1. Reja: 1.Auditorlik faoliyatining mohiyati, ahamiyati va vazifalari. 2.Auditni rejalashtirish va tashkil etish. 3.Pul mablag’lari auditi. 4.Hisob-kitob muomalalari auditi ToshDAU Buxgalteriya hisobi kafedrasi R.D.Do’smuratov, I.R.Davletov © 10-mavzu: Auditorlik faoliyatining mohiyati, uni rejalashtirish va tashkil etish. Pul mablag’lari va hisob-kitob muomalalari auditi

2. “Audit” tushunchasi lotincha bo’lib, “Auditing” – aynan tarjimasi “u eshitayapti”, “eshituvchi” degan ma’nolarni bildiradi. Аудитор (лот. « auditor » - тингловчи, ў қ увчи) – хўжалик юритувчи субъектнинг белгиланган даврдаги молия-хўжалик фаолиятини текширувчи шахс

3. - Sistemani nazorat qiluvchi shaxslr tomonidan qabul qilingan boshqaruv qarorlariga baho beriladi. Auditorlik faoliyatining rivojlanish bosqichlari – bunda asosan hisob registrlari va hujjatlar tekshiriladi. – bu bosqichda muomala(operatsiya)larni nazorat qilish sistemasini kuzatish imkoniyati yaratiladi. Tasdiqlovchi audit Maqsadli sistemali audit Tavakkalchilikka asoslangan udit

4. Аудиторлик фаолияти деганда аудиторлик ташкилотларининг аудиторлик текширувларини ўтказиш ва ушбу қонуннинг 17-моддасида назарда тутилган профессионал хизматлар кўрсатиш борасидаги тадбиркорлик фаолияти тушунилади. Аудитор – аудитор малака сертификатига эга бўлган жисмоний шахсдир. Аудитор ёрдамчиси – аудитор малака сертификатига эга бўлмаган ва аудиторлик ҳисоботида, аудиторлик хулосасида, аудиторнинг эксперт хулосасида ҳамда аудиторлик текширувини ўтказиш билан боғлиқ бўлган бошқа расмий ҳужжатда имзо чекиш ҳуқуқига эга бўлмаган тарзда аудиторнинг топшириғига биноан аудиторлик текширувида иштирок этаётган жисмоний шахсдир. Аудиторлик ташкилоти – аудиторлик фаолиятини амалга ошириш учун лицензияга эга юридик шахс.

5. А У Д И Т Н И Н Г Т У Р К УМ Л А Н И Ш И №ТуркумлариТурлари 1. Маълумотлардан фойдаланувчиларага кўра 1. Ташқи аудит 2. Ички аудит 2.Қонунчилик талабларига кўра 1. Мажбурий аудит 2. Ташаббусга кўра аудит 3.Аудит объектлари бўйича 1. Банк аудити 2. Суғурта ташкилотлари аудити 3.Биржа, инвестицион иститут ва бюджетдан ташқари фондлар аудити 4.Умумий аудит 5.Давлат аудити 4.Тайинланишига кўра 1. Молиявий ҳисобот аудити. 2. Солиқ аудити 3. Талабларга мувофиқлик аудити 4. Баҳо аудити 5. Бошқарув (ишлаб чиқариш) аудити 6. Хўжалик фаолияти аудити 7. Махсус (экологик, операцион ва б.) аудити 5.Ўтказиш вақтига кўра 1. Дастлабки аудити 2. Келишилган (такрорланадиган) аудит 3. Оператив аудит 6.Текшириш тавсифига кўра 1. Тасдиқловчи аудит 2. Мақсадга йўналтирилган 3.Рискка асосланган аудит

7. I. Ўзбекистон Бухгалтерлар ва аудиторлар миллий ассоциацияси (ЎзБАМА) – бухгалтерлар, аудиторлар, илмий ва педагогик ходимлар, солиқлар бўйича маслаҳатчиларнинг республика жамоат ташкилоти бўлиб, ўз аъзоларини улар манфаатлари ва мақсадларининг умумийлиги, ҳудудий ёки профессионал тамойиллар бўйича бирлаштиради. II. Ўзбекистон Аудиторлар Палатаси (ЎАП) – малака сертификатига эга мустақил аудиторларни ихтиёрий тарзда бирлаштирувчи, мустақил нотижорат жамоат ташкилоти. ЎАПнинг асосий мақсади аудиторларнинг профессионаллик даражасини ривожлантириш ва қўллаб-қувватлашга ёрдам кўрсатиш, ўз аъзоларининг касбга оид манфаатларини давлат ва жамоат органларида ҳимоя қилиш, ҳамда касбга оид талаблар бўйича барча ўзгаришлар тўғрисидаги ва ахборот таъминоти бўйича алоқа ўрнатишдан иборат.

8. Аудиторлик фаолияти Бухгалтерия ҳисоби, солиқ солиш, режалаштириш, менежмент ва молия- хўжалик фаолиятининг бошқа масалалари бўйича консалтинг хизмати Назорат қилувчи ёки ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ташаббусига кўра ўтказиладиган аудиторлик текшируви Хўжалик юритувчи субъектларнинг молия-хўжалик фаолиятини таҳлил қилиш Миллий молиявий ҳисоботни бухгалтерия ҳисоби халқаро стандартларига ўтказиш Ташаббус тарзидаги аудиторлик текшируви Молиявий ҳисоботни тузиш Бухгалтерия хизматини йўлга қўйиш, қайта тиклаш ва юритиш Аудиторлик фаолияти миллий стандартларида кўзда тутилган бошқа профессионал хизматлар Мажбурий аудит Аудиторлик ташкилотининг профессионал хизматлари Аудиторлик текшируви

9. Аудиторлик ташкилотларининг туркумланиши Аудиторлик ташкилотлари Туркумлаш мезонлари: Устав капитали:Штати: Фақат ташаббус тарзида аудит ЭКИҲ 1500 баробаридан юқори камида 2 та аудитор Ташаббус тарзида ва мажбурий аудит (ОАЖ, банклар ва суғурта ташкилот- ларидан ташқари) ЭКИҲ 3000 баробаридан юқори камида 4 та аудитор, шундан 1 таси халқаро бухгалтер сертификатига эга Барча хўжалик субъектларида аудит ўтказиш ЭКИҲ 5000 баробаридан юқори камида 6 та аудитор, шундан 2 таси халқаро бухгалтер сертификатига эга

10. Мажбурий аудиторлик текширувидан бўйин товлаганлик учун табақалаштирилган жарима ставкалари: Энг кам ойлик иш ҳақининг 15 минг баробаридан ортиқ Энг кам ойлик иш ҳақининг 500 баробари Энг кам ойлик иш ҳақининг 500 баробаридан 15 минг баробаригача Энг кам ойлик иш ҳақининг300 баробари Энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг 500 баробаригача Энг кам ойлик иш ҳақининг 100 баробари Бир йилда маҳсулот(иш, хизмат)лар сотишдан олинган ялпи тушум (ҚҚС билан бирга) Жарима миқдори

11. Аудиторлик ташкилотларининг ҳуқуқлари Аудиторлик текшируви ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилиш учун хўжалик юритувчи субъектнинг таъсис ҳужжатлари билан олдиндан танишиб чиқиш Аудит ўтказилаётган корхонанинг ҳужжатларини тўлиқ ҳажмда олиш, шунингдек ушбу ҳужжатларда ҳисобга олинган ҳар қандан мол-мулкнинг амалда мавжудлигини ҳамда ҳар қандай мажбуриятларнинг амалдаги ҳолатини текшириш Аудиторлик текшируви ўтказиш шакллари ва усулларини мустақил белгилаш Аудит ўтказиш давомида юзага келган масалалар бўйича моддий жавобгар шахслардан оғзаки ва ёзма тушунтиришлар олиш ҳамда текширув учун зарур бўлган қўшимча маълумотларни олиш Ишончли аудиторлик хулосасини тузиш учун зарур бўлган барча ахборот корхона томонидан тақдим этилмаган тақдирда аудит ўтказишдан бош тортиш Учинчи шахслар томонидан ёзма тасдиқланган ахборотни хўжалик юритувчи субъектдан олиш Аудиторлик текширувини ўтказишда иштирок этишга аудиторлар ва бошқа мутахассисларни белгиланган тартибда жалб этиш. Аудиторлик ташкилоти қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.

12. Аудиторлик ташкилотининг мажбуриятлари Аудиторлик фаолиятини амалга ошираётганида ушбу қонун ҳамда бошқа қонун ҳужжатларининг талабларига риоя этиши Корхонанинг сўровига биноан аудиторлик текширувини ўтказиш бўйича қонун ҳужжатларининг талаблари тўғрисидаги, аудиторнинг эътирозлари асосланилган қонун ҳужжатларининг нормалари тўғрисидаги ахборотни тақдим этиши Аудиторлик текшируви ўтказишга доир шартнома тузишдан олдин буюртмачининг талабига биноан аудиторлик фаолиятини ўтказиш ҳуқуқини берувчи тегишли лицензияни, аудитор (аудитор)ларнинг малака сертификатини тақдим этиши Аудиторлик текширувини амалга оширишда олинган ахборотнинг махфийлигига риоя этиши Корхонага унинг мансабдор шахслари ва бошқа ҳодимлари зарар етказилганлигини аниқ тасдиқлаб турган фактларни аниқлаган тақдирда бу ҳақда корхона раҳбариятига (мулкдорига) маълум қилиши ҳамда аудиторлик ҳисоботига тегишли қайдни киритиши шарт Аудиторлик ҳисоботида молиявий хўжалик операцияларининг қонунийлиги бузилиши фактларини ҳамда уларни бартараф этиш юзасидан таклифларни акс эттириши Зарур ҳолларда аудитнинг натижаларини маълум қилиш учун қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қатнашчиларнинг (акциядорларнинг) умумий йиғилиши чақирилишини талаб қилиши шарт Аудиторлик ташкилоти зиммасида қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа мажбуриятлар ҳам бўлиши мумкин

13. Аудиторлик ташкилотининг жавобгарлиги Аудиторлик ташкилотлари аудиторлик текшируви буртмачилари, корхона ва молиявий ҳисоботдан бошқа фойдаланувчилар олдида молиявий ҳисобот ҳамда бошқа молиявий ахборотлар тўғрисида нотўғри аудиторлик хулосасини тузиш оқибатида уларга етказилган зарар учун жавобгар бўлади Аудитни сифатсиз ўтказганлик ёки лозим даражада ўтказмаганлик оқибатида корхонага ва (ёки) аудит буюртмачисига етказилган зарар, шу жумладан бой берилган фойда, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қопланиши шарт

