مبانی غربالگری بیماریها گروه مبارزه با بیماریها
مفهوم غربالگری در برابر نمونه گیری Screening Vs Sampling غربالگری به معنای بررسی تمام جامعه هدف از نظر یک یا چند پارامتر معین است. نمونه گیری بررسی تعدادی از افراد جامعه هدف بر حسب شیوه طراحی مطالعه برای سنجش یک یا چند کمیت معین است.
چه بیماریهایی واجد شرایط غربالگری می باشند؟ از اولویتهای سلامت جامعه باشند. ابزار غربالگری مناسب و در دسترس داشته باشند. پس از کشف بیماران , امکانات مراقبت موجود باشد.
فنیل کتونوری PKU
بیماری متابولیکی ارثی که از پدر و مادر به فرزند منتقل می شود و بدلیل نقص آنزیم کبدی فنیل آلانین هیدروکسیلاز بوجود می آید. این آنزیم مسئول تبدیل اسیدآمینه فنیل آلانین به اسیدآمینه تیروزین است. در این کودکان بدلیل عدم وجود این آنزیم تبدیل انجام نمی گردد یا به میزان کم تولید می شود در نتیجه سطح اسیدآمینه فنیل آلانین در خون بصورت غیرطبیعی بالا می رود و به مواد دیگری که سمی هستند تبدیل می شوند که این مواد روی سیستم اعصاب مرکزی اثر می گذارد و فعالیت طبیعی مغز را را مختل می کند درصورت عدم درمان ضایعات مغزی و عقب ماندگی ذهنی در کودک بروز می کند
سطح فنیل آلانین طبیعی در خون 2-1 میلی گرم در دسی لیتر است که در این افراد به بیش از 20 میلی گرم در دسی لیترمی رسد شدت بیماری از نوع خفیف تا شدید متغیر است و روش درمان برای هر کودک متفاوت است درمان بر پایه مصرف شیر رژیمی و غذاهای کم پروتئین و حذف تمام مواد غذایی غنی از پروتئین است هدف از درمان این بیماران حفظ سطح طبیعی فنیل آلانین خون درمحدوده : تا 12 سال mg/dl 6-2 12 سال به بالا mg/dl 10-2
علائم در بدو تولد نشانه بارزی ندارد و کاملا طبیعی است بتدریج علائمی نظیر بوی مخصوص ادرار و عرق ، بی قراری ، استفراغ ، تاخیر در رشد و تکامل ( دیر گردن گرفتن ، بموقع غلت نزدن ، دیرنشستن و دیرراه رفتن) ، ضایعات پوستی و رنگ روشن پوست و موها بدون سابقه خانوادگی ظاهر میشود در صورت عدم درمان کودک دچار عقب ماندگی ذهنی و جسمی می شود
بهترین راه تشخیص بیماری اندازه گیری غلظت فنیل آلانین خون در نوزاد 5-3 روزه که ازخون پاشنه پای وی گرفته می شود است تاخیر در تشخیص بیماری از هفته دوم موجب آسیب رسیدن به مغز می شود که شدت این آسیب به طول مدت تاخیر در تشخیص و درصد بالا بودن فنیل آلانین بستگی دارد درمان بیماران بر پایه رژیم درمانی است
در چه شرایطی فنیل آلانین خون افزایش می یابد؟ دریافت مواد غذایی غنی از فنیل آلانین دریافت فنیل آلانین بیش از مقدار توصیه شده دریافت ناکافی یا عدم دریافت شیر رژیمی عفونت ها و سرماخوردگی تب بعد از تزریق واکسن مصرف داروهایی مثل آنتی بیوتیک ، کلستیرامین ، فارمانتین، داروهای حاوی آسپارتام
علائم ظاهری افزایش فنیل آلانین خون بی قراری کم خوابی بوی بد ادرار و عرق عدم تمرکز بیش فعالی بورشدن موها( در صورت بالا ماندن فنیل آلانین خون به مدت طولانی)
در چه شرایطی فنیل آلانین خون افت می کند ؟ اگر فقط شیر رژیمی مصرف کند دریافت فنیل آلانین کمتر از میزان توصیه شده اگر فقط غذاهای رژیمی بدون فنیل آلانین یا حاوی مقدار کم مصرف شود
علائم ظاهری افت فنیل آلانین خون ( کمتر از 2 میلی گرم در دسی لیتر) خواب آلودگی بی حالی کم اشتهایی بروز دانه های قرمز زیر گردن ، روی شکم و کشاله ران تب استفراغ عدم وزن گیری
فنیل الانین اضافی و سایر متابولیت های غیر طبیعی حاصل از آن کمبود انزیم کبدی فنیل الانین هیدروکسیلاز ویا کوفاکتور آن(تترا هیدرو بیوپترین) فنیل الانین اضافی و سایر متابولیت های غیر طبیعی حاصل از آن اختلال در متابولیسم طبیعی و صدمه مغزی
در صورت عدم درمان از دست دادن 50 نمره ازبهره هوشی تا پایان یک سالگی (4 نمره به ازاء هر ماه)
بر اساس غربالگری360/000نوزاد در 6 دانشگاه علوم پزشکی: 1در 8000 اپیدمیو لوژی بر اساس اطلاعات برنامه کشوری کنترل PKU: براورد ها از 1 در3000تا 1در 60/000 برحسب مناطق مختلف کشور (بیماری اتوزومال مغلوب وافزایش بروز با افزایش ازدواج های خویشاوندی) بر اساس غربالگری360/000نوزاد در 6 دانشگاه علوم پزشکی: 1در 8000
مطالعه دکتر نسرین حسین پور و همکاران بر روی 81 خانواده دارای فرزند مبتلا: متوسط سن تشخیص:20/7ماه 82 درصد بیماران حاصل ازدواج خویشاوندی بوده اند 16 درصد 2 فرزند و 9/8درصد 3 فرزند مبتلا داشته اند 74 در صد فرزندان دوم و 13 در صد فرزندان سوم به علت تشخیص دیرهنگام درجاتی از عقب ماندگی ذهنی داشته اند.
دستورالعمل غر بالگری شامل 3 استراتژی اصلی دستورالعمل غر بالگری شامل 3 استراتژی اصلی 1-غربالگری شناسایی کودکان مبتلا با نزدیک ترین فاصله زمانی از تولد آغاز غربالگری در استان اصفهان از 91/7/15 2-مشاوره ژنتیک و تشخیص پیش از تولد در خانواده های در معرض خطر 3-ساماندهی خدمات بالینی تشکیل تیم بالینی در بیمارستان های منتخب (بیمارستان امین در اصفهان) شامل:متخصص اطفال،کارشناس تغذیه،روان شناس،مدکار اجتماعی،پرستار،ازمایشگاه ،داروخانه
آمار استان: 96 بیمار شناسایی شده در استان تا قبل از اغاز غربالگری و86پرونده فعال با آغاز غربالگری انتظار اضافه شدن 10 مورد در سال وجود دارد.
پراکندگی بیماران در استان
:مکان های نمونه گیری تا 1 سالگی از پاشنه پا یا نرمه کناری دست وپس از آن سطح پالمارفالانکس دیستال انگشت میانی یا انگشت چهارم
روئوس فعاليت هاي مهم در غربالگري آموزش نمونه گيري ثبت و ارسال نمونه ها آزمايشگاه غربالگري پيگيري موارد مشكوك معرفي موارد تاييد به بيمارستان مشاوره ژنتيك
جوابهاي كاذب آزمايش غربالگري موارد منفی کاذب: عدم تغذيه با شير مادر و تغذيه با مواد غير پروتئینی دياليز تزريق خون NPO موارد مثبت كاذب : بيماري كبد نارسي نوزاد ابتلاي مادر به PKU ، هايپرالميناسيون
تشخیص ژنتیک پیش از تولد: -امکان غربالگری پیش از تولد وجود ندارد - بیماری اتوزومال مغلوب بوده ودر خانواده های دارای فرزند مبتلا(پروباند)پدر و مادر ناقل اجباری می باشند (احتمال ابتلا جنین در هر بارداری 25%) -سایر ناقلین احتمالی نیز با مشاوره ژنتیک ورسم شجره نامه مشخص می گردند. -PNDمرحله اول برای تعیین موتاسیون بیمارو والدین (ترجیحا پیش از بارداری) - PNDمرحله دوم تعیین ابتلا یا عدم ابتلا در جنین
غذاهای ممنوع ( غنی از پروتئین و فنیل آلانین) گوشت قرمز کوشت پرندگان ماهی و میگو تخم مرغ و تخم سایر پرندگان لبنیات حبوبات سویا مغزها دانه ها
غذاهایی که بایدمحدود شود گندم ، جو ، ذرت و برنج نان و دیگر فراورده های آرد گندم ، جو ، ذزت و برنج ماکارونی معمولی بیسکویت و کیک های رژیمی
غذاهای مجاز میزان محاسبه شده ای از غلات(برنج ، گندم ، جو و ماکارونی) محصولات کم پروتئینی رژیمی میزان محاسبه شده ای از میوه ها و سبزیجات بستنی یخی فاقد شیر فالوده اب میوه طبیعی عسل نشاسته و محصولات تهیه شده از آن انواع آب نبات ها و شکلات های بدون شیر انواع شربت ها ماء الشعیر
درمان بیمار پی کی یو در تمام طول زندگی بایستی انجام شود