2. KBRN GENEL YAKLAŞIM Prof. Dr. Selçuk Kılıç Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Savunma Sağlık Bilimleri Enstitüsü Tıbbi KBRN ABD, ANKARA 1 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

3. KİTLE İMHA SİLAHLARI (KİS) Etkileme özellikleri göz önüne alınarak, toplu ölüm ve yaralanmalara yol açmak amacı ile kullanılan, Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer (KBRN) silah veya maddelerdir. 2KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

4. Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer - Patlayıcılar (KBRN-p) Kimyasal Harp Maddesi (KHM), Toksik endüstriyel kimyasallar (TEK), Toksik kimyasal öncüller (prekürsörler) Biyolojik Harp Maddesi (BHM), Biyolojik ajanlar, Hayvan ve bitki kaynaklı toksinler Radyo-Nükleer (RN) – Radyolojik materyal, radyolojik silahlar (Kirli Bomba) Nükleer Silahlar ve maddeler Patlayıcı – ‘improvised’ patlayıcı tehtitler 3KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

5. Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer – Patlayıcı Riskleri Doğal afetlerde KBRN maddeleri bulunan tesislerde meydana gelen hasar ve sızıntı. - Endüstriyel alanda kullanılan kimyasalların taşınması (ULAŞIM kazaları). -Kimyasal üreten tüm fabrikalar, kimyasal depolar ve kullanım esnasında meydana gelen yangınlar (ÜRETİM Kazaları). - Bilimsel veya endüstriyel araştırma laboratuvarlarındaki TEKNOLOJİK kazalar. - Nükleer kazalar Radyo-Nükleer (RN) – Radyasyon yayan cihazlar ve endüstriyel alanda kullanılan radyoaktif maddelerin meydana getirdiği radyolojik olaylar.. Bakteri, virüs ve toksinlerin biyolojik savaş ajanı olarak kullanılması. Şiddet hareketleri olarak savaş, terörist saldırı, sabotaj vb. 4KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

6. Kitle İmha Silahı (KİS)  Herhangi bir patlayıcı veya yangın çıkarıcı cihaz: bomba, el bombası, roket, füze, mayın veya yükü 113 gramdan fazla olan diğer cihazlar;  Toksik veya zehirli kimyasalların veya bunların öncüllerinin salınması, yayılması veya etkisi yoluyla ölüme veya ciddi bedensel yaralanmaya neden olacak şekilde tasarlanmış veya amaçlanan herhangi bir silah;  Patojen bir organizmayı içeren herhangi bir silah; veya  İnsan hayatı için tehlikeli düzeyde radyasyon veya radyoaktivite yaymak üzere tasarlanmış herhangi bir silah. 5

7. NİÇİN KİTLE İMHA SİLAHLARI (KBRN-e)?  Özellikle Kimyasal ve Biyolojik silahların yapımı nispeten kolaydır.  Gerekli maddeler kolay bulunur ve elde edilmeleri ucuzdur.  Küçük miktarlar etkilidir.  Kimyasal ve Biyolojik ajanların tespiti zordur.  KİS ajanları havayla kolayca yayılır.  Arındırma (dekontaminasyon) gerektirir.  Psikolojik etkisi çok fazladır.  Korunma/ savunma için hazırlık yapmak zor ve pahalıdır. 6KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

8. KBRN 7KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

9. KBRN: Olasılık ve Etki Potansiyel Etki Probability and Likelihood Geliştirilmiş Nükleer araç Nükleer Silah Radyo-aktif materyal Biyolojik Ajan Kimyasal Ajan veya Toksik Endüstriyel Kimyasal 8 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

10. KBRN RİSKİ Nükleer Radyo-isotop Bi yolojik-Toksin Kimyasal Yüksek Düşük Endüstriyel Kimyasal Biyolojik ajanlar 9KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

11. Bulgaristan Rusya Federasyonu İran Ermenistan Ülke Olarak Hangi Risklerimiz Var? Suriye ve Terör Grupları Romanya: “Cernovoda Nükleer Santrali” (370 km) Metzamor Santrali (16 km) “Kozloduy Nükleer Santrali” (200 km) 10KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

12. 11 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 KBRN Olayı Abiyotik Çevre Biyotik Çevre Toprak, su ve atmosfer KİRLİLİK Ani, kısa ve uzun dönem ETKİLER İnsan, hayvan ve bitki Ölüm, yaralanma, hastalık ve sekeller

13. 12 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 KBRN Operasyonu İle Oluşacak Etkinin Göreceli Maliyeti Sıra Silah KullanımıMaliyet 1KonvensiyonelMaksimum 2NükleerKonvansiyonelden daha düşük 3Kimyasal (Sinir gazları)Nükleerden daha düşük 4BiyolojikEn düşük FAKİRİN ATOM BOMBASI” Nükleer...... 1000 birim Kimyasal.... 100 birim Biyolojik..... 1-10 birim

