olsa dahi) ilgili RKS görevi yürütemez.
Lisans sahibi ile birlikte TAEK’e karşı sorumludur.

67. Lisans işlemleri
İlk lisans başvurusu: Radyasyon kaynağı için ilk kez lisans alınması,
Lisans belgesi yeniden düzenlemesi: kaybedilmesi veya kuruluşa ulaşmaması,
Lisans süre uzatımı (vize): Lisans süresinin (5 yıl) uzatılması,
Lisans belgesinde değişiklik: RKS, kuruluş (lisans sahibi) ticari adresinin veya unvanının değişmesi
Satış/devir işlemi: Radyasyon kaynağının başka bir kuruluşa veya şubeye satışı/devri

68. Lisans başvurusu
Radyasyon kaynaklarının her türlü amaçla kullanımı ve bulundurulması için TAEK’ten Kullanma ve Bulundurma Lisansı alınması zorunludur.
internet sayfasında her uygulama için hazırlanmış lisans başvuru belge seti bulunur.
Kullanma ve Bulundurma Lisansı İşlemleri
Araştırma ve Eğitim Uygulamaları
Endüstriyel Uygulamalar
Güvenlik Uygulamaları
Tıbbi Uygulamalar
Tıpta kullanılan radyoloji cihazları
Diş hekimliğinde kullanılan radyoloji cihazları
Radyoterapi üniteleri
Nükleer tıp üniteleri
Kan ışınlama cihazları
Rayoimmünoassay (RIA) laboratuvarı
Veterinerlik Uygulamaları
Veterinerlikte kullanılan radyoloji cihazları

69. Lisans başvurusu Lisans başvuru dilekçesi ekinde yer alacak belgeler;
Lisans başvuru formu (her cihaz için),
Radyasyondan Korunma Sorumlusu (RKS) diploma ve TRRK başarı belgesi,
Kişisel dozimetri hizmeti alımına ilişkin belge,
Lisans ücreti dekontu,
Sabit cihazlar için ölçekli kat planı
Not: Uygulama türüne göre olabilecek değişiklikler için internet sayfasındaki başvuru işlemleri sayfası incelenmelidir.

70. Lisans başvurusunun değerlendirilmesi
Lisans başvurusu eksiksiz yapılmış olmalıdır.
Lisans başvurusunda tespit edilen eksikler başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir. Eksiklerin üç ay içinde tamamlanması gerekir.
Eksiklerin verilen sürede tamamlanamaz ise geçerli bir mazeret ile süre uzatımı için TAEK’e başvurulur. TAEK başvuruyu uygun görürse ek süre verilir.
Geçerli mazeret bildirilmeksizin, eksiklerin verilen süre içerisinde tamamlanmaması durumunda
Lisans başvurusu iptal edilir.
Lisans ücreti Kuruma gelir kaydedilir,
Kuruluşun bulunduğu ildeki Valiliğe kuruluş ve yetkilileri hakkında işlem yapılması için durum bildirilir.

71. Lisans verilmesi
Başvurusunda eksik bulunmayan ya da tespit edilen eksiklerini tamamlamış kuruluşta lisansa esas denetim yapılır ve kontrol raporu düzenlenir.
Kontrol raporunun değerlendirilmesi sonucu, radyasyon uygulamasına yönelik koşulların lisanslanmaya uygun bulunması durumunda lisans belgesi düzenlenir.
Lisans belgesi, lisansa esas koşulların aynı kalması şartıyla, verildiği tarihten itibaren 5 yıl süreyle geçerlidir.

72. Lisans belgesenin yeniden verilmesi
Lisans verildikten sonra, lisans koşullarında değişiklik olmaması koşuluyla;
Belgenin kuruluşa ulaşmadığı durumda Kuruma yazılı olarak başvurulması,
Belgenin kuruluş tarafından teslim alınması sonrası kaybedilmesi durumunda ise, belge düzenleme ücreti ile birlikte Kuruma yazılı olarak başvurulması
halinde lisans belgesi yeniden düzenlenir, lisans vize tarihi değişmez.