14. Аудитнинг илмий ва махсус билимлар со ҳ аси сифатидаги концептуал асослари Илмий-назарий асослари, ҳ у қ у қ ий-меъёрий базаси ( Қ онун, Президент фармонлари, қ арорлари, умум эътироф этилган хал қ аро ва миллий стандартлар ) Шаклланган тамойиллар: — умумий тамойиллар; — аҳлоқ-одоб тамойиллари; — асосий профессионал тамойиллар Аудит амалий фаолият (тадбиркорлик фаолияти) сифатида Аудит ў тказиш услубиятига ил м ий ёндошувлар 1.1-расм. Аудитнинг илмий ва махсус билимлар соҳаси сифатида тавсифланиши

15. активлар, пассивлар, хўжалик жараёнлари, молиявий ҳисобот ва барча туркумдаги ҳужжатлар ҳамда уларнинг иқтисодий- ҳуқуқий тартибга солиш тизими. Умум-илмий услублар: (анализ, синтез, индукция, дедукция; аналогия ва моделлаштириш; абстракция ва конкретлаштириш; тизимли ва функционал қиймат таҳлили) Аудиторлик далилларни таъминлаш усуллари: (муҳимлик ва риск, танлаш, ички назоратни баҳолаш) Аниқ амалий усуллар: (ҳужжатли текширувлар ва конкрет текширув) Таҳлилий ҳисоб-китоб усуллари (анъанавий таҳлил, омилли таҳлил, молиявий ҳисоблаш ва б.) Профессионал хизмат кўрсатишдаги аралаш усуллар ПРЕДМЕТИАУДИТМЕТОДИ Аудит фанининг предмети ва методи ўртасидаги ўзаро боғлиқлик

16. АУДИТ МЕТОДИ Умум илмий усуллар Ани қ-амалий усуллар Анализ ва синтез Индукция ва дедукция Аналогия (ўхшашлик) ва моделлаштириш Абстракция ва конкретлаштириш Тизимли таҳлил ва функционал қиймат таҳлили Ҳужжатли текширув усуллари Конкрет текширув усуллари Алоҳида ҳужжатни текшириш Бир хилдаги ёки ўзаро боғлиқ муомалалар бўйича бир неча ҳужжатларни текшириш Бухгалтерия ёзувларини текшириш Инвентаризация Кўрикдан ўтказиш Текшириш Лаборатория таҳлили ва экспертиза Эксперимент Ёзма ва оғзаки сўров, тушунтиришлар ва б. Аудитни якунлаш, аудиторлик ҳисоботи ва хулосаси тузиш Аудитнинг методи ва уни ташкил этувчи усулларнинг туркумланиши

17. Аудит методи Аудиторлик далилларни таъминловчи усуллар* Таҳлил ҳисоб-китоб усуллари Профессионал хизмат кўрсатишда қўлланиладиган усуллар Аудиторлик риски ва муҳимлик даражасини баҳолаш усуллари Аудиторлик танлаш усуллари (статистик, ностатистик ва ҳ.к.) Ички назорат аҳволини тест синовидан ўтказиш усуллари ва б. Омилли таҳлил (занжирли боҳланиш) усуллари ва ҳ.к. Молиявий ҳисоблашлар (коэффициентлар ва ҳ.к.) Оддий анъанавий таҳлил усуллари Бу гуруҳга Кирадиган усуллар профессионал хизматларнинг турларига кўра аудитор томонидан танланади ва табақалаш- тирилади. 1.3-расм Аудит методи усулларининг аудит жараёнидаги мақсадга кўра туркумланиши

18. А У Д И Т Гуманитар фанлар Махсус фанлар Фалсафа Иқтисо- диёт наза- рияси Социа- логия, Психо- логия Бухгал- терия ҳисоби Таҳлил фанлари Пул муома- ласи, молия ва кредит ва б. Умумкасбий фанлар Ҳуқуққа оид фанлар Статистика фанлари Солиқ ва божхона фанлари Макро-микро иқтисодиёт, менежмент ва б. 1.5-расм. Аудитнинг бошқа фанлар билан алоқадорлиги.

19. Аудиторлик касбининг маҳорат даражасига қўйиладиган асосий талаблар ЎзР ВМ 22.09.2000 й.даги 365-сонли «Аудиторлик фаолиятини такомиллаштириш ва аудиторлик текширишларининг аҳамиятини ошириш тўғрисида»ги қарорида белгиланган. ЎзР Президентининг 4.04.2007 й.даги 615-сонли “Аудиторлик ташкилотларининг фаолиятини янада такомиллаштириш ва кўрсатилаётган хизматлар сифати учун уларнинг жавобгарлигини ошириш тўғрисида”ги қарори

21. ЎзР ВМнинг 365-сонли «Аудиторлик фаолиятини амалга ошириш учун аудиторлик ташкилотларига лицензия бериш тўғрисида НИЗОМ» номли қарорига мувофиқ ЎР ҳудудида аудиторлик фаолияти билан аудиторлик фаолиятини амалга ошириш учун махсус рухсатнома (лицензия) мавжуд бўлган тақдирдагина амалга оширилади. Аудиторлик ташкилотларининг профессионал хизматлари эса бундан мустасно. Аудиторлик фаолиятини лицензиялаш Молия Вазирлиги томонидан амалга оширилади. “Аудиторлик ташкилотлари раҳбарларини аттестациядан ўтказиш тўғрисида Низом” Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг2007 йил 1 августдаги 73-сон буйруғи билан тасдиқланган.

22.  Таъсис ҳужжатларининг (устав, таъсис шартномаси) нотариал идора томонидан тасдиқланган нусхалари ва Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлигида давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисида гувоҳнома;  Камида икки аудитор малака сертификатларининг тасдиқланган нусхалари;  Солиқ тўловчининг идентификация рақами берилганлиги тўғрисида Солиқ органи томонидан берилган маълумотнома;  Аризани кўриб чиқиш учун йиғим тўланганлигини тасдиқловчи банкнинг тўлов ҳужжати. Аудиторлик ташкилотлари лицензия олиш учун Молия Вазирлигига тақдим қиладиган аризага қуйидаги ҳужжатларни илова қиладилар: Ариза - - ---- -- ---- ---- --- -- ---- - -- ---- - ----- --- --- - - - - -- -- -- ------- -- --- --- ------ ---- ---- ---

23. Аудиторлик фаолиятини амалга ошириш учун берилган лицензиянинг амал қилиш муддати берилган санадан бошлаб 5 йил. Лицензия 5 йилдан кам муддатга фақат аудиторлик ташкилотининг аризасига кўра берилиши мумкин. Лицензия ягона (стандарт) шаклда берилади –аудиторлик ташкилоти томонидан зарур даражада расмийлаштирилмаган ҳужжатлар тақдим этилганда; –Тақдим этилган ҳужжатларда ишончсиз ёки чалкаш маълумотлар бўлганда; –аудиторлик ташкилотининг лицензия талаблари ва шартларига номувофиқлиги. Аудиторлик ташкилотига лицензия бериш қуйидаги ҳолларда рад этилиши мумкин:

25.  таъсис ҳужжатларининг нотариал идора томонидан тасдиқланган нусхалари (лицензиянинг амал қилиш муддатини узайтириш тўғрисида ариза берилган санада уларга ўзгартиришлар киритилган тақдирда);  аудиторлик ташкилоти таркибидаги аудиторлик текширувларини амалга оширувчи аудиторлар тўгрисидаги маълумотлар;  молиявий ҳолати тўғрисида белгиланган шаклдаги маълумотнома;  аризани қайта кўриб чиқиш учун йиғим тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжат; Аудиторлик ташкилоти лицензиянинг амал қилиш муддати тугашидан икки ой олдин лицензияловчи органга лицензиянинг амал қилиш муддатини узайтириш тўғрисида ариза тақдим этади. Аризага қуйидаги ҳужжатлар илова қилиниши лозим: Ариза - - ---- -- ---- ---- -- --- ---- - -- ---- - --- ----- --- - - - - -- -- --------- -- --- --- --- --- ---- ---- ---

26. Аудиторлик фаолиятини амалга ошириш учун берилган лицензиянинг амал қилиши қуйидаги ҳолларда тўхтатилади: аудиторлик ташкилоти лицензиянинг амал қилишини тўхтатиш тўғрисида ариза билан мурожат қилганда; аудиторлик ташкилоти тугатилганда; аудиторлик ташкилотини қайта ташкил этиш натижасида унинг фаолияти тўхтатилган тақдирда, қайта ўзгартириш бундан мустасно; аудиторлик ташкилоти томонидан лицензия талаблари ва шартлари мунтазам равишда бузиб келинганда ёки бир марта қўпол равишда бузилганда.

27. Лицензия талаблари ва шартларини бир марта қўпол равишда бузишга қуйидагилар киради:  фаолиятнинг аудиторлик фаолияти билан боғлиқ бўлмаган бошқа турларини амалга ошириш;  аудиторлик фаолиятини амалга оширишда мустақилликни таъминламаслик;  ишончсиз ёхуд бутунлай ёлгон аудиторлик хулосаси тузиш;  аудиторлик текшируви ўтказиш чоғида олинган махфий ахборотни аудиторлик текшируви буюртмачисининг рухсатисиз ошкор қилиш, қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.

28.  аудиторлик ташкилоти лицензияни бекор қилиш тўғрисида ариза билан мурожаат қилганда;  лицензия қалбаки ҳужжатлардан фойдаланган ҳолда олинганлиги факти аниқланганда;  махсус ваколатли давлат органининг лицензия бериш тўғрисидаги қарори ноқонунийлиги аниқланганда;  агар аудиторлик ташкилоти лицензия бериш учун қарор қабул қилинганлиги тўғрисида билдириш хати юборилган (топширилган) пайтдан бошлаб уч ой давомида лицензияловчи органга давлат божи тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжат тақдим этмаган бўлса, ёхуд лицензия битимини тасдиқламаган бўлса. Аудиторлик фаолиятини амалга ошириш учун берилган лицензия қуйидаги ҳолларда юридик кучини йўқотган ва бекор қилинган ҳисобланади:

29. Ўзбекистон Республикаси АФМСларига риоя қилишда; судлашув жараёнларида аудиторларнинг профессионал манфаатларини ҳимоя қилишда; ташкилот, иштирокчи ёки профессионал орган томонидан ўтказилган шартлар сифатининг мувофиқлигини текширишда; ташкилот, иштирокчи ёки тартибга солувчи орган томонидан ўтказилган сўров ёки тергов жараёнида саволларга жавоб беришда. Махфий ахборотларини чоп этиш ва бошқа шаклда ошкор қилиш профессионал этикани бузиш ҳисобланмайди:

30. АУДИТОРЛИК ФИРМАЛАРИ ХОДИМЛАРИНИНГ ХУЛҚ-АТВОРИ Аудитнинг умум-қабул қилинган стандартлари (GAAS) Узлуксиз профессионал тайёргарлик Юридик жавобгарлик Аудиторлик фирмаларини турлари Профес-сионал аҳлоқ кодекси Қимматли қоғозлар ва биржа опера- циялари бўйи- ча комиссия (SEC) Сифат назорати Аудиторлар малакавий имтиҳони Профессионал аудиторлар ва жамият томонидан жамоат бухгалтерларнинг хулқ-атвори тартибга солинадиган усуллар [1] [1] [1] Манба: Аренс Э. А., Лоббек Ж. К. Аудит: пер. с англ./Гл. Редактор серии проф. Я. В. Соколов – М.: Финансы и статистика, с.71.