14. BİYOLOJİK SİLAH Sadece yaşayan canlılara kitlesel zarar veren bakteri, virüs, riketsiya, mantar veya toksinleridir. 13KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

15. Potansiyel biyolojik Silah Ajanı Grupları Bakteri, Riketsiya, Klamidya, Parazit, Mantar ve Virüsler Toksinler: Mikro-organizma, hayvan, bitki ve deniz yosunu kaynaklı toksinler Yılan ve örümcek zehirleri Nöropeptidler 14KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

16. Biyolojik Ajanların Avantajları? Kolay, hızlı bir şekilde üretilebilme ve depolanabilme Düşük maliyetle üretim Çok geniş alana dağılım potansiyeli Kullanımların sinsi ve kolay olması (Kullanılıp kullanılmadıklarına karar vermenin zorluğu) Çevre koşullarına dayanıklılığının yüksek olması Yüksek mortalite ve/veya morbidite insandan insana bulaşma olasılığı (Çicek, veba, viral kanamalı ateşler vb) Tanı ve/veya tedavi zorluğu 15KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

17. Haydi Bilgilerim izi Yoklayalı m ! 16KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

18. 17 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 BİYOLOJİK SİLAHLARIN KULLANIMI Kontamine su ve gıdalar, İnfekte vektörler, Aerosolizasyon Aerosolizasyon

19. 18 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 1000 kg SARİN sinir ajanın uçaktan aerosol yolla bir hat boyunca salınması  Etkilenen alan: 0.8 km 2  Ölüm oranı: 400-800

20. 19 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 100 kg ŞARBON sporunun uçaktan aerosol yolla bir hat boyunca salınması  Etkilenen alan: 140 km 2  Ölüm oranı: 420.000-1.400.000

21. 20 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 12.5 kt TNT Eşdeğeri ATOM Bombasının atılması: Etkilenen alan: 7.8 km 2  Ölüm oranı: 23.000-80.000

22. 21 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 1.0 mt TNT Eşdeğeri Hidrojen Bombasının atılması:  Etkilenen alan: 190 km 2  Ölüm oranı: 570.000-1.900.000

23. 22 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 En Kötü Senaryo: DSÖ 1970

24. 23 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Dünyada KBRN Olaylarında Karşılaştırmalı Mortalite (1968-2016) Acil DurumOlay sayısıÖlüm Kimyasal137345586 Biyolojik (Epidemiler)1442243106 Radyasyon Kaynağı132105 Nükleer (Üretim tesisi ile ilişkili) 530 NOTE: Does not include any military related CBRN usage Source: EMDAT/IAEA

25. Ypres, Belgium April 22, 1915 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 24  İlk defa I. Dünya Savaşında Almanlar; Klorin  1915’de Fransızlar; Fosgen  1917’de Almanlar; Hardal Gazı

26. 25 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Kimyasal Silahlar/Ajanlar  Fiziksel etkileri nedeniyle canlıları öldürmek veya yaralayarak saf dışı bırakmak,  Fonksiyonlarını bozarak etkisiz hale getirmek,  Besin kaynaklarını kirletmek ve ekonomik önemi olan hedefleri işlemez hale getirmek,  insanları koruyucu ekipman kullanmak zorunda bırakarak hareketlerini kısıtlamak,  toplumda teröre ve paniğe sebep olmak amacıyla kullanılan toksisitesi yüksek kimyasal maddelerdir.

27. 26 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 KİMYASAL AJANLAR: ÖZELLİKLERİ  Çok toksik (az miktarda bile çok etkili),  ANINDA etkisinin görülmesi,  Kolay üretim ve taşınması,  Kontrolünün kolay olması,  Bütün konvansiyonel silahlarla atılabilmesi !!!  Deteksiyonu nisbeten daha kolay olması (biyolojik silaha göre).  İkincil kirlenme (Sekonder kontaminasyon) olasılığı

28. 27 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Fizyolojik Etkilerine Göre Kimyasal Savaş Ajanları Zehirleyici Kimyasal Savaş Maddeleri Saf Dışı Edici Kimyasal Savaş Maddeleri Sinir Gazları (Soman,Tabun, Sarin, Siklosarin, VX ve Novichock) Yakıcı Ajanlar -Vezikanlar (Sülfür Mustard, Azotlu Mustard, Lewisit, beyaz fosfor) Akciğer İrritanları (Klor, Fosgen,Difosgen, Klorpikrin) Kan Zehirleyici Ajanlar (Hidrojen siyanür, HCN:Hidrojen Siyanid) Kapasite Bozucu Ajanlar (3-quinuclidinyl benzilate- BZ, D-Lysergic acid diethylamide (LSD)] Kargaşa Kontrol Ajanları: Göz yaşartıcı (CN, CS, CR) ve Kusturucu (DM-adamsit) HERBİSİT (Pikloram, 2,4-D:2,4 diklorofenoksiasetik asit, Kakodilik asit)

