1. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi A.Avloniy nomidagi milliy-tadqiqot instituti Menejerlik o‘quv kursi tinglovchisi Tilavov Zokirjon Zaripbayevichning “Maktabda bola huquqlarini himoyalash tizimini yo‘lga qo‘yish” mavzusidagi AMALIY TOPSHIRIG‘I Toshkent-2024

2. Muammoning dolzarbligi Yosh avlodni erkin, demokratik, insonparvarlik tamoyillari asosida komil inson ruhida o ‘ stirish, ularning nafaqat o ‘ z huquq va erkinliklarini yaxshi biluvchi, balki ularni amalga oshira oladigan hamda o ‘ z burch va majburiyatlarini ham ongli ravishda bajaruvchi inson sifatida jamiyatning teng huquqli va faol subyekti qilib tarbiyalash fuqarolik jamiyatiga asoslangan demokratik, huquqiy davlatni qurishni o ‘ z oldiga maqsad qilib olgan har bir demokratik davlatlar kabi, O ‘ zbekiston uchun ham muhim va dolzarb masala hisoblanadi.

3. O‘zbekiston Respublikasi yosh mustaqil davlat bo‘lib, aholisining 40%ni 18 yoshgacha bo‘lgan bolalar tashkil etadi, 64%ni esa – 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlar. Shu sababli, inson huquqlari va erkinliklari sohasida davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi bolalar va yoshlarning jismoniy, intellektual va ma’naviy rivojlanishi uchun qulay va eng yaxshi sharoitlarni yaratish, shuningdek ko‘p bolali oilalarni, yetim bolalarni va oila muhitidan mahrum bo‘lgan bolalarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash hisoblanadi. Mamlakatda bola huquqlarini ta’minlash va ularni har tomonlama himoya qilish uchun maxsus huquqiy baza shakllangan desak, adashmagan bo‘lamiz. Jumladan, bolalarning huquqlari mamlakatimiz Konstitutsiyasida va boshqa qonun hujjatlarida o‘z aksini topgan. O‘zbekiston o‘z mustaqilligining dastlabki davridanoq, aniqrog‘i 1992-yili BMTning “Bola huquqlari to‘g‘risida”gi konvensiyasini ratifikatsiya qilishi bilan jamiyatimiz bola huquqlari naqadar, dolzarb masala ekanligini xalqaro miqyosda e’tirof etdi.

4. Mavzuga oid adabiyotlar tahlili O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 2023-yil 30- aprel 25-modda. Yashash huquqi har bir insonning ajralmas huquqidir va u qonun bilan muhofaza qilinadi. Inson hayotiga suiqasd qilish eng og‘ir jinoyatdir. 50-modda. Har kim ta’lim olish huquqiga ega. Davlat uzluksiz ta’lim tizimi, uning har xil turlari va shakllari, davlat va nodavlat ta’lim tashkilotlari rivojlanishini ta’minlaydi. Davlat maktabgacha ta’lim va tarbiyani rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratadi. Davlat bepul umumiy o‘rta ta’lim va boshlang‘ich professional ta’lim olishni kafolatlaydi. Umumiy o‘rta ta’lim majburiydir. Maktabgacha ta’lim va tarbiya, umumiy o‘rta ta’lim davlat nazoratidadir. 77-modda. Ota-onalar va ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar o‘z farzandlarini voyaga yetguniga qadar boqishi, ularning tarbiyasi, ta’lim olishi, sog‘lom, to‘laqonli va har tomonlama kamol topishi xususida g‘amxo‘rlik qilishga majburdirlar.

5. Bola huquqlari to`g`risida deklaratsiya 1959-yil 20-noyabr Bola huquqlari bo`yicha konvensiya 1989 yil 20- noyabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 44/25-sessiyasi da qabul qilgan. Bola huquqlari kafolatlari to`g`risida qonun - Qonunchilik palatasi tomonidan 2007-yil 23-noyabrda qabul qilingan Senat tomonidan 2007-yil 1-dekabrda ma’qullangan O`RQ-139 O`zbekiston Respublikasining ayrim Qonun hujjatlariga qo`shimcha va o`zgartirishlar kiritish to`g`risida 2023-yil 15- mart O`RQ-823 Bolalar Ombudsmani to`g`risidagi qonun 2024-yil 29-fevral O`RQ- 917, 7 ta bob 45 ta modda.