31. Аудиторлик фаолиятининг юқори сифати дастлабки, жорий ва кейинги назорат билан таъминланади. Дастлабки назорат аудиторлар ва аудиторлик ташкилотларини аттестациядан ўтказиш ва лицензиялаш босқичида бажарилади. Жорий назорат икки йўналишда амалга оширилади: алоҳида аудиторлик текширувларини назорат қилиш ва аудитни умумий назорат қилиш.

32. №5-«Аудитор ишининг сифатини назорат қилиш» АФМСга мувофиқ аудитор ишининг сифатини назорат қилиш қуйидаги шаклларда амалга оширилади: асосий аудиторнинг ўз ёрдамчилари ишларини назорат қилиши. аудиторлик ташкилотининг аудитор иши устидан назорати. ташқи назорат.

33. Аудит жараёнида аудитор ёрдамчилар бажарадиган ишларни доимий равишда назорат қилиб туриши лозим.  Мижоз-корхонада аудит ўтказиш умумий режаси ва дастурининг асосланганлигини муҳокама қилиш ва текшириш;  Ташкилий-ахлоқий аудиторлик принципларига қатъий риоя қилинишини;  Аудиторлик хулосаси берилганидан сўнг аудиторлик ташкилотининг бошқа аудитори томонидан мижоз-корхона ҳисоботининг ишончлилигини қайта текширувдан ўтказиш. Ташқи назорат амалдаги қонунчилик ва меъёрий ҳужжатларга мувофиқ давлат органлари томонидан амалга оширилади. Аудитор иши устидан ички назорат қуйидагича амалга оширилади:

34. Аудитор ишлари сифатини назорат қилиш Сифатни умумий назорат қилиш. Айрим аудиторлик текширувларини назорат қилиш Текшириш. Ваколатларни бериш. Назорат. Текшириб (назорат ўтказиб) туриш. Мустақиллик. Хизматчиларга топшириқлар Консультациялар. Назорат. Ишга ёллаш. Профессионаллик даражасини ошириш. Лавозимини кўтариш. Мижозларнинг маъқуллиги ва улар билан муносабатларнинг давомийлиги.

35. Дастлабки режалаштириш Умумий маълумотларни тўплаш Мижознинг ҳуқуқий мажбуриятлари тўғрисида маълумотлар тўплаш Муҳимлик, аудиторлик риски, бизнес риски ва ички хўжалик рискларини баҳолаш Ички хўжалик назорати тизими билан танишиш ва ички назорат риски Аудитнинг умумий режасини ва дастурини тузиш Аудитни режалаштириш босқичлари [1] [1] [1] Манба:Аренс Э.А., Лоббек Дж. Аудит. М.: “Финансы и статистика», 2001. с. 300.

36. №3 «Аудитни режалаштириш» номли АФМСга мувофиқ аудитни режалаштириш босқичлари: а) аудитни дастлабки режалаштириш; б) аудитнинг умумий режасини тайёрлаш ва тузиш; в) аудит дастурини тайёрлаш ва тузиш. Аудит ўтказишнинг тамойиллари :  уйғунлик (комплекслик);  узлуксизлик,  мақбуллик.

37. Аудитни режалаштиришнинг мақбуллик тамойили шундан иборатки, режалаштириш чоғида аудиторлик ташкилоти ўзи белгилаган мезонлар асосида аудитнинг умумий режаси ва дастуридан мақбулини танлаш имкониятига эга бўлиши зарур. Уйғунлик тамойили аудитнинг дастлабки режасини тузишдан тортиб, то умумий режаси ва дастурини тузгунга қадар бўлган барча босқичларнинг ўзаро боғлиқлиги ва мувофиқлигини таъминлашни назарда тутади. Режалаштиришнинг узлуксизлик тамойили текширувда иштирок этадиган аудиторларга келишилган топшириқлар белгиланиши ва режалаштириш босқичларининг муддатлар ҳамда таркибий бўлинмалар бўйича боғлиқлигида ифодаланади.

38.  келгуси даврдаги вақт сарфи ҳисоб-китоби ва ҳақиқий меҳнат харажатлари;  муҳимлик даражаси;  аудиторлик гуруҳини тузиш, аудит ўтказишга жалб қилинадиган аудиторлар сони ва малакаси;  аудиторларни малакавий даражалари ва лавозимларига мувофиқ аудит ўтказиладиган муайян участкаларга тақсимлаш;  аудиторлик гуруҳининг барча аъзоларига йўл-йўриқ кўрсатиш, уларни мижознинг молия-хўжалик фаолияти билан таништириш;  аудиторлик гуруҳи раҳбарининг режа бажарилиши ва ёрдамчи аудиторлар ишлари сифати устидан назорат ўрнатиши;  аудиторлик амалларини бажариш билан боғлиқ услубий масалаларни тушунтириш. Режалаштириш чоғида аудитор қуйидагиларни ҳисобга олиши зарур:

39. 3.1-жадвал Аудитнинг умумий режаси Текшириладиган ташкилот Аудит даври киши-соатлар микдори Аудиторлик гурухининг рахбари Аудиторлик гуруҳининг таркиби Режалаштирилган аудиторлик риски Режалаштирилган мухимлик даражаси №Режалаштирилган ишлар турлариУтказиш давриБажарувчиЭслатма 1Мижоз фаолияти билан танишиш 2Ички назорат тизимини бащолаш 3Аудиторлик далиллар 4мухимлик ва риск даражасини аниқлаш 5Аудиторлик танлаш 6Аудит дастури 7Аудитни бевосита утказиш жараёни (дастурни бажариш) 8Бажарилган ишлар натижаларини таҳлил қилиш, барча оралиқ ва умумий ҳужжатларни тайёрлаш 9Текширув натижаларини мижозга тақдим этиш ва ҳ.к. Аудиторлик ташкилоти номидан аудиторлик хулосасини имзолаш хукукига эга рахбар Аудиторлик гуруҳининг раҳбари

40. Аудитнинг иш дастури Аудитнинг умумий дастури Текшириладиган ташкилот Аудит даври Киши-соатлар микдори Аудиторлик гурухининг рахбари Аудиторлик гурухининг таркиби Режалаштирилган аудиторлик риски Режалаштирилган мухимлик даражаси №Аудит булимлари буйича аудиторлик амаллари руйхати Утказиш даври Бажа- рувчи Аудиторнинг ишчи хужжатлари Эслатма I Корхонадаги бухгалтерлик хисоби ва ички аудитнинг холати, ташкил этилиши хамда молиявий хисоботнинг сифатини аудиторлик бахолаш (экспертиза қилиш). Текшириладиган объектлар: II Корхонанинг молия - хужалик фаолиятини аудиторлик текширувидан утказиш. Текшириладиган объектлар: IIIАниқланган камчиликларни бартараф қилиш бўйича консультатицион хизматлар (маслахатлар) ва тавсиялар. Аудиторлик ташкилоти номидан аудиторлик хулосасини имзолаш ҳуқуқига эга раҳбар Аудиторлик гуруҳининг раҳбари

41. Аудитнинг умумий режаси ва дастурига мувофик батафсил текшириш утказилиши учун хар бир объект буйича аудит режаси ва дастури тузиш тавсия килинади. Аудитнинг умумий режаси (дастури) Объектлар бўйича аудит режалари (дастурлари) 1 объект Асосий воситалар ва НМА 2 объект Капитал куйилма- лар ва узок муддатли дебиторлар 3 объект Товар- моддий захира 4 объект Ишлаб чикариш ва таннарх 5 объект Пул маб- лаглари ва молиявий инвести- циялар 6 объект Дебитор- лар ва кредитор- лар 7 объект Хусусий капитал ва молиявий натижалар ва х.к. Объектлар бўйича аудит режалари ва дастурлари тузиш таснифи.

42. корхона фаолиятининг баёни; бухгалтерия ҳисобининг шакли ва ташкилий тузилишининг баёни, бошқарув тизимининг баёни, текширилаётган корхона молиявий ҳисоботининг қисқача таҳлили. Режалаштиришнинг биринчи босқичида аудитор текшириладиган корхона бўйича қуйидаги маълумотларни тайёрлаши лозим: Аудитор корхона тўғрисидаги бирламчи маълумотларни тўплаб, корхона фаолиятини белгилайдиган муҳим маълумотлар ва ҳужжатлар нусхаларидан иборат доимий ҳужжатлар тўпламини шакллантиради.

43. таъсис ҳужжатларининг нусхалари ёки баёни; корхонанинг давлат рўйхатидан ўтганлиги ҳақида маълумотлар; корхонанинг маслаҳатчилари ҳақида маълумотлар; банкдаги счётлар ҳақида маълумотлар; бошқа юридик ва жисмоний шахслар билан тузилган турли шартномаларнинг нусхалари; ташқи текширувчиларнинг материалллари. Доимий тўпламда қуйидагилар сақланиши лозим: Доимий тўплам

44. Ҳисоб сиёсатида йўл қўйиладиган камчиликлар Ташкилий-техник камчиликлар Услубий камчиликларСолиқ ҳисобига оид камчиликлар Ҳужжатлар айланиш қоидалари ва режа-графиги йўқлиги Ички ҳисобот тизимидага камчи- ликлар (таркиби, шакллари, дав- рийлиги, тузиш ва тақдим қилиш муддатлари, фойдаланувчилар) Ички назорат тизимидаги кам- чиликлар (ички аудит хизмати, мутахассис, шахсан раҳбарнинг ўзи, тафтиш комиссияс) Бух. тўғрисидаги Низом ва бух-я ходимларининг хизмат вазифалари тақсимотидаги камчиликлар Инвентаризация ўтказиш тартибидаги камчиликлар материаллар ҳақиқий сарфининг нормадан четга чиқишини назорат қилиш усуллари умум ишлаб чиқариш харажатлари ва бошқа билвосита харажатларни тақсимлаш тартиби давр сарфларини ҳисобдан ўчириш тартиби тугалланмаган ишлаб чиқаришни аниқлаш Алоҳида ҳисоб юритишни ташкил этиш тартиби (фаолият турлари бўйича, сотилган товарлар бўйича, ҳар хил ставкаларда ҚҚС солинадиган, ҚҚС солинмайдиган ва ҳоказо) ижтимоий соҳа объектларини алоҳида ҳисобга олишни ташкил этиш (мулклар имтиёз берилган ва имтиёз берилмаган ишлаб чиқаришларда бирга қўшиб ишлатилган ҳолларда мулк солиғи бўйича имтиёзга ҳуқуқ олиш учун) Ҳисоб сиёсатида йўл қўйиладиган камчиликларнинг туркумланиши