29. 28 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Kimyasal Silahların Seçimi ve Kullanımını Etkileyen Faktörler  Kalıcılık özelliği (Yapısının bozulmadan uzun süre kalması)  Etkinlik özelliği (Maksimum oranda hasar oluşturabilmesi)  Meteorolojik şartlar (Yüksek sıcaklık  kalıcılığın ; düşük sıcaklık  Stabilite  Arazi yapısı

30. 29 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

31. 30 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 KSA Ne kadar Etkilidir?  300 ton Hardal gazı,  100 ton Sarin gazı,  1 ton VX gazı,  3 kaşık Botulismus toksini Türkiye nüfusunu yok edecek güçtedir!

32. 31 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 İran – Irak Savaşı (1980-88) Irak kimyasal silah tedariği 1,2 ABD, Batı Almanya, Hollanda, İngiltere, Fransa, Çin 387 Kimyasal Silah kullanımı 2 Mustard ve Tabun 2, 3 > 100.000 yaralı, 20.000 Sinir ajanı nedenli ölüm 2 1 Lafayette, L. (2002) Who armed Saddam? (http://www.hartford-hwp.com/archives/51/040.html)http://www.hartford-hwp.com/archives/51/040.html 2 McCauley LA. CHAPTER 5 - Epidemiology of Chemical Warfare Agents San Diego: Academic Press; 2009, p. 33-9. 3 Dunn P. Chemical Aspects of the Gulf War, 1984–1987, Investigations by the United Nations. Ascot Vale, Australia: Materials Research Laboratories; 1987.

33. 32 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

34. 33 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 20 Mart 1995 Tokyo Metrosu Sarin Gazı saldırısı

35. 34 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

36. 35 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

37. 36 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Suriye İç Savaşı (2013-2015): 136 Kimyasal saldırı

38. 37 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Suriye İç Savaşı: 2016-2017

39. 38KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

40. 39 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Bhopal 1984 (02 Aralık 1984) Dünyanın en kötü endüstriyel felaketi  Hindistan, Bhopal’de Amerikan Union Carbide şirketine ait tarım ilacı fabrikasında büyük bir gaz kaçağı  40 ton Methyl Isocyanate (MIC) gazı salınımı  Hastanelere 20.000 kişi başvuru  Ani ölüm 3787  Haftalar içinde ölü sayısı >15.000 ve yaralı sayısı 558.125.  Bunların 38.478’inin geçici engelli olduğu ve 3900’ünün ise ciddi ve sürekli engelli olduğu.

41. 40KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

42. 41 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

43. Giriş: Tanımlar KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 42 Radyasyon (ışıma), bir kaynaktan yayılan parçacık ya da dalga formundaki enerji olarak tanımlanabilir. Nasıl Oluşur? Bir atom çekirdeğinin (dış etkenler olmaksızın) kararsız durumdan daha kararlı bir duruma geçerken elektromanyetik dalga veya parçacık şeklinde enerji yayılması.

44. 43 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Alfa, Beta ve nötron Giriş: Tanımlar

45. 44 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Radyasyon Çeşitleri

46. 45 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

47. 46 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Radyolojik tehditler, ‘’iyonlaştırıcı radyasyonun ya da radyoaktif maddelerin; kasten veya kazaen yayılmasıyla oluşan, insan ve çevre için zararlı ve tehlikeli durumları ifade eder’’.  Nükleer Santral Kazaları,  Radyolojik Serpinti Silahları,  Radyoaktif Kaynak Kazaları Giriş: Tanımlar

48. 47 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 YÜKSEK YOĞUNLUKLU İYONLAYICI RADYASYON KAYNAKLARI  Radyasyon üreten cihazlar  Röntgen makineleri  Doğrusal hızlandırıcılar  Radyoaktif izotoplar  Sıkıca kapatılmamış kaynaklar  Radyoaktif kimyasallar ve tıbbi ilaçlar  Radyoaktif atık  Nükleer tepkimeler  Reaktörler, silah patlaması

49. 48 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Nükleer Santral Kazaları

50. 49 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Uluslararası Nükleer ve Radyolojik Olay Ölçeği (International Nuclear and Radiological Events Scale- INES INES derecelendirmesinde her seviye bir öncekinden 10 kat daha fazla tahribat yapan kazaları tanımlar. INES skalasına göre 4, 5, 6 ve 7. seviyeler nadir olan en ağır kazalar iken, 1, 2 ve 3. seviyeler ise rutin radyasyon kullanımı sırasında oluşan küçük kazaları tanımlar.