73. Lisans belge değişikliği-1
Lisans verildikten sonra;
Radyasyondan Korunma Sorumlusu (RKS) değişikliği,
Kuruluş (lisans sahibi) ticari adresinin değişmesi,
Kuruluş (lisans sahibi) unvanının değişmesi
durumunda lisans belgesi geçerliliğini kaybeder.
Ancak, lisans sahibi tarafından gerekli bilgiler ile TAEK’e bildirilmesi halinde, radyasyon kontrolü yapılmadan lisans belgesi yeniden düzenlenir.
Yeniden düzenlenen lisans belgesinin vize tarihi (geçerlilik süresi) değişmez.

74. Lisans belge değişikliği-2
Sabit veya belirli bir adreste kullanılan cihazların taşınması durumunda yeni adreste kullanım için yeni lisans başvurusu yapılması ve mevcut lisansın iptali gereklidir.
Taşınabilir cihazlar için, şirket merkez adresinin değişmesi durumunda yeniden lisans alınması gerekmez. Lisans belgesi değişikliği yapılmalıdır.

75. Lisans belge değişikliği-3
Lisans verildikten sonra;
RKS değişikliği,
Kuruluş (lisans sahibi) ticari adresinin değişmesi,
Kuruluş (lisans sahibi) unvanının değişmesi
durumunda lisans belgesi geçerliliğini kaybeder.
Ancak, lisans sahibi tarafından gerekli belgeler ile (15 gün içinde) TAEK’e bildirilmesi halinde, radyasyon kontrolü yapılmadan lisans belgesi yeniden düzenlenir.
Yeniden düzenlenen lisans belgesinin vize tarihi (geçerlilik süresi) değişmez.

76. Lisans koşullarındaki değişiklik
Lisans verildikten sonra, koşullarda değişiklik olması durumunda lisans sahibi gerekli belgeler ile durumu TAEK’e bildirir;
Lisans belgesi yeniden düzenlenir,
Gerekli görülmesi halinde yeniden denetim yapılır, koşulların uygunluğu tespit edilerek lisans belgesi yeniden düzenlenir,
yeniden düzenlenen lisans belgesinin geçerlilik süresi değişmez.

77. Lisans süre uzatımı (vize)
Lisans sahibi tarafından lisans koşullarında değişiklik olmadığı bildirilerek lisansın vize edilmesi için, süre bitiminden önceki 6 (altı) ay içerisinde;
Lisans başvuru formu,
Vize ücreti (lisans ücretinin yarısı) ödeme belgesi (dekont),
Kurumdan alınan lisans belgesinin aslı,
Lisans koşullarında değişiklik olmadığına dair dilekçe,
ile birlikte Kuruma yazılı olarak başvurulur.
Gerekirse yapılacak bir denetim sonucunda lisans belgesi vize edilir (lisans belgesinde belirtilen vize tarihi 5 yıl uzatılır).

78. Lisans vize tarihinin geçirilmesi
Vize tarihinden önceki 6 ay içerisinde vize edilmeyen lisans iptal edilir.
Yeniden lisans alınıncaya kadar faaliyet gösterilemez.
Lisans sahibi tarafından ilk lisans başvurusunda istenilen tüm belgeler ve lisans belgesi aslı ile birlikte Kuruma yeni lisans başvurusunda bulunulması gerekir.

79. Diğer hususlar
Lisans; kuruluşa belirli bir adreste, belirli kişilerin sorumluluğunda belirli radyasyon kaynaklarının kullanımı ve bulundurulması için verilir.
Lisans başka bir kuruluşa devredilemez,
Lisans belgesi kapsamında verilen yetki başka bir kuruluşa kullandırılamaz/devredilemez.