45. Ички назорат тизими – бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботининг тўғрилигини таъминлашга қаратилган ҳамда корхона ресурсларидан мақсадга мувофиқ оқилона фойдаланишга имкон яратадиган доимий, кундалик ишлар мажмуидир.  назорат муҳити – корхонада ички назорат учун қулай бўлган ўзаро хизмат муносабатларини аниқлайдиган белгилар йиғиндисидир;  корхонадаги бухгалтерлик ҳисоби тизими - тегишли хўжалик муомалаларини ёзишга тааллуқли ҳисоб сиёсати ва амаллардир;  назорат амаллари – корхона ходимлари томонидан бажариладиган махсус текширувлар. Ички назорат тизими тузулмаси учта таркибий қисмга бўлинган:

46. Н А З О Р А Т М У Ҳ И Т И АБ С А – бухгалтерия ҳисоби тизими; Б – ички назорат амаллари; С – бухгалтерия ёзувлари билан бевосита боғлиқ бўлган ички назорат амаллари Ички назорат тизими элементларининг ўзаро алоқадорлиги

47. Нақд пул маблағлари харакатига доир операцияларни амалга оширишнинг қонунийлигини, ҳисоби ва солиққа тортиш услубининг меъёрий ҳужжатларга мувофиқлигини тасдиқлаш ҳамда ҳисобни такомиллаштиришдан иборат. Касса аудитининг асосий мақсади:

48. Аудитнинг вазифалари:  кассадаги мавжуд пул маблағларини инвентаризация қилиш ва унинг ҳисоб маълумотларига мослигини аниқлаш;  касса дафтарида нақд пул маблағларини ККО ва КЧОлар бўйича ўз вақтида ва тўлиқ кирими ва чиқимини текшириш;  ККО ва КЧОларга исботловчи ҳужжатлар мавжудлиги;  касса бўйича амалга оширилган муомалалар қонунийлигини текшириш;  кассир билан “Тўлиқ моддий жавобгарлик тўғрисида шартнома” мавжудлиги;  аудит натижаларини расмийлаштириш.

49. Ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатлар: ЎзР қонуни “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида” “Юридик шахслар томонидан касса операцияларини юритиш қоидалари”(ЎзР МБ 24.01.1998 №1/16) Корхона, ташкилот ва муассасаларда “Юридик шахслар томонидан касса операцияларини юритиш қоидалари”га риоя қилинишини банк томонидан текшириш бўйича тавсиялар №19 БҲМС “Инвентаризацияни ташкил этиш ва ўтказиш” (19.11.1999 й. №ЭГ/17-19-2075)

50.  текширилаётган корхонада битта ёки бир нечта кассир (ёки шунга ваколатли шахслар) ишлашини;  кассирнинг фақат текширилаётган корхонада ишлаши ёки ўриндошлик асосида бошқа корхоналарга ҳам хизмат кўрсатиши;  кассирнинг касса муомалаларини юритиш қоидалари билан танишганлиги; Касса аудитида қуйидагилар аниқланиши лозим:

51. кассани текшириш бош бухгалтер ва кассир иштирокида амалга оширилади, текшириш пайтида бошқа шахслар қатнашиши мумкин эмас; кассани текшириш пайтида барча касса муомалалари тўхтатилади. Кассани текшириш имкони бўлмай қолганда ёки бир нечта касса бўлганда уларнинг барчаси аудитор томонидан муҳрланиб, калитлар кассирда, муҳр эса аудиторда сақланади; кассадаги нақд пуллар, қимматли қогозларни санаш аудитор, кассир ва бош бухгалтер томонидан амалга оширилади; санаш тугаганидан сўнг аудитор текширувда аниқланган пул маблагларининг суммаси ҳақида алоҳида далолатнома тузади; Касса аудитида қуйидагиларга риоя қилиниши лозим:

52.  турли шахсларнинг тилхатлари, тўлиқ расмийлаштирилмаган касса чиқим ордерлари, ведомостлар, счётлар ва бошқа шунга ўхшаш ҳужжатлар кассадаги нақд пул қолдигига қўшилмайди ва аудитор томонидан исботловчи касса ҳужжати сифатида қабул қилинмайди;  бошқа корхона, ташкилот ва шахсларнинг пуллари ҳамда қийматликларини корхона кассасида сақлаш маън қилинганлиги сабабли, кассада сақланаётган барча пул ва бошқа қийматликлар аудитор томонидан текширилаётган корхонага тегишли деб ҳисобланиши лозим;  аудитор кассада ошиқча чиққан пул ёки камомадни текшириш далолатномасида кўрсатади ва айни пайтда ошиқча чиқиш ёки камомад сабаблари ҳақида кассирдан ёзма тушунтириш хати олиш лозим. Касса аудитида қуйидагиларга риоя қилиниши лозим: (давоми)

53.  сейфлар (ўтда ёнмайдиган шкафлар)нинг мавжудлигини;  кассанинг жиҳозланишини;  иш кунининг охирида касса эшиклари ва сейфлар (шкафлар) муҳрланишини;  сигнализация ўрнатилганлиги ва унинг ишлашини;  кассани қўриқлашнинг ташкил этилишини;  кассир «олинди», «тўланди» деган штамплар билан таъминланганлигини ҳам текширилади. Касса аудитида қуйидагилар ҳам текширилади: Бутун текширилаётган даврга тегишли барча касса ҳужжатлари ёппасига текширилиши шарт.

54. текширилаётган кассанинг корхонада ҳар чоракда тўсатдан текширилиши; кассирнинг касса ҳисоботларини ўз вақтида топшириши; касса ҳисоботларида ва касса дафтарида ҳисоботларни ҳамда унга илова қилинган ҳужжатларни текширишга қабул қилинганлиги тўғрисида бош бухгалтер ёки муовинининг имзоси борлиги; иш ҳақи бериш, хизмат сафари ва хўжалик сарфларига ва бошқа мақсадлар учун банкдан олинган пулларнинг мақсадга мувофиқ ишлатилиши; касса қолдиқларининг текширилаётган корхона учун банк томонидан белгиланган лимитга тўғри келиши; Касса аудитида қуйидагиларга алоҳида эътибор бериш лозим:

55. берилмаган иш ҳақи суммалари ва реализациядан тушган накд пул даромадларининг банкка ўз вақтида топширилиши; нақд пулларни бегона шахсларга ишончномасиз бериш ҳоллари ва шунга ўхшашлар; тўлғазилмаган чекларга раҳбар ва бош бухгалтер томонидан имзо қўйилиши ва чекларни кассирга банкдан пул олиш чоғида мустақил тўлдириш учун бериш ҳоллари; чек дафтарчаси бош бухгалтер сейфида сақланиши ўрнига амалдаги тартибни бузиб, кассирга бериб қўйилганлиги; корхонада «Касса кирим ва чиқим ҳужжатларини қайд қилиш дафтари» (КО-3 шакл) ва «Касса дафтари» (КО-4 шакл)нинг мавжудлиги, дафтарларнинг барча варақлари рақамланиб, охирги бетида варақлар сони кўрсатилганлиги, ип ўтказиб богланганлиги ҳамда раҳбар ва бош бухгалтер имзоси билан тасдиқланиб муҳрланганлиги; Давоми Касса аудитида қуйидагиларга алоҳида эътибор бериш лозим:

56. касса ордерлари ва бошқа пул ҳужжатларида тегишли мансабдор шахслар ва пул олувчилар имзоларининг мавжудлиги ва уларнинг ҳақиқийлиги; касса ҳужжатларига махсус штамп босилиши; пул маблағлари, харажатлар ва бошқа баланс счётларига олиб борилиб ҳисобот тақдим этилмайдиган муомалаларнинг қонунийлиги; касса муомалаларига оид счётлар боғланишлари (корреспонден- циялари) нинг тўғрилиги; тўланмаган суммаларнинг ўз вақтида депонентга ўтказилиши ва ҳ. к. Давоми Касса аудитида қуйидагиларга алоҳида эътибор бериш лозим:

57. Аудитор бундай фактлар мавжуд бўлганда бу муомалаларнинг сабабини, улар кимннинг фармойиши билан амалга оширилганлиги ва бунинг орқасида суистеъмол қилиш беркитилмаганлигини ҳам лозим. Касса ҳужжатларини текшириш айни пайтда касса ва молия интизомини текшириш ҳисобланади.

58. «Янги йўл» агрофирмасида мавжуд пул маблағларини инвентаризацияси тўғрисида 1 сонли Д А Л О Л А Т Н О М А 2008 йил 1 сентябр Т И Л Х А Т. Инвентаризация бошланишидан олдин пул маблагларига доир барча кирим ва чиқим ҳужжатлари бухгалтерияга топширилди, менинг жавобгарлигимга келиб тушган барча пул маблаглари кирим қилинди, чиқиб кетганлари эса чиқимга киритилди. Кассир /имзо/ Сафаров К. Асос: «Аудит-сервис» аудиторлик фирмаси ва «Янги йўл» фермер хўжалиги ўртасида 2008 йил 20 августда тузилган шартнома. Инвентаризация ўтказишда «Аудит-сервис» аудитори Аллаёров Р., кассир Сафаров К., бош бухгалтер Примқулов Х. лар иштирок этдилар. 2008 йил 22 августдаги 10/150 сонли буйруққа асосан 2008 йил 1 сентябрь ҳолатидаги пул маблагларини рўйхатга олиш амалга оширилди. Рўйхатга олишда қуйидагилар аниқланди: 1) нақд пуллар 1540-00 (бир минг беш юз қирқ сўм 00 тийин) 2) почта маркалари 260-00 (икки юз олтмиш сўм 00 тийин) Жами амалда мавжуд бўлган маблаг 1800-00 (бир минг саккиз юз сўм 00 тийин) ҳисоб маълумотига кўра 1800-00 (бир минг саккиз юз сўм 00 тийин) Рўйхатга олиш натижалари. Ортиқчалик - йўқ Камомад- йўқ Касса ордерларининг сўнгги рақамлари Кирим ордери № 191, чиқим ордери № 189. Далолатномада кўрсатилган пул маблагларини сақлаш менинг зиммамда эканлигини тасдиқлайман. Кассир /имзо/ Сафаров К. «Аудит-сервис» аудиторлик фирмаси аудитори Аллаёров Р. Бош бухгалтер Примқулов Х. Кассир Сафаров К.