51. 50 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

52. 51 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023

53. 52 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Radyolojik Serpinti Silahları (RSS): Kirli Bomba  Klasik patlayıcılar (TNT vb.) + radyoaktif maddeler  Radyoaktif madde miktarı < öldürücü düzey  Geniş alanlara yayılan radyoaktif madde

54. 53 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023  Radyoaktif Kaynak Kazaları; Endüstride ve tıpta yaygın olarak kullanılan radyoaktif kaynakların;  uygunsuz şekilde taşınması,  uygulamada özensiz kullanılması,  kaybolması veya çalınması

55. 54 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Alfa Partikülü Kağıttan Gecemez Beta Partikülü Kıyafet veya Plastikten gecemez Gama Işınları Kurşun Levhalardan Gecemez Radyasyon Kaynağı Nötronlar Hidrojen bariyerden gecemez (havuz gibi)

56. 55 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Alfa (α) Radyasyonu:  Ağır ve yüklü partiküllerdir  Çok yavaş hareket eder ve havada sadece 2-5 cm ilerleyebilir.  Kâğıt, elbise ve deri tarafından kolayca tutulur.  Vücuda girmedikçe önemli hasar oluşturmazlar.  İnhalasyon veya oral yolla alındığında çok yıkıcıdır.  Plütonyum, Uranyum gibi ağır elementlerin çekirdeklerinden yayılır.

57. 56 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Beta (β) Radyasyonu:  Bir elementin çekirdeğindeki proton ya da nötron fazlalığından dolayı açığa çıkar.  Hafif ve yüklü partiküller  Alfa radyasyonuna göre nüfuz etme gücü daha fazla  Cildi geçebilir  bazal stratumda hasar=Termal yanığa benzer yanıklar,  İnce bir alüminyum plaka ile durdurulabilir.  Radyoaktif serpintide en fazla bulunurlar.  Birçok radyoizotopdan yayılabilir (örn. Cobalt 60)

58. 57 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Nötron (η) Radyasyonu: YÜKSÜZ  Bir elementin çekirdeğindeki proton ya da nötron fazlalığından dolayı açığa çıkar.  Nötron radyasyonunun nüfuz etme gücü çok yüksek.  En tehlikeli radyasyon türlerinden birisidir.  Her ortamda nüfuz edebilir.  Sadece kalın beton, su veya parafin kütleleriyle durdurulabilir.

59. 58 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Gama (ϒ) Radyasyonu ve X-Işınları (Yüksüz)  Gama ışınları çekirdekten, X ışınları ise yörüngedeki elektronlardan kaynaklanır.  Gamma Nükleer patlama ve radyoaktif serpintilerde bulunur.  Havada çok uzun mesafe yol alabilir.  Yüksek enerjili  penetrasyon = tüm beden maruziyeti.  Ancak kalın kurşun bloklarla durdurulabilirler

60. 59 RADYASYONUN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ VE KORUNMA

61. 60 İYONİZE RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ

62. 61 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Radyasyonun biyolojik etkileri deterministik ve stokastik etkiler olarak ikiye ayrılır:  Deterministik etki: Belli bir eşik değere sahiptir ve bu eşiğin aşılması durumunda görülür. Maruz kalınan radyasyon dozu ile doğru orantılıdır. Katarakt oluşumu, cilt yanıkları ve kısırlık vb  Stokastik etki: Oluşması için belli bir eşik değerin aşılması gerekmez; ancak radyasyon şiddetinin artması görülme olasılığını artırır. Kanser oluşumu ve kalıtımsal etkiler vb.  Radyasyonun bu etkileri yapabilmesinde maruz kalınan doz büyük önem taşır. Maruziyet dozu da akut ve kronik doz olarak ikiye ayrılır.

63. 62 KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023 Akut radyasyon sendromları:  Bulantı, kusma,  İshal, baş ağrısı, ateş,  Saç dökülmesi,  Lenfosit sayısında azalma,  Deri ve doku yanıkları  İmmün süpresyon  Radyasyonun Geç Etkileri  Lösemi  Kemik kanseri  Tiroit kanseri  Akciğer kanseri  Genetik bozukluklar

64. “ BAŞARININ ANAHTARI HAZIRLIKLI OLMAKTIR ” 63KBRN TEMEL FARKINDALIK EĞİTİMİ, 22-24 MAYIS 2023