6. Maqsad. Maktabda bola huquqlarini himoya qilishning maqsadi, boshqalar bilan birga, o‘quv muhitini o‘zlashtirish, bolalarning xavfsiz sayohat qilish, o‘z fikrini ifoda qilish, o‘z rivojlanish yo‘lini tanlash va ijtimoiy ma’naviyatda qatnashish imkoniyatlarini ta’minlashdir. Bu, ularning qadriyatini, salohiyatini, insoniy hislarini va ishonchini rivojlantirishning asosiy omili hisoblanadi.

7. 1. O‘quvchilarga ma’lumotlarni tushuntirish: Ularga o‘z huquqlarini va farzandlik huquqlarini tushuntirish lozim. Bu, ularning o‘zlarining huquqlarini tushunishlariga va huquqlarining buzilishiga qarshi kurashishlariga yordam beradi. 2. Tarqatish va o‘qitish faoliyatlari: O‘qituvchilar va muhit, o‘quvchilarni o‘z huquqlari bilan tanishish, ularni adolatli muhitda o‘sish va o‘z fikrini ifodalashga ilhomlantirish lozim. Bu, ularni o‘zining huquqni himoya qilish va boshqalarning huquqlarini hurmat qilishga yordam beradi. 3. Qo‘llanish va yondashuv: O‘quvchilar qo‘llanish va yondashuvni o‘rganish orqali, ular o‘zlarining huquqlarini himoya qilish va unga intilishlariga qarshilik bo’lgan holatda kurashishni va muammoni yechishlari mumkinligini tushunishlari kerak. Bu, ularni o‘z bilimlarini mustahkamlash va muammoga yechim topishda ishtirok etish uchun tayyorlashadi. 4. Ota-onalarning qo‘llab-quvvatlashi: Ota- onalar o'quvchilarning huquqlarini himoya qilishda muhim rol o‘ynaydi. Ular farzandlarni qo‘llab-quvvatlash, ularni o'z huquqlarini anglash va huquqining buzilishiga qarshi kurashish uchun motivatsiya bering va ular bilan ishtirok eting. 5. Ma’lumotlar olish va ko‘rsatish: O‘quvchilarga o‘z huquqlarini bilish,huquqlari buzilganda ularga qarshi kurashishni tushuntirish, va huquqlarini himoya qilish uchun qanday harakat qilishlari kerakligini tushunishlari uchun ma’lumotlar taqdim etish zarur. Bu ishlar birlashtirilgan holda, maktabda bola huquqlarini himoya qilish vazifasi amalda yechim topishda muvaffaqiyatli bo‘lishga yordam beradi. Maktabda bola huquqlarini himoya qilish vazifasi, o‘quvchilarga ularning huquqlarini tushuntirish, ularga adolatli va barqaror muhitni, ularning xavfsizligini ta’minlash, o‘quv jarayonida o‘z fikrlarini ifoda qilishga, ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishlari uchun imkoniyatlar yaratishga va ularning barcha o‘quv faoliyatlariga qatnashish huquqlarini ta’minlashga qaratilgan. Bu, ularning har bir o‘quvchining o‘z rivojlanishi va qabul qilingan ma‘lumotlar bilan qiziqtirishga, o‘z fikrlarini ifoda qilishga va ijtimoiy jamiyatdagi muammolarni hal qilishga qiziqishlari bilan bog‘liqdir. Vazifalar

8. Rossiya Federatsiyasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni, Rossiya ta’limini modernizatsiya qilish kontseptsiyasi talabalarni demokratiya, erkinlik, shaxs huquq va erkinliklarini hurmat qilish ruhida tarbiyalash zarurligini va “Huquqlarning asosiy kafolatlari to‘g‘risida” Federal qonunini ta’kidlaydi. 1998- yilda qabul qilingan Rossiya Federatsiyasida bolalar to‘g‘risidagi qonun maktablardan o‘quvchilarga ularning huquq va majburiyatlarining mohiyatini majburiy tushuntirishni talab qiladi. Shuning uchun, bolalar bilan suhbatni boshlashdan oldin, o‘qituvchi inson huquqlari va bolalar huquqlari muammosini chuqur o‘rganishi kerak, ya’ni. o‘quvchilarni inson huquqlarini himoyalash ruhida tarbiyalashning birinchi qadami sifatida qaraydi. Muammo yuzasidan xorijiy tajribalarni o‘rganilganligi

9. Mo‘g‘uliston 1990 yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bola huquqlari to‘g‘risidagi konventsiyasiga qo‘shilganidan beri Bolalar huquqlari, bolalarni himoya qilish, bolalarni parvarish qilish xizmatlari haqida, Oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurashish to‘g‘risidagi qonunlarni qabul qilish va amalga oshirish, va bolalar huquq va himoya tizimlari va xizmatlarini yaratish, barcha sektorlarning teng ishtirokini ta‘minlaydi. Bolalarni himoya qilish to‘g‘risidagi qonunga muvofiq Mo‘g‘ulistonning bolalarni himoya qilish tizimi qonuni birinchi marta qonunchilik bazasi milliy, mahalliy va quyi bo‘g‘inlarda, bolalarda o‘rnatildi. Tabiatni muhofaza qilish masalalarida ko‘plab sektorlarning ishtiroki va funksiyalarini qonuniylashtirdi. Bu Mo‘g‘uliston hukumati tomonidan AQSh Davlat departamenti bilan hamkorlikda amalga oshirilmoqda. “Bolalarni himoya qilish bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risidagi ixcham kelishuv”ga muvofiq “Mo‘g‘ulistondagi bolalar himoya tizimini xaritalash” ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Mog'uliston

10. Turkiyada uzoq yillardan beri ijtimoiy yordam va bolalarni himoya qilish diniy muassasalar tomonidan amalga oshirilib kelinmoqda. -Usmonlilar imperiyasida bu ijtimoiy institutlar “Vaqflar” tomonidan yaratilgan. -Turkiyada bolalarga ahamiyat berish, ularni va huquqlarini himoya qilishga qaratilgan muassasalarning tashkil etilishi XIX asrdan boshlangan. -Voyaga yetmaganlar tarbiyasi to ʻ g ʻ risida nizom tuzildi va bu nizom 1868-yilda amalga oshirila boshlandi. -Kasalxonalar 1890 yilda bolalar va nogiron erkaklar va ayollarni ko‘chada tilanchilikdan qutqarish uchun tashkil etilgan. -1949-yil 23-mayda bolalar va ularning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi birinchi maxsus qonun – “Himoyaga muhtoj bolalar to‘g‘risida”gi 5387-sonli qonun qabul qilindi. -1979-yilda “Voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha sudlarni tashkil etish, ularning vazifalari va ish yuritish tartibi to‘g‘risida”gi qonunning qabul qilinishi bilan voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha sudlovga alohida maqom berildi. Biroq, qonun 1982- yil 1- iyunda kuchga kirdi va qonunda nazarda tutilgan voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha sudlar 1988- yilda tashkil etilgan. -1983-yil 27-mayda “Ijtimoiy xizmatlar va bolalarni himoya qilish agentligi to‘g‘risida”gi qonun kuchga kirdi. 1986-yilda shogirdlik va kasb-hunar ta'limi to‘g‘risidagi qonun qabul qilindi. -5395-sonli “Bolalarni himoya qilish to‘g‘risida”gi qonun 2005-yilda kuchga kirdi. -Ushbu qonun himoyaga muhtoj bolalarga nisbatan ko‘riladigan chora-tadbirlar, jinoyat sodir etishga jalb qilingan bolalarga nisbatan qo‘llaniladigan xavfsizlik choralarining tartibi va tamoyillari, voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha sudlarni tashkil etish, ularning vazifalari va vakolatlariga oid qoidalarni o‘z ichiga oladi.

11. T/ r Amaldagi holat (O‘zbekistonda)Amaldagi holat (Xorijda)Taklif 1. Ta'lim Huquqlari: O ʻ zbekiston Konstitutsiyasi va qonunlariga muvofiq, bolalar o ʻ zlariga bepul va yagona ta ʼ lim olish huquqiga ega. 50-modda. Har kim ta’lim olish huquqiga ega. Davlat uzluksiz ta’lim tizimi, uning har xil turlari va shakllari, davlat va nodavlat ta’lim tashkilotlari rivojlanishini ta’minlaydi. Davlat bepul umumiy o‘rta ta’lim va boshlang‘ich professional ta’lim olishni kafolatlaydi. Umumiy o‘rta ta’lim majburiydir. Maktabgacha ta’lim va tarbiya, umumiy o‘rta ta’lim davlat nazoratidadir. Bolalar Turkiya Konstitutsiyasi va qonunlariga muvofiq, bepul va yagona ta'limga ega. Ular, o'qish va o‘rganish huquqiga ega va ta’lim tizimida barqarorlik va barqarorlikka o’tish uchun himoya qilinadi. O ʻ zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarini bolalar va ularning ota onalariga chuqur o‘rgatish lozim deb hisoblayman. 2. O‘zbekiston 1989-yil 20-noyabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 44-sessiyasi qabul qilgan Bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyaga qo‘shilgan.Konvensiyaga Mo‘g‘uliston 1990 yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bola huquqlari to‘g‘risidagi konventsiyasiga qo‘shilgan O ʻ zbekiston Respublikasida bollarning huquq va erkinliklarni hurmat qilish va ularni himoya qilish har bir ota-onaning vazifasi ekanligini singdirishimiz kerak. 3. Bolalar sog ʻ liqni saqlash va rivojlantirish huquqlariga ega. Maktablarda sog ʻ liqni saqlashga oid ta’lim va tarbiya tizimi o ʻ rganiladi. Turkiya maktablarida bolalar sog‘liqni saqlash va rivojlantirish bilan qanday ko‘maklashish kerakligi va bu huquqni qo‘llab-quvvatlash lozimligi haqida tushunchalar o‘rgatiladi. Salomatlikni ta’minlash: Maktab muhitini va tashkilotchilik tizimini mustahkamlash, boshqarish organlari va o‘qituvchilar orasida salomatlik va gigiyena bo‘yicha dasturlar o‘rnatish lozim. Qiyosiy tahlil etilganligi

12. Xulosa Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, maktabda bola huquqlarini himoya qilish mavzusi juda keng va muhimdir. Bu, bolalar uchun ta’limning asosiy bosqichi sifatida hisoblanadi va ularga madaniy va shaxsiy rivojlanishlarini ta’minlash uchun muhimdir. Bunday himoya, bolalar uchun ilmiy, madaniy va tajribaviy imkoniyatlarni ta’minlashda katta rol o‘ynaydi. Bu muammo, huquq, ma’naviyat va ta’lim sohasining bir qismidir, bolalar va yoshlar birligini, ularning qadriyatlarini, rivojlanishlarini, va huquqiy himoyalarni qo‘llab-quvvatlashni talab qiladi.

13. Muammo Amalga oshirish mexanizmi Mas’ullarMuddatiNatija 1. Bola huquqlarini himoya qilish uchun maktab o‘quvchilarining o‘quv amaliyoti imkoniyatlaridan kengroq foydalanish kerak. 1. Buni bo‘lajak o‘qituvchilarning maktabda axloqiy-huquqiy makonni tashkil etish, o‘quvchilar bilan munosabatlarini insonparvarlik tamoyillari asosida qurish qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan maxsus topshiriqlarni ishlab chiqish orqali amalga oshirish mumkin. Maktab ma’muriyati va pedagoglar Yil davomida Kelajak avlod o‘qituvchilar bugungi kun o‘quvchilari inson huquqlarini himoyalash vaanglash ruhida tarbiyalanishining birinchi qadami hisoblanadi. 2. Ota-onalarni bola huquqlarini hurmat qilish va himoya qilishga o‘rgatish. Mahalla faollari va pedagoglar Yil davomida 3. Sharoitlar va uslublar yaratish: Bolalar uchun yangi o‘yinlar va faoliyatlar tashkil etish, ularni faol bo‘lishi va salomatlikni qo‘llab- quvvatlash uchun moddiy va ma’naviy qo‘llab-quvvatning moslashtirilgan tadbirlarini o‘tkazish. Maktab jamoasi, maktab hashirasi va ota-onalar Yil davomida Chora-tadbir