80. Denetim
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği ve Radyasyon Güvenliği Denetimleri ve Yaptırımları Yönetmeliği gereğince Kurum gerekli gördüğü hallerde denetim yapar.
Lisansa esas radyasyon kontrolü,
Lisans sonrası işlemler için (vize/değişiklik),
Şikayet üzerine,
Rutin denetim planına göre,
Rutin dışı, gerek görülmesi halinde

81. Denetim-2
Lisans başvuru formunda belirtilen beyan esaslı kuruluş ve atölye bilgilerinin yerinde tespiti,
Kuruluşa ait genel bilgiler,
Kayıtların yeterliliği, (radyasyon görevlilerine ilişkin kayıtlar, dozimetre kayıtları, tehlike acil durum planları vb.),
Radyasyon kaynakları ile ilgili kayıtlar (bakım onarım, kalite kontrol, kalibrasyon, sızıntı testleri, varsa depo koşulları),
Çalışma koşulları ve bitişik alanların kullanım amacı göz önüne alınarak radyasyon ölçümlerinin yapılması,
Korunma önlemleri
Çalışanlar için (eğitim, dozimetre, sağlık kontrolü, korunma donanımları)
Halk ve çevre (ölçümler, giriş-çıkış kontrolü, ikaz işaretleri)
Korunma ekipmanları
Taşıma (etiketler, paket sabitleme ekipmanları vb.)
Kaynakla çalışma (maşa, kurşun kap vb.)

82. Lisans iptali ve atık işlemleri
Kuruluşun isteği üzerine
(Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği 60 ıncı madde)
X-ışını cihazları için, cihazın kullanılmadığına, satış/devir yapıldığına dair dilekçe ile lisans belgesi aslının TAEK’e gönderilmesiyle lisans iptal edilir.
Lisans koşullarının devam etmediğinin tespiti üzerine
(Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinin 59 uncu ve 75 inci madde)
Lisans sahibi, lisans iptal edilse dahi radyasyon kaynaklarının uygun şekilde bertaraf edilmesinden mali ve idari olarak sorumludur.

83. X-ışını cihazları / tüpleri
X-ışını tüpleri elektrik enerjisi ile çalışır.
Elektrik bağlantısı olmaksızın x-ışını üretemez.
Radyoaktif madde içermez.
Çalışmadıkları sürece de radyasyon yaymaz.
(Bu nedenle atık tesisine (ÇNAEM) teslim edilmez)
X-ışını tüpleri berilyum vb. kimyasal maddeleri içerir.
Çevre ve Orman Bakanlığı'nın tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” kapsamında kimyasal atık olarak bertaraf işlemi yapılır.

84. X-ışını incelemelerinde
doz azaltma teknikleri

85. Radyasyon dozunu etkileyen kaynaklar Tüp sızıntı radyasyonu
Birincil demet
Saçılan Işınlar
Saçılan Işınlar
HASTA DOZU
ÇALIŞAN DOZU
Bir ya da birkaç kez!
Çalışma hayatı boyunca!

86. Dış radyasyondan korunmanın 3 temel kuralı vardır

87. radyasyon dozlarının azaltılması
Çalışanların
radyasyon dozlarının azaltılması

88. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Koruyucu donanımlarınızı kullanınız!
Kurşun eşdeğeri önlükler
0,25 mm kurşun eşdeğeri, ön kısımda 0,50 mm olur ve %90 koruma
Genellikle ağırlıkları 80 gr’dan az ve kurşun eşdeğeri 0,75 mm’dir

89. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Kurşun koruyucu donanımlar
Kurşun koruyucu giysiler 0,25 mm, 0,5 mm ve 1 mm kurşun veya eşdeğeri içerir.
HVL: (yarılama kalınlığı) kurşun için 0,25 mm’dir.
0,25 mm kurşun içeren koruyucu giysi: %50 (%66) (3,5 kg)
0,50 mm kurşun içeren koruyucu giysi: %75 (%90-95) (6 kg)
1 mm kurşun içeren koruyucu giysi: %87,5 (%99) (10 kg)
Kurşun veya eşdeğer panel 0,5 mm kurşun veya eşdeğerini içerir, (alınan radyasyon dozunu %90-95 azaltır).
Tiroid koruyucu tiroid aldığı dozun 1/20’ye düşürür.
Boyun seviyesinde ölçülen aylık doz değerinin 4 mSv aşması durumunda mutlaka koruyucu gözlük kullanılmalıdır
Gonad koruyucular, incelenecek bölgeyi etkilemiyorsa özellikle de çocuk ve genç hastalarda mutlaka kullanılmalıdır.
Kurşun koruyucuları yıllık floroskopi veya röntgen yolu ile kontrol edilebilir.
Önlükler katlanmamalı, asılmalıdır.

90. Radyasyondan korunma araçları kullanılmadığı takdirde
Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Göz dozu
Günde ortalama
3 inceleme yapılması
durumunda bir yılda
1500 mSv alınması
mümkündür.
Tek bir incelemede
2 mSv’e kadar lens
dozu alınabilir.
Radyasyondan korunma araçları kullanılmadığı takdirde
4 yıl sonra lens
opasiteleri oluşabilir.
Vañó E et al, BJR 1998; 71,

91. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması Deterministik lens eşiği (ICRP)
Göz Lensi
Tek Doz
Uzun yıllar ışınlama
Toplam doz
Katarakt
5 Sv
> 0,15 Sv/yıl
8 Sv
Opaklaşma
0,5 – 2 Sv
> 0,1 Sv/yıl

92. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Kişisel dozimetrenizi kullanınız!
Elektronik dozimetre
işlemin optimizasyonu ve işlem başına mesleki dozun ölçülmesi için kullanılır.

93. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Ellerinizi esas ışın demeti dışında tutunuz!
İçerisinde kalırsa, ışınlama faktörleri (kV, mA) ve buna bağlı olarak hasta ile çalışan dozları artacaktır.

94. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Zaman-uzaklık-zırhlama kuralını etkin bir şekilde uygulayınız!
Maruz kalınan radyasyon miktarı ekspojur zamanı ile direkt olarak orantılıdır.
Ne kadar fazla skopi, o kadar fazla radyasyona maruziyet (stokastik etkiler).
X-ışını kaynağından 1 metre mesafe uzaklıktan 2 metre mesafeye uzaklaştığınızda alacağınız doz 1/4’üne, 3 metre mesafeye uzaklaştığınızda 1/9’una düşecektir (Ters kare yasası)
Hastanın 1 metre uzağına ulaşan radyasyon intansitesi, hastaya ulaşan primer radyasyonun 1/1000’idir. (ters kare kanununca da azalır)

95. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Saçılan radyasyon etkisini unutmayınız!
Personelin ışınlanmasında X-ışın demetinin hastaya girdiği bölgeden kaynaklanan saçılan radyasyon en önemli etkendir.
Saçılan radyasyon dağılımına etki eden diğer faktörler:
Işınlama Geometrisi
Hasta yatağı
Görüntü güçlendirici ve diğer donanımlar
Kurşun koruyucular
Birincil Demet
Saçılan Işınlar
Tüp Sızıntı Radyasyonu

96. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Saçılan radyasyon etkisini unutmayınız!
Saçılan radyasyon ışınlanan sahanın girişinde en fazladır.
En fazla ileri yönde saçılan radyasyon azalıma uğrar.

97. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Saçılan radyasyon etkisini unutmayınız!
Mesafe ve açı
100 kV
11x11 cm
1 mA
1 m’de mGy/h
0,5 m de mGy/h
Hastaya olan mesafe arttıkça
saçılan ışın miktarı azalır.
3,2
2,4
1,2
0,8
0,6
0,3
Ters Kare Kanunu

98. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Duruş yeriniz dedektör tarafında olmalıdır!
Hasta gövdesine düşen toplam X-ışını şiddetinin yaklaşık %1-5’i hastanın diğer tarafından çıkar.
Saçılan radyasyon dozu X-ışın tüpü tarafında daha fazladır.

99. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Hastanın zırh olarak kullanılması (lateral ve oblik pojek.)

100. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
(X-ışını tüpünün konumu) X-ışını tüpünün hasta masasının alt konumunda olmasını sağlayınız!
X-ışının tüpünün masa altında olduğu konumlarda saçılan radyasyona karşı daha fazla korunma sağlanır.

101. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
X-ışını tüpünün hasta masasının alt konumunda olmasını sağlayınız!
Çalışanların etkin dozu 5-10 kat kadar azaltılabilmektedir.

102. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Hasta boyutunun doza etkisi
İri bir hastada görüntü kalitesinin ince hasta ile aynı olabilmesi
doz hızının yaklaşık on kat artırılmasıyla mümkün olur.
Artan saçılmış radyasyon nedeni ile çalışan dozunu da yükseltecektir.

103. Girişimsel kardiyoloji uzmanı Girişimsel Radyoloji uzmanı
Vañó et al.
Br J Radiol 1998; 71:
Girişimsel kardiyoloji uzmanı
Girişimsel Radyoloji uzmanı

104. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Anjiyografik incelemede hekim ve personel dozu A B C
Görüntü
Güçlendirici ve
Sine Kamera
Koruyucu kurşun bariyerler
Masa kenarı
Masa üstü
Kurşun bariyer
Hekim hastadan 70 cm uzakta
Hemşire hastadan 100 cm uzakta
Teknisyen hastadan 200 cm uzakta

105. Pozisyon (mGy/saat) Ölçüm Noktası A(Dr.) B(Hem.) Tekn. Göz Floroskopi*
0,12
0,05 L
Floroskopi**
0,01
0,015
Sine*
1,83
1,24
0,1
Sine**
0,14
0,18
Meme
0,25
0,02
3,52
1,15
0,15
0,20
Bel
0,22
0,07
4,02
1,72
0,11
0,09
Diz
0,074
0,03
1,62
0,10
0,08
* : İnceleme masasında hiçbir kurşun koroyucu olmadan alınan ölçümler
** : 0.25 mm kurşun eşdeğeri koruyucular ile alınan ölçümler
L : Ölçüm sınırı altında

106. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması
Hatırlatma!
Cihazınızı iyi tanımanız ve
Kalite kontrol testlerini düzenli olarak yapılması, cihazınızın emniyetli ve güvenli bir şekilde kullanımını sağlar

107. Çalışanların radyasyon dozlarının azaltılması (Özet)
Çalışan dozunu etkileyen faktörler
Personelin boyu
Personelin hastaya göre durduğu yer
Işınlanan hastanın hacmi
X-ışını tüpünün pozisyonu
kV, mA ve ışınlama zamanı
Zırhlar ve Koruyucu diğer donanımların etkin kullanımı

108. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
Hatırlatma
«Hastayı gereksiz radyasyondan korumak için yapacağınız her işlem,
kendi mesleki korunmanızı da büyük ölçüde katkı sağlayacaktır»

109. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması Yasal dayanak
Hastanın radyasyondan korunması başlıklı 24 üncü Maddesinin b bendine göre lisans sahibi tarafından tıp alanındaki radyasyon uygulamalarında hastanın maruz kalacağı radyasyon dozunun organ ve tüm vücut dozu olarak uygulama protokolleri çerçevesinde önceden hastaya bildirilmesi gerekmektedir.

110. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması Genel
Doz optimizasyonu için periyodik olarak dozlar ve görüntü kalitesi değerlendirilmelidir.
Uygulamaya başlamadan önce, hastanın varsa önceki veya benzer uygulamalardaki görüntüleri incelenerek, hastanın radyolojik uygulama sayısı düşürülmelidir.
Periyodik olarak (en az yılda bir) hasta giriş dozu (veya benzer parametre) ölçülmeli, sonuçlar Tanısal Referans Seviyeler (DRL) ile karşılaştırılmalı, dolayısıyla ekipman ve kullanıcıdan kaynaklanan değişiklikler tespit edilmelidir.
Hasta giriş dozu (veya benzer dozimetrik değer), açıkça DRL aralığı dışında ise (veya elde edilen önceki sonuçlardan farklı ise), yüksek dozlar doğrulanmalı ve nedenleri araştırılmalıdır (öncelikle ekipmanlar),
Görüntü güçlendirici ekranı olmayan floroskopi cihazları kesinlikle kullanılmamalıdır.
Çocuk (yardımcı aparatlar, grid vs.) ve hamile hastalar (1 mSv, fetal doz, riskler vs.) için ayrı prosedürler uygulanmalıdır.

111. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması Genel (Jeneratör ve X-ışını üretimi ile ilgili parametreler)
Tüm X-ışını ekipmanları Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) ve ISO’nun yürürlükteki standartlarına veya eşdeğer ulusal standartlara uygun olmalıdır.
Toplam filtrasyon (radyolojide genel olarak en az 2,5 mm-Al [1,5+1]); görüntü oluşumuna katkısı olmayan düşük enerjili X-ışınlarından kaynaklanan hasta dozunu önemli miktarda düşürmektedir.
Takıp-çıkarılabilen ilave alüminyum filtreleri olan X-ışını tüpü ekipmanlarının bakım işlemlerinden sonra, yarı-değer kalınlığı (half-value layer-HVL) ölçümü ile filtrelerin halen yerinde olup olmadığı doğrulanmalıdır.

112. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
X-ışını tüpü ile hasta arasındaki uzaklık mümkün olan en uzak mesafeye ayarlayınız!
SSD (Source-to-Skin Distance) (Tüp-hasta mesafesi):
Artmış tüp-hasta mesafesi hastanın aldığı dozu azaltır.
Durağan floroskopide tüp-hasta mesafesi 38 cm’den
Mobil floroskopide tüp-hasta mesafesi 30 cm’den az olmaz.

113. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
Görüntü algılayıcı ile hasta arasındaki uzaklık mümkün olan en kısa mesafeye ayarlayınız!
Dedektör hastadan (veya tüpten) ne kadar uzaksa dedektöre ulaşacak X-ışını sayısı o kadar az olacaktır ve “run” alıyorsak ve skopi yapıyorsak daha yüksek X ışını dozu ile görüntü üretilecektir.

114. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
Işınlama süresini en aza indiriniz!
Her hasta için ışınlama süresini kaydediniz, mümkünse DAP değerini de kayıt altına alınız:
(Dose Area Production) (Doz-alan çarpımı): Hastanın aldığı doz kadar, ne kadar doku alanının o dozu aldığı da önemlidir.
Efektif radyasyon dozu: Doku hacmi x dokunun aldığı doz
floroskopik ışınlamalarda geçen sürenin ölçümüne izin veren bir zamanlayıcı mevcut olmalıdır
Floroskopi uygulamaları için, her beş dakikada sesli uyarılar yapan zamanlayıcı kullanınız!

115. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
Görüntüleri PULS floroskopisi kullanarak mümkün olan en düşük görüntüleme hızında kabul edilebilir görüntü oluşturacak şekilde elde ediniz!
Konvansiyonel anjiografide skopi esnasında sürekli akım verilirken, dijital floroskopide skopi esnasında sürekli akım verilmez.
%54 daha az doz!

116. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
X-ışınlarının hastaya girdiği bölgenin sürekli aynı bölge olmamasına dikkat ediniz!

117. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
Cüsseli hastaların veya kalın vücut bölgelerin hasta girişindeki yüzey radyasyon dozu (ESD) yüksektir!

118. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
Artan yüzey dozu hasta cildinde hasar olasılığını da arttırır!

119. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
Kolimasyon kullanınız! X-ışını demeti ile ilgili alanı sınırlayınız!
Minimum ışınlama sahası ile radyasyon hasarı azaltılır.
Saçılan ışınların azalması ile çalışanların da ışınlanmaları azaltılır.
Azalan saçılmış radyasyon miktarı ile görüntü kalitesi artar.
Ancak kolimasyon ile direkt olarak ışınlanan sahadaki doz hızı azaltılamaz.
Sabit ışınlama sahası ve sabit ışınlama hızı için saçılan ışın miktarı kVp’ ye bağlıdır.

120. Hastaların radyasyon dozlarının azaltılması
X-ışını demetinin kolimasyonu
0,3 mGy/h
0,6 mGy/h
0,8 mGy/h
100 kV
Hastadan 1m uzaklıkta
Hasta kalınlığı 18 cm
0,7 mGy/h
1,1 mGy/h
1,3 mGy/h
11 x 11 cm
17 x 17 cm
1 mA

121. Tanısal radyolojide referans seviyeler (DRL)
ICRP 103, IAEA SS 115 tanısal ve girişimsel tıbbi uygulamalara maruz kalınması durumunda Diognastic Referans Level (DRL): Radyasyondan korunmanın optimize edilmesi.
Standart bir fantom veya temsili bir hasta cilt yüzeyinde havada veya doku eşdeğerli bir malzemede soğurulan dozlardır. Doz sınırları değil, tavsiye.
Teknolojik ve klinik gelişmelere göre revize edilir.
Amaç:
Standart hasta dozlarının makul bir ölçüsünü göstermeyi,
Otorite ile ilgili meslek kuruluşlarının işbirliğini,
İyi uygulamalar ile rehberlik sağlamayı,
Hastanın olağanüstü yüksek doz alıp almadığının tespiti,
Her zaman görüntü kalitesi ile paralel kullanılmalıdır.

122. Ülkemizde referans doz düzeyleri
tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanan “Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği” nin 28. maddesinde “Tıbbi Işınlamalarda Rehber Düzeyler” başlığı altında uygulanmaktadır.
Mevcut mevzuat gereği Tanı, tedavi, eğitim ve araştırma amaçlı ışınlanmalarda, mesleki ve toplumsal sağlık taramalarındaki ışınlanmalarda kişilerin alacağı radyasyon dozu, Kurum tarafından öngörülen Ek-4 te verilen rehber düzeylerine uygun olmalıdır.
Örnek:Floroskopide Tipik Yetişkin Hasta Rehber Doz Düzeyleri
Yetişkin hastalar için radyolojide 14 farklı tetkikte Giriş Yüzey Dozu(ESD),
Mamografide glandular doz düzeyleri,
Floroskopide Giriş Yüzey Dozu (ESD),
CT de referans doz düzeyleri tanımlanmaktadır
Operasyon Modu
Giriş Yüzey Dozu (mGy/dk) (a)
Normal 25
Yüksek Seviye (b)
100
(a) Havada geri saçılma ile
(b) Çoğunlukla girişimsel radyolojide kullanılan ve opsiyonel olarak 'yüksek hızlı‘operasyon modu bulunan floroskopi cihazları için
2690 Sayılı TAEK Kanunu gereğince tarih ve sayılı Resmi Gazete’de değişiklik hükümleri yayımlanmış olan Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’nin Hastanın radyasyondan korunması başlıklı 24 üncü Maddesinin b bendine göre lisans sahibi tarafından tıp alanındaki radyasyon uygulamalarında hastanın maruz kalacağı radyasyon dozunun organ ve tüm vücut dozu olarak uygulama protokolleri çerçevesinde önceden hastaya bildirilmesi gerekmektedir.
Radyasyon dozunun ölçülmesinde ışınlama parametrelerinin kontrolünde kullanılan cihazların pahalı olması ve kullanımının ayrı bir uzmanlık alanı olup, belli bir bilgi ve tecrübe istemesi nedeniyle lisans sahibinin bunu ölçmesi mümkün olamamaktadır. Ayrıca sahadaki uygulamaların sonuçları lisans sahiplerinin bir çoğunun yapılacak radyasyon uygulaması öncesinde hastanın radyasyon nedeniyle maruz kalacağı dozu nasıl hesaplaması gerektiği hususunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmadıklarını göstermektedir. Bu nedenle yapılacak tetkiklerin cihaz bilgileri ile birlikte ışınlama parametrelerini de içeren Kurumumuz web sayfasında Hizmetlerimiz başlığı altında yayınlanmış olan formun Birimimize bildirilmesini takiben tüm vücut dozu ve organ dozu hesaplamaları yapılarak lisans sahibine bilgi verilmektedir. Bu hizmet 2012 yılı Mal Hizmet Üretim çizelgesinde belirtilen ………………………………………… kodu ile hem de Bilgi Edinme Birimi aracılığı ile sürdürülmektedir.
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’nin Tıbbi Işınlamalarda kalite temini başlıklı 27 inci Maddesine göre “Tıbbi ışınlamaların yapıldığı tesislerde kaynak ve radyasyon dozunu etkileyen donanımlara ilişkin kalite kontrol ve uygulamaya özgü kalite temin programları oluşturulur ve yürütülür” ifadesi yer almaktadır. Bilindiği gibi kalite kontrol ve radyasyon dozu ölçümlerine ilişkin dedektör ve fantomların doğru kullanımları önemli ölçüde deneyim gerektirdiğinden bu testlerin her kullanıcı tarafından bağımsız olarak yapılması mümkün olamamaktadır. Bu nedenden dolayı öncelikli hedefimiz BT kullanıcılarının yeterli eğitimlerinin olmaması, radyasyon uygulamasında kullandıkları cihazın verdiği radyasyon dozu ve performansına yönelik karşılaştırma yapabilecek bilgilerin yetersiz olması nedeniyle kendi uygulamalarının değerlendirmesine yardımcı olmak ve performans testleri ile kendi sistemlerinde elde ettikleri görüntü kalitelerinin seviyesini öğrenmelerini sağlamak olarak belirlenmiştir.
Bu bağlamda cihazın kalite kontrol ölçümlerinin sonuçlarına göre, kullanıcıların “tekrar çalışmalarını” azaltmaları, “radyasyon doz optimizasyonu” ve en az doz ile en iyi görüntü kalitesinin “nasıl olması” gerektiğinin farkındalığı için gerekli düzenlemeleri yapmalarına olanak sağlanacaktır.
Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’nin Tıbbi ışınlamalarda rehber düzeyler başlıklı 28 inci Maddesine göre “Tanı, tedavi, eğitim ve araştırma amaçlı ışınlanmalarda, mesleki ve toplumsal sağlık taramalarındaki ışınlanmalarda kişilerin alacağı radyasyon dozu, Kurum tarafından öngörülen ve Ek-4 te verilen rehber düzeylerine uygun olmalıdır”.

123. Radyasyondan korunma konusundaki bilgilerinizi güncelleyiniz!
Çalışanların ve hasta radyasyon dozlarının azaltılması
Radyasyondan korunma konusundaki bilgilerinizi güncelleyiniz!

124. Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi
Tanısal Radyolojide Radyasyondan Korunma Kursu (TRRKK)

125. TANISAL RADYOLOJİDE RADYASYONDAN KORUNMA KURSU (TRRK) ANAEM - KURS PROGRAMI

126. Başlıca Referanslar
International Basic Safety Standards for Protection Against Ionizing Radiation and for the Safety of Radiation Sources. 115, Safety Standards. IAEA, February 1996.
ICRP 73, Radiological Protection and Safety in Medicine. Annals of the ICRP, Vol. 26, Num. 2, Pergamon. UK.
1990 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection. ICRP 60. Annals of the ICRP, Vol. 21, No Pergamon. UK.
Sources and Effects of Ionizing Radiation. United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation UNSCEAR 2000 Report to the General Assembly, with Scientific Annexes. New York, United Nations 2000.
ICRP Publication 34: Protection of the Patient in Diagnostic Radiology Annals of the ICRP Volume 9/2.
ICRP Publication 60:1990 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection Ann. ICRP 21 (1-3), 1991
ICRP Publication 103 : The 2007 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection
IAEA Eğitim Materyalleri

127. Sorular ?

128. “Çalışmadan, öğrenmeden, yorulmadan rahat yaşamanın yollarını alışkanlık haline getirmiş milletler; evvela haysiyetlerini, sonra hürriyetlerini ve daha sonra da istikballerini kaybetmeye mahkumdurlar.” Atatürk
Teşekkür ederim…