59. Бош дастур (18-АСК шакл) Бухгалтерия баланси (1-шакл) (II қисм 330-сатр) Журнал-ордер №01 5000-”Кассадаги пул маблағларини ҳисобга олувчи счетлар кредити бўйича ва қайднома №01 5000-”Кассадаги пул маблағларини ҳисобга олувчи счетлар дебети бўйича Касса дафтари (касса китобидан кўчирма) Касса дафтари (ш. №КО4) Кирим ва чиқим касса ҳужжатларини рўйхатга олиш дафтари (ш. №КО-3) Касса кирим ордери (ш. №КО-1) Касса чиқим ордери (ш. КО-2) Касса аудитининг умумий чизмаси

60. Касса аудитининг натижалари бўйича хулоса ва тавсиялар № Процедура мазмуни Оралиқ натижаЯкуний натижаХулоса ва тавсиялар 1Касса муома- лаларининг жами муомала- лардаги улуши 20%Касса ҳужжатлари танлаб текширилган. Танлаш 25% 2Кассир ҳисоботи ККо ва КЧОлар санасига мувофиқлиги 6.01.07. ККО №11 бўйича 150000 сўм 25.01.07 даги касса ҳисоботига киритилган 150000 сўм 19 кун давомида оборотдан чиқарилган “Касса қоидалари” нинг 21-банди бузилган. Назоратни кучайтириш лозим. 3Хизмат сафари бўйича ҳисоб- китоблар Олдинги бўнак бўйича қарзи мавжуд бўлганда бўнак берилган Текширув кунида бўнак ҳисобот- лари ўз вақтида топширилмаган, 150000 сўмлик “Касса қоидалари” нинг 11-банди бузилган. Назоратни кучайтириш лозим. ва ҳ.к.

61. Ҳисоб-китоб, валюта ва бошқа махсус счётларга доир муомалаларни аудиторлик текширувидан ўтказиб, молиявий ҳисоботнинг «Пул маблағлари» бўлими бўйича маълумотларнинг ишончлилиги ва банкдаги счётларда пул маблағлари ҳисобининг меъёрий ҳужжатларга мувофиқлиги тўғрисида хулоса шакллантириш, шунингдек ҳисобни такомиллаштиришдан иборат. Аудитнинг мақсади:

62. Ушбу мақсадни амалга ошириш учун қуйидаги вазифаларни ҳал этиш зарур:  ҳисоб-китоб, валюта ва бошқа махсус счётлар бўйича амалга оширилган муомалаларни текшириб чиқиш;  ўтказилган текшириш асосида оралиқ далолатнома тузиш ва хулоса тузиш.

63.  ҳисоб сиёсатининг пул маблағлари ҳисобига доир бўлими;  ҳисоб-китоб, валюта ва бошқа махсус счётлар бўйича муомалаларни амалга оширишни ва ушбу муомалаларни ҳисобда акс эттиришни тартибга солувчи меъёрий ҳужжатлар;  бухгалтерия баланси (1-шакл) ва пул оқимлари тўгрисидаги ҳисобот (4-шакл);  солиқ ҳисоботи (сўмдаги ва чет эл валютасидаги счётлар тўгрисида маълумот);  синтетик ва аналитик ҳисоб регистрлари; Фойдаланиладиган маълумот манбалари:

64. Фойдаланиладиган маълумот манбалари: (давоми)  банкдаги счётларга доир дастлабки ҳужжатлар;  банкдаги счётларга доир муомалаларни акс эттириш учун қўлланиладиган ишчи счётлар режаси;  бухгалтерия ҳисобининг корхонада қўлланиладиган шакли ва банкдаги счётлардаги маблагларни ҳисобга олишга доир регистрлар рўйхати;  банкдаги счётлардаги пул маблагларини ҳисобга олиш билан боглиқ бўлган дастлабки ҳужжатларнинг ҳужжатлар айланиш графиги;  банкдаги счётларга доир муомалалар бўйича пул ва ҳисоб-китоб ҳужжатларини имзолаш ҳуқуқига эга шахслар рўйхати.

65. банк кўчирмалари (банк томонидан тасдиқланиб илова қилинган ҳисоб-китоб тўлов ҳужжатларининг шакллари билан); тўлов топшириқномаси, тўлов талабномаси, тўлов топшириқнома-талабномаси, тўлов ордери, инкасса топшириқномаси (фармойиши), ҳисоб-китоб счётига нақд пул топшириш учун ариза, валютани мажбурий сотиш учун топшириқнома, валюта сотиб олиш учун топшириқнома, резидентнинг сотиб олинган валютани сўмга айлантириш тўгрисидаги фармойиши ва бошқалар; Банкдаги счётлар бўйича пул маблағлари кирими ва чиқимига доир муомалалар расмийлаштириладиган ҳужжатлар :

66. Хар бир счёт бўйича хисобот санасига колдиклар Банкдаги хар бир счёт бўйича банк кўчирмаси Банкдаги хар бир счёт бўйича регистрлар кўрсаткичлари Банкдаги счётлар бўйича синетик хисоб регистрлари (дебети ва кредити бўйича колдик ва оборотлар) 5110-«Хисоб-китоб счёти», 5210-«Мамлакат ичидаги валюта счётлари», 5220-«Хориждаги валюта счётлари», «Банкдаги махсус счётлар» (5510-5520-5530) бўйича йигма синтетик хисоб регистрлари кўрсаткичлари Йигма синтетик хисоб регистрлари (дебет ва кредит бўйича колдик ва оборотлар) 5110-«Хисоб-китоб счёти», 5210-«Мамлакат ичидаги валюта счётлари», 5220-«Хориждаги валюта счётлари», «Банкдаги махсус счётлар» (5510-5520-5530) бўйича колдиклар Бош дафтар «Хисоб-китоб счёти», «Валюта счёти», «Бошка пул маблаглари» моддаларининг кўрсаткичлари Бухгалтерия баланси (№1 - шакл) Банкдаги счетлар бўйича аудит ўтказиш чизмаси.

67.  ҳисоб регистрларини юритиш тартиби;  банкда очилган ҳар бир ҳисоб-китоб счёти бўйича синтетик ҳисоб регистрининг юритилиши, йигма регистр тузилиши;  ҳисоб-китоб счётидаги пул маблаглари ҳаракатига доир муомалаларнинг синтетик ҳисоб регистрларида ўз вақтида акс эттирилиши; ҳар бир банк кўчирмаси маълумотларининг ҳисоб регистрларига ёзиб борилиши;  банк кўчирмаси ва ҳисоб регистрларидаги суммалар тенглиги. Ҳисоб-китоб счёти аудитида қуйидагилар текширилади:

68. Дастлабки хужжатлар Имзо ва мухр учун карточка ш.№202 Ишонч қоғози ф. № 867 Эълон ф. № 0402001 Тўлов топшириқномасиш. №0401002 Акцияни қайтариштўғрисида ариза ф.№0401001 Тўлов талабномасиф№0401001 Пул қабулқилинганлиги тўғрисидабанк кўчирмаси Счёт очиш тўғрисидаариза ф №201 Пул олиш учун чек Йиғма тўлов топшириқномаси ш.№0401003 Йиғма тўлов талабномаси ш.№ 0401008 Банк кўчирмаси Журнал ордер ш.№ 2-АСК Бош дафтар (ш №18 АСК) 5110- “Ҳисоб-китоб счёти” бўйича аудит схемаси

69. Қонунчиликка мувофиқ юридик шахс-резидентлар қуйидаги валюта счётларига эга бўлишлари мумкин: транзит валюта счёти - экспортдан олинган валюта тушумини тўлиқ ҳажмда ҳисобга олиш учун мўлжалланган; махсус транзит валюта счёти - ЎзР валюта биржасида чет эл валютасини сўмга сотиб олиш ва уни яна сотишга доир муомалаларни ҳисобга олиш учун мўлжалланган; Жорий валюта счёти юридик шахс экспортдан олинган тушумнинг бир қисмини мажбурий сотганидан сўнг унинг ихтиёрида қоладиган маблагларни ва валюта қонунчилигига мувофиқ счётга доир бошқа муомалаларни амалга ошириш учун мўлжалланган хориждаги валюта счёти ЎзР МБнинг Махсус рухсатномасига мувофиқ хорижда ваколатхоналарига эга ташкилотлар учун очилади.

70.  жорий валюта муомалалари ва капиталнинг ҳаракати билан боглиқ валюта муомалалари ҳуқуқий режимига риоя қилиниши;  валюта муомалаларини амалга ошириш учун ЎзР МБ нинг лицензиясига эга бўлган, ваколатли банклар орқали валюта муомалаларини амалга ошириш;  ваколатли банкларда айрим валюта муомалаларини амалга ошириш учун ЎзР МБ томонидан бериладиган рухсатномалар ва лицензияларнинг мавжудлиги;  юридик шахс-резидентлар томонидан улар ихтиёрида мавжуд бўлган, легал келиб чиқишга эга валюта маблаглари чегарасида чет эл валютасидаги ҳисоб-китобларни амалга ошириш;  5210-«Мамлакатимиздаги валюта счётлари» счёти бўйича очилган «Транзит валюта счётлари», «Махсус транзит валюта счётлари», «Жорий валюта счётлари», «Хориждаги валюта счетлари» субсчётларидаги валюта маблагларига доир муомалалар ҳисоби. Валюта счётлари аудитида қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим:

71. Чет эл валютасини сўмга ўтказиш саналари Чет эл валютасидаги операциялар Унинг содир этилиш санаси бўлиб қуйидаги сана ҳисобланади Валюта счетлари бўйича банк операциялари пул маблағларининг валюта ҳисоб рақамидан ҳисобдан чиқарилиш санаси Чет эл валютасидаги даромадларчет эл валютасидаги даромадларнинг тан олиниш санаси Чет эл валютасидаги харажатларчет эл валютасидаги харажатларнинг тан олиниш санаси Товар моддий заҳираларнинг, ўзгатўлдириш санаси Мол-мулк импортибожохна юк декларациясини Ходимлардан ҳисобдор суммалар тасдиқлаш бўйича чет эл валютасидаги қарзнинг акс эттирилиши бўнак ҳисоботини топшириш санаси Чет эл валютасидаги қарзларнинг сўндирилиши чет эл валютасидаги қарзнинг сўндирилиш санаси Устав капиталига қўйилмалар бўйича таъсисчилар қарзининг ҳосил бўлиши юридик шахс мақомини олиш санаси Устав капиталини шакллантириштаъсисчилар қўйилмаларининг устав капиталига кирим қилиниш санаси Хизматлар импортиБажарилган ишлар далолатномасини ва хўжалик операциясининг содир этилиши фактини тасдиқловчи бошқа бошланғич ҳужжатларни тузиш

72.  кассадаги, банкдаги депозит ва ссудалар счетларидаги, шу жумладан, аккредитивлардаги валюта маблағлари;  чет эл валютасидаги пул ҳужжатлари;  чет эл валютасида ифодаланган қисқа муддатли ва узоқ муддатли қимматли қоғозлар;  чет эл валютасида ифодаланган дебиторлик ва кредиторлик қарзлари, кредитлар ва қарзлар. Ҳар ойда валютани қайта баҳолаш ва курс фарқини аниқлаш:

73.  чет эл валютасига харид қилинган АВ, НМА, ўрнатиладиган ускунаси, капитал қўйилмалари, ТМЗ;  устав капитали ва таъсисчиларнинг улушлари Қуйидагилар қайта баҳоланмайди:

74. Курс фарқини ўртача миқдори бўйича ҳисобдан чиқариш Баланснинг валюта моддалари номи АҚШ $ Миллий валютадаги сумма (сўмларда) Баланснинг валюта моддаларини ҳар ойлик қайта баҳолаш натижалари бўйича тўпланган (сўмларда) МБ курси 1$ = 900 сўм МБ курси 1$ = 950 сўм МБ курси 1$ = 1000 сўм Манфий фарқ 6230- “Бошқа кечиктирилган даромадлар” сч. Мусбат фарқ 3290- “Бошқа кечиктирилган харажатлар” сч. Валюта маблағлари 1009000095000100000 5000(95000-90000) 5000(100000-95000) Дебиторлик қарзи 300270000285000300000 15000(285000-270000) 15000(300000-285000) Кредиторлик қарзи 500450000475000500000 25000(475000-450000) 25000(500000-475000) Жами9004000050000

75.  ҳисоб-китобларнинг мазкур шакли шартномада кўзда тутилганлиги;  аккредитивларнинг амал қилиш муддатларига риоя қилиниши;  аккредитивдан нақд пул маблагларининг тўланмаганлиги;  аккредитивни ёпишни расмийлаштиришнинг тўгрилиги. 5510 - «Аккредитивлар» счёти аудитида ҳисоб- китобларнинг аккредитив шаклини қўллаш қоидаларига риоя қилинишини текшириш зарур:

76.  махсус карточка счётини очиш учун шартнома мавжудлиги, корхона корпаратив картасига эга шахслар рўйхати, берилган банк картасининг типлари;  транс чегара тўловларини амалга ошириш чогида амалдаги валюта қонунчилигига риоя қилиниши (ЎзР ҳудудидан ташқаридаги чет эл валютасидаги ҳисоб-китоблар);  Нақд пулсиз ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун ЎзР МБ томонидан берилган рухсатнома мавжудлиги;  корпоратив карталар эгаларининг ҳисоботлари мавжудлиги;  иш ҳақи ва бошқа ижтимоий тўловларни тўлаш учун корпоратив карталар ишлатилмаганлиги;  курс фарқларини тўлиқ акс эттириш ва ҳисоб-китоб қилиш тўгрилиги. 5530 - «Бошқа махсус счётлар» счёти «махсус карточка счёти» аналитик счёти аудитида қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим:

77. Дастлабки хужжатлар Имзо ва мухр учун карточка ф.№202 Ишонч қоғози ф. № 867 Эълон ф. № 0402001 Т ўлов топшириқномаси ф. №0401002 Акцияни қайтариш тўғрисида ариза ф.№ 0401001 Тўлов талабномаси ф№0401001 Пул қабул қилинганлиги тўғрисида банк кўчирмаси Счёт очиш тўғрисида ариза ф №201 Пул олиш учун чек Йи ғма тўлов топшириқномаси ф№0401003 Йи ғма тўлов талабномаси ф№ 0401008 Банк к ў чирмаси Журнал ордер ф№3 АСК Бош дафтар ф №23 АСК 5510- “Аккредитивлар” счети бўйича аудит тартиби

78. Бюджетга тўланадиган тўловларнинг рўйхати Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодекси билан тартибга солинади (25.12.2007 й. ЎзРҚ № 136, 1.01.2008 й. кучга кирган)

79. Cолиқ қонунчи- лигининг бузилиш белгилари Тушум (даромад)ларни яшириш Корхона фаолияти билан мос келмайдиган операциялар Солиқни камайтириш мақсадида харажатларни ўзгартириш Шахсий харажатни корхона ҳисобидан қоплаш Ҳужжатларни қалбакилаштириш Янги хўжалик бўлинмаларини таъсис қилиш Банк счетларидан қоидага ғилоф равишда фойдаланиш Корхонада солиқ қонунчилиги бузилишининг асосий белгилари.

80. Солиқ мажбуриятларини текширишнинг босқичлари Cолик объектини аниклашнинг асосланганлиги Солик даврини аниклашнинг тугрилигини бахолаш Солик мажбуриятларининг жами микдорини аниклаш Соғлиқ базасини шакллантиришнинг туликлигини ва солик ставкаларини куллашнинг тугрилигини тасдиклаш Солик имтиезлари ва чегирмаларини куллашнинг конунийлигини урганиш 1-босқич 2-босқич 3-босқич 4-босқич 5-босқич

81. Ўз. Р СК 164-моддасига мувофиқ, юридик шахс ҳисобот чораги учун товар (иш, хизмат)лар реализациясидан ЭИҲнинг 200 баробаридан кўп даромад (фойда) оладиганми? Даромад (фойда) солиғи бўйича: Ҳар ойнинг 15 санасигача чораклик даромад (фойда) солиғи суммасининг 1/3 қисми миқдорида бўнак тўлайди бўнак тўлови тўламайди Ҳисобот даври 1-чи ойини 10-кунигача ДСИ га ҳисобот даври учун таҳмин қилинаётган солиқ солинадиган фойдадан ва юридик шаҳслардан олинадиган фойда солиғининг белгиланган ставкасидан келиб чиқиб ҳисобланган фойда солиғи суммаси ҳақида маълумотнома тақдим этади. Ҳа Йўқ Фойда солиғи бўйича ҳар ойлик бўнак тўловларини текшириш кетма- кетлиги.

82. Бухгалтерия ҳисоби ва солиқ ҳисоби ўртасидаги тафовутлар таъсирида вужудга келадиган доимий фарқлар * - 1-илованинг I-қисми бўйича ишлаб чиқариш таннархи бўйича (1.1-1.2 бандлар); Ишлаб чиқаришда банд ишчилари ва бошқа ходимлари меҳнатига ҳақ тўлаш харажатлари бўйича (1.3-1.8 бандлар); Ишлаб чиқаришга таалуқли ижтимоий суғуртага ажратмалар бўйича (1.9-1.10 бандлар); Доимий тафовутлар * : Ишлаб чиқариш тавсифидаги бошқа харажатлар бўйича (1.11- 1.12 бандлар); Давр харажатлари бўйича(1.13-1.43 бандлар); Молиявий фаолиятга доир харажатлар бўйича (1.44-1.47 бандлар);

83. Бухгалтерия фойдаси Солиққа тортиладиган фойда Фойда солиғи бўйича шартли даромад: Дт 9910 «Якуний молиявий натижа» Кт 6410 «Бюджетга тўловлар бўйича қарз» (фойда солиғи) Ҳисобот (солиқ) даври учун фойда солиғи сумаси Т а ф о в у т л а р: Доимий тафовутлар Вақт бўйича тафовутлар Доимий солиқ мажбуриятлари = доимий тафовут-лар х 20% (солиқ ставкаси) Дт 9910 «Якуний молиявий натижа» Кт 6410 «Бюджет-га тўловлар бўйича қарз» (фойда солиғи) Кечиктирилган солиқ мажбурияти вақт бўйича фарқлар х 20%. Узоқ муддатли қисмига: Жорий қисмига: Дт 9810-счет Дт 7250 –счет Кт 7250-счет Кт 6250-счет Кечиктирилган солиқ активи = вақт бўйича фарқ х 20% Узоқ муддатли қисмига: Дт 0950-счет Кт 6410-счет Жорий қисмига: Дт 3210счет Кт 0950-счет Бухгалтерия ҳисоби ва солиқ ҳисоби маълумотлари ўртасидаги фарқларни текшириш алгоритми

84.  солиқларни ҳисоб-китоб қилишда бухгалтерия ҳисоби принциплари, қонун ҳужжатлари ва йўриқномаларнинг нотўғри қўлланиши;  солиқ ставкаларининг нотўғри қўлланилиши;  солиққа тортиладиган базанинг нотўғри аниқланиши;  пеня ва жарималарнинг ноаниқ ҳисобга олиниши; Солиқлар аудитида қуйидаги хатолар аниқланиши мумкин:

85.  солиққа тортиш бўйича имтиёз олиш учун хато ахборотларни тақдим этиш;  солиқ органларига тақдим қилинадиган маълумотларнинг бузиб кўрсатилиши ёки яширилиши;  бюджетга қарздорликларни аниқлашда, солиққа тортишдан озод этилганлар сифатида даромадларни нотўгри туркумлаш ёки ҳисоб- китоб қилиш;  солиққа тортиш бўйича имтиёз олиш учун бош ва шўъба корхоналар ўртасидаги ҳисоб-китоблар бўйича ҳисобда сохта муомалаларни акс эттириш. Кредиторлик қарзлари ва бухгалтерия ҳисоботини баҳолашга қуйидагилар таъсир кўрсатади:

86.  бюджет билан ҳисоб-китобларни текширишга юқори малакали мутахассисларни жалб қилиш;  ходимларни солиққа тортиш масалаларига оид тезкор ахборотлар ва меъёрий ҳужжатлар билан таъминлаш;  аудиторлар оддий кундалик муаммолар устида такроран ишламасликлари учун, корхона ичида солиққа тортишнинг долзарб масалаларига доир ахборотлар ва ишланмаларни алмашишни ташкил этиш;  мижоз томонидан тақдим қилинадиган, солиққа доир ёзма ахборотлар сифатини самарали назорат қилиш;  корхонада солиқ бўйича консалтинг технологиясини барпо қилиш ва аудит натижалари расмийлаштириладиган иш ҳужжатларининг махсус шаклларини ишлаб чиқиш. Аудитда қуйидагилар амалга оширилади:

87. чорак учун солиқ ҳисоб-китоби асосида ҳар чоракда ҳисобланган ва тўланган бўнак тўловларини таҳлил қилиш; ҳисобот даври учун фойда солиги ҳисоб-китобини текшириш; фойда (даромад) солиги бўйича қарзларни ҳисобот давридаги молия-хўжалик фаолияти натижалари асосида таҳлил қилиш. а) Юридик шахслардан олинадиган даромад (фойда) солигини текшириш. Даромад (фойда) солиги юридик шахслар даромади (фойдаси)нинг бир қисмини давлат томонидан олиш йўли билан бюджетга тушириладиган маблаглар манбаларидан биридир. Фойда (даромад) солиги аудитида қуйидагилар амалга оширилади:

88.  фойда солигини ҳисобга оладиган счёт бўйича қолдиқни Бош дафтар маълумотлари билан солиштириш;  фойда солиги бўйича қарзлар қолдиқлари бўйича ҳисоб-китобини тайёрлаш ва қолдиқларни чиқариш;  мижоз-корхона томонидан қилинган фойда солиги ҳисоб-китобини ва фойда солигининг ҳақиқий ва ҳисоб-китоб суммалари ўртасидаги барча фарқларни таҳлил қилиш;  фойда солигини ҳисоб-китоб қилишга таъсир кўрсатган омилларни мижоз билан муҳокама қилиш;  суммаларни жамлашнинг тўгрилигини текшириш ва қайта ҳисоблаш;  фойда солиги бўйича бўнакларни ва якуний солиқ суммасини солиштириш. (давоми) Фойда солиги аудитида қуйидагилар амалга оширилади:

89.  фойда ва зарарлар счёти бўйича солиққа тортилгунгача фойдани текшириш;  фойда солиги бўйича қарзларни якуний солиқ декларацияси маълумотлари билан солиштириш;  бир йиллик фойда солигининг тўгрилигини, солиқ ставкасини қўллаш ва имтиёзлардан фойдаланишнинг тўгрилигини, солиқларни тўлаш муддатларининг мувофиқлигини кўрсатган ҳолда қайта ҳисоблаш ва текшириш. (давоми) Фойда солиғи аудитида қуйидагилар амалга оширилади:

90. б) Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солигини текшириш.  ижтимоий сугурта ва таъминотга доир давлат нафақалари (вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик учун бериладиган нафақадан ташқари): хизмат вазифаларини бажариш билан боглиқ ходимларга етказилган зарарларни қоплаш учун берилган суммалар;  ишдан бўшаганда тўланадиган нафақалар, шунингдек, ишдан бўшатилаётган ходимларга корхонадан кетаётганда тўланадиган барча турдаги пуллик компенсациялар;  олинадиган алиментлар;  давлат заёмлари, давлат мажбуриятлари, лотореялардан тушадиган даромадлар;  бир йил давомида ойлик минимал иш ҳақининг 12 баробар миқдоригача бўлган моддий ёрдам суммаси,  бошқа бир қатор даромадлар (уларнинг рўйхати амалдаги қонунчиликка асосан белгиланади). Жисмоний шахснинг йиллик умумий даромадига меҳнат ҳақи шаклида олинган даромадлар, жисмоний шахслар мулкидан оладиган даромадлари ва тадбиркорлик фаолиятидан олинган ялпи даромад киради. Солиққа тортиладиган базани тўгри аниқлаш учун жами даромаддан қуйидагилар чегириб ташланади:

91. в) Қўшилган қиймат солигини текшириш. ҚҚСни савдо ва умум овқатланиш корхоналаридан ташқари Республика ҳудудида тадбиркорлик фаолияти билан шугулланувчи ҳамма ҳуқуқий шахслар тўлайди. Товарлар сотиш, иш ва хизматлар бажариш бўйича айланма қўшилган қиймат солигининг объекти ҳисобланади. Харидорларга жўнатилган маҳсулот, бажарилган иш ва хизматлар товарлар сотиш бўйича айланмани ташкил қилади.

92. олдинги даврлардаги солиқ ҳисоботларини таҳлил қилиш, камчилик кўрсатилган масалаларни ва ушбу масалалар бўйича берилган тавсияларнинг бажарилишини аниқлаш; жорий давр учун ҚҚС счётлари бўйича қолдиқларни олдинги даврлар учун қолдиқлар билан таққослаш ва катта ёки гайри-оддий тафовутларни таҳлил қилиш; жорий давр учун ҳақиқий ставкаларни таққослаш ва катта ёки гайри оддий тафовутларни таҳлил қилиш; ҳисобот даври учун бюджетга тўловлар тўланишини таҳлил қилиш. ҚҚС ни текшириш қуйидагиларни ўз ичига олинади:

93. Аудитор акциз солигини текшириш учун Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан тасдиқланган амалдаги акциз солиги белгиланган товарлар рўйхати ва акциз солигининг ставкалари билан танишиши лозим. Сўнгра аудит ўтказилаётган корхонада акциз тўланадиган товарлар аниқланиб, улар бўйича солиқ объекти тўгри белгиланганлиги текширилади. Солиқ Кодексининг 229-моддасига мувофиқ акциз солиғи тўловчилари: ЎзР ҳудудида акциз солиғи солинадиган товарлар ишлаб чиқарувчи; Оддий ширкат томонидан акциз солиғи солинадиган товарлар ишлаб чиқарганида унинг ишини юритувчи шартнома иштирокчиси; ЎзР ВМ қарорига мувофиқ акциз солиғи солинадиган товарлар ишлаб чиқарувчиси ҳисобланмаган, айрим товарларни ишлаб чиқарувчи юридик ва жисмоний шаҳслар ҳисобланади. Акциз солиги ва ер остидан фойдаланганлик учун олинадиган солиқларни текшириш.

94. Солиқ Кодексининг 240-моддасига мувофиқ акциз солиги қуйидаги муддатларда тўланиши лозим: жорий ой 1-декадаси учун – жорий ойнинг 13 санасидан кечикмасдан; жорий ой 2-декадаси учун – жорий ойнинг 23 санасидан кечикмасдан; ҳисобот ойининг қолган кунлари учун - кейинги ойнинг 3 санасидан кечикмасдан.

95. Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқни ўз фаолиятида сувдан фойдаланувчи ҳуқуқий шахслар тўлайдилар. Бу солиқни текширишда солиқ солиш объектининг Солиқ Кодексининг 117-моддасига мувофиқлиги аниқланади. Сўнгра Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган амалдаги солиқ ставкалар ва Солиқ Кодексининг 119- моддасига мувофиқ сув ресурсларидан фойдаланганлик учун тўланадиган солиқ бўйича имтиёзларнинг тўгри қўлланилиши текширилади.

96. Қишлоқ хўжалик корхоналарида тўланадиган ягона ер солигини текшириш. Аудитор ягона ер солиги бўйича бюджет билан ҳисоб- китобларни текшириши учун солиқнинг моҳиятини ва уни тартибга солувчи меъёрий базани билиши зарур. Қ-х ишлаб чиқаришини юритишга эгалик қилиш ва фойдаланиш учун берилган ёки ижарага олинган ер участкаси солиқ объекти бўлиб ҳисобланади. Қишлоқ хўжалик кооперативлари (ширкатлар), фермер хўжаликлари ва агрофирмалар ягона ер солигининг тўловчиларидир.

97. Аудитор қ-х корхоналари солиқни ҳисоблаш варақасини солиқ инспекциясига жорий йилнинг 1-февралигача тақдим қилиганлигини, шунингдек, солиқ йилда 3 марта, яъни йиллик солиқнинг 20 % 1 июлгача, 30 % 1 сентябргача,қолган суммаси 1 декабргача тўланганлигини аниқлаши лозим. Қишлоқ хўжалиги учун белгиланган ерларнинг майдони ер тузиш хизмати томонидан олиб бориладиган ерларни ҳисобга олиш ва ерлар инвентаризациясининг маълумотлари билан қишлоқ хўжалик экинлари ва ер майдонларини ўлчаш маълумотлари ҳамда махсус лойиҳалаш ва қидирув ташкилотлари олиб борган текшириш маълумотлари билан тасдиқланиши керак.

98.  ҳар бир фонд тури бўйича ва сугурта тури бўйича тўлов (бадал) ҳисоблаш учун қабул қилинган базанинг ишончлилигини аниқлаш;  тегишли фондлар бўйича сугурта бадаллари ставкаларини қўллашнинг тўгрилигини текшириш;  ҳисоблашларни текшириш;  сугурта бадалларини ҳисоблаш манбаларини текшириш. Ижтимоий суғурта ва таъминотга доир ҳисоб-китоблар аудити. Ижтимоий сугурта ва таъминот фондларига тўловлар ҳисобланиши ҳамда тўланишини аудиторлик текширувидан ўтказишда қуйидагилар бажарилади:

99. 9.3. -чизма. Ижтимоий суғурта ва таъминотга доир ҳисоб-китобларни текшириш кетма-кетлиги Бухгалтерия баланси (1-шакл) Бош дафтар 4510-«Сугурта бўйича бўнак тўловлар» 4550-«Мажбурий тўловлар бўйича бўнаклар» ва 6520 –«Ижтимоий суғурта бўйича тўловлар» счётларининг қолдиқлари. 4550 ва 6520 счётлар бўйича синтетик ва аналитик ҳисоб регистрларидаги қолдиқлар Ижтимоий суғурта ва таъминот бўйича ҳисоб-китоб ведомостлари – тегишли фондлар бўйича ҳисобот даврининг охирига қарз қолдиқларининг суммаси.

100. Сугурта бадалларини ҳисоблаш учун қўлланиладиган базанинг ишончлилигини текширишда қуйидагиларни бажариш зарур: ҳисобот даврида ҳисобланган ва тўланган меҳнат ҳақи ҳамда бошқа тўловлар турларини аниқлаш; ҳақиқатда сугурта бадаллари ҳисобланган тўловлар турларини, тегишли ижтимоий сугурта фондига сугурта бадаллари ҳисобланмайдиган тўловлар рўйхатига мувофиқ улар ҳисобланиши ёки ҳисобланмаслиги лозим бўлган тўлов турлари билан таққослаш; тегишли фондлар бўйича сугурта бадалларининг тўлиқ тўланмаган (ёки ошиқча тўланган) миқдорини аниқлаш.

101. Аудитнинг мақсади ҳисоб-китобларга доир мажбуриятларни акс эттирадиган бухгалтерия ҳисоботи кўрсаткичларининг ишончлилиги ҳамда ҳисоб услубиётининг меъёрий ҳужжатларга мувофиқлиги тўғрисида хулоса тузишдан иборат. хисоб-китоблар тўғрисидаги маълумотлар ишончлилиги ва конунийлигини; ҳисоб-китоб, молия интизомига риоя килинишини, унинг корхона тўлов лаёқатига таъсирини; қарзларнинг ҳаққонийлигини текширишдан иборат. Вазифалари:

102. УзР Фукаролик Кодекси (29.08.1996 й., 30.08.2002 й. холатига узгаришлар); УзР Солик Кодекси 25.12.2007 й. ЎзРҚ № 136, 1.01.2008 й. кучга кирган; УзР Конуни “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида” (30.08.1996 й.); «ЎзР да накд пулсиз хисоб-китоблар тўғрисида Низом» (12.01.2002 й. УзР МБ); №21 БҲМС ва б. тегишли БҲМСлар; ҳисоб сиёсати тўғрисидаги буйруқ; бухгалтерия ҳисоботлари; синтетик ва аналитик ҳисоби регистрлари; дастлабки ҳужжатлар. Маълумот манбалари:

103. ҳисоб-китобларни инвентаризация қилиш тартиби, муддатлари ва натижалари; ҳужжатлар айланиш графигининг мавжудлиги ва унга риоя қилинишини назорат қилиш; тўловлар ва ҳисоб-китоблар ҳолати ҳамда бошқалар устидан назорат қилиш шакллари, муддатлари ва ижрочилари. Ички назоратни (ИН) баҳолаш учун аудитор қуйидагиларни аниқлайди:

104. И.Н ва ҳисоб тизимини баҳолаш тести № т.р. Савол мазмуниЖавоб (текшириш натижаси) Сим- вол Аудитор хулосаси ва фикри А. Ички назорат 1Шартномалар мавжудлиги ва тугри тузилганлиги? Тугри тузилган, айримларини юрист имзоламаган К3К3 Коникарли, сабабини аниклаш зарур 2Таккослаш далолатномалари: А) 100%; Б) 75%; В) 50%; Г) ? 75%К3К3 Коникарли, танлаб текшириш зарур 3 ва х.к. К3К3 Б. Хисоб тизими 4Хисоб сиёсати мавжудми?Тугри тузилганК3К3 ККС хисоб-китобини текшириш зарур 5Аналитик ва синтетик хисоб мувофиклиги текширилганми? Хар ойдаК3К3 Танлаб текшириш зарур 6 ва х.к. К3К3

105. Б А Л А Н С: Активи 260-сатр, 3 ва 4-устун (4300-счет) Пассиви 610-сатр, 3 ва 4-устун (6000-счет) БОШ ДАФТАР 4300 (4310, 4320, 4330) ва 6010-счетларнинг бошланғич ва охирги қолдиқлари ҳамда оборотлари Синтетик ҳисоб регистрлар 4300(4310, 4320, 4330) ва 6010-счетларнинг бошланғич ва охирги қолдиқлари ҳамда оборотлари Аналитик ҳисоб регистрлари 4310, 4320, 4330, 6000-счетлар бўйича аналитик ҳисоб регистрларидаги бошланғич ва охирги қолдиқлари ҳамда оборотлари Шартнома ва тегишли дастлабки ҳужжатлар, сифат сертификати, тех.паспорт ва б. Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ҳисоб- китобларни текшириш алгоритми

106. ҳисоб-китоб муносабатлари ва уларнинг сони; қўлланиладиган тўлов шакллари (нақд пулсиз, нақд пуллик, ўзаро қарз суришиш йўли билан, бевосита товар ёки маҳсулот алмашиш йўли билан); аналитик ҳисобни юритиш тартиби (ҳисоб-китоб турлари, иштирокчилари, вужудга келиш муддатлари ва шунга ўхшаш); ностандарт бухгалтерия ёзувлари. Аналитик ва синтетик ҳисоб регистрлари маълумотларига мувофиқ аудитор қуйидагиларни аниқлайди:

107. олинган моддий қийматликлар (иш, хизматлар) учун тўловлар суммаларнинг тўғрилигини аниқлаш; моддий қийматликларни киримга олиш ва ҳисобдан чиқаришнинг тўлиқлигини текшириш. Аудит асосан икки йуналишда амалга оширилади:

108. —аналитик ҳисоб регистрларида дастлабки ҳужжатлар ва шартномаларнинг рақамлари ҳамда тузилган саналари тўгрисидаги маълумотлар мавжудлиги; —аналитик ҳисоб регистрларида кўрсатилган шартномалар ва дастлабки ҳужжатларнинг ҳақиқатда мавжудлиги (танлаб текширилади); —дастлабки ҳужжатлар ва ҳисоб регистрларидаги маълумотларнинг мослиги (танлаб текширилади). Ҳисоб-китоблар бўйича қолдиклар ҳаққонийлигини текшириш:

109. −шартномалар мавжудлиги, конунийлиги ва тўғри расмийлаштирилганлиги; −олинган моддий қийматлик(иш, хизмат)лар тўлиқлиги ва тўғри кирим қилинганлиги; −моддий қийматлик(иш. хизмат)лар учун ўз вақтида ва тўлиқ ҳақ тўланганлиги. Ҳисоб-китоб муомалалари қуйидаги йўналишлар бўйича текширилади:

110. ЎзР Фуқаролик Кодекси ва шартнома қонунчилигига атайлаб риоя қилинмасдан тузилган шартномалар ва улар асосида амалга оширилган муомалалар ҳақиқий эмас деб хисобланади. Мол етказиб берувчилар ва пудратчилар билан ҳисоб- китобларни текшириш якунида, аудитор аниқланган камчиликлар ва номувофиқликларни умумлаштиради ҳамда қолдиқлар ҳаққонийлигининг дастлабки баҳоланишини аниқлаштиради.

111. Аудитда учрайдиган хато-камчиликлар: шартномалар йўқлиги ёки нотўғри тузилиши; олинган ТМЗнинг кирим қилинмаслиги (ЎзР «Бух. хисоби» конуни барча хужалик фактларини тўлиқ акс эттириш талабининг бузилиши); АВ ва НМА уларнинг ўз вактида кирим қилинмаслиги мулк солиғининг пасайишига олиб келади; ҳақиқий ҳужжатларнинг йўқ қилиниши; счетларда нореал ДТ ва КТ қарзлар акс эттирилиши; ҚҚС суммасини нотўғри ва ноқонуний акс эттириш; хисобнинг нотўғри юритилиши, счетлар корреспонденцияси нотўғри тузилиши, аналитик ҳисоб юритилмаслиги.

112. Аудитнинг мақсади тайёр маҳсулотлар киримининг тўлиқлиги, сотишдан тушум ва сотилган маҳсулот таннархини ҳисоблаш услубиётининг меъёрий ҳужжатларга мувофиқлиги тўгрисида хулоса тузишдан иборат. тайёр маҳсулотларни баҳолаш усулининг тўғри танланганлиги ва қўлланилганлигини тасдиқлаш; тайёр маҳсулотларни тўлиқ киримини аниқлаш; жўнатилган ва сотилган маҳсулотлар ҳажмини тасдиқлаш; жўнатилган ва сотилган маҳсулотлар таннархини тасдиқлаш. Вазифалари:

113. УзР Фукаролик Кодекси (29.08.1996 й., 30.08.2002 й. холатига узгаришлар); УзР Солик Кодекси 25.12.2007 й. ЎзРҚ № 136, 1.01.2008 й. кучга кирган; УзР Конуни “Бухгалтерия хисоби тугрисида” (30.08.1996 й.); «УзР да накд пулсиз хисоб-китоблар тугрисидаги Низом» (12.01.2002 й. УзР МБ); №21 БХМС ва б. тегишли БХМСлар; ҳисоб сиёсати тўгрисидаги буйруқ; «Молиявий натижалар тўғрисида ҳисобот» (2 ш.); Бош дафтар; синтетик ва аналитик ҳисоби регистрлари; шартномалар; дастлабки ҳужжатлар. Маълумот манбалари:

114. ҳисоб-китобларни инвентаризация қилиш тартиби, муддатлари ва натижалари; ҳужжатлар айланиш графигининг мавжудлиги ва унга риоя қилинишини назорат қилиш; тўловлар ва ҳисоб-китоблар ҳолати ҳамда бошқалар устидан назорат қилиш шакллари, муддатлари ва ижрочилари. Ички назоратни (ИН) баҳолаш учун аудитор қуйидагиларни аниқлайди:

115. И.Н ва хисоб тизимини бахолаш Тести № т.р. Савол мазмуниЖавоб (текшириш натижаси) Сим- вол Аудитор хулосаси ва фикри А. Ички назорат 1Шартнома буйича сотиш бахоси ва муддатлари асослими? Режа калькуляцияси тузилган К3К3 Коникарли 2Таннархдан паст сотиш бахоси кулланилганми? Айрим махсулотлар буйича К3К3 Соликка тортиш тугрили текширилади 3 ва х.к. К3К3 Б. Хисоб тизими 4Хисоб сиёсати мавжудми?Тугри тузилганК3К3 Солик хисоб-китоблари текширилиши зарур 5Аналитик ва синтетик хисоб мувофиклиги текширилганми? Факат йил охиридаК3К3 Танлаб текшириш зарур 6 ва х.к. К3К3

116. 4010 - «Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар», 4020- «Олинган векселлар», 6310- «Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бўнаклар», 9010 - «Маҳсулотлар сотишдан олинган даромадлар», 9020 - «Товарларни сотишдан олинган даромадлар», 9030 - «Бажарилган ишлар ва кўрсатилган хизматлардан олинган даромадлар», 9110 - «Сотилган маҳсулотлар таннархи», 9120 - «Сотилган товарлар таннархи», 9130 - «Сотилган ишлар ва хизматлар таннархи» Харидорлар ва буюртмачилар билан ҳисоб-китоблар аудити. №21-БЩМСга мувофиқ жўнатилган маҳсулот, материал, бажарилган иш ва кўрсатилган хизматлар учун харидор ва буюртмачилар билан олиб бориладиган ҳисоб-китоблар қуйидаги счетларда олиб борилади:

117. (ЯФ) 030-сатр–«Маҳсулот(иш, хизмат)лар реализациядан ялпи фойда» (ССТ) 010-сатр. «Маҳсулот(иш, хизмат)лар реализациясидан соф тушум (ИТ) 020-сатр. Реализация қилинган мащсулот таннархи Бош дафтар 9000-«Асосий фаолият даромадларини ҳисобга олувчи счетлар» счети кредит обороти суммаси Бош дафтар 9100-«Реализация қилинган маҳсулотлар таннархини ҳисобга олувчи счетлар» счети дебет обороти суммаси №11-журнал-ордер 9000-счет кредити дебетланувчи счетлар (4010, 4020, 4030) кўрсатилган ҳолда №11-Журнал-орлер 9100-счет дебети кредитланувчи счетлар (2810, 2910) кўрсатилган ҳолда 62-АСК ведомости 63-АСК ведомости 64-АСК ведомости 65-АСК ведомости 63-АСК ведомости 64-АСК ведомости 65-АСК ведомости Олди-сотди шартномаси ва тегишли дастлабки ҳужжатлар 1.1-расм. Харидорлар билан ҳисоб-китоблар ва маҳсулот (товар), иш ва хизматларни сотишдан олинган ялпи фойданинг шаклланишини текшириш алгоритми

118. даъволар бўйича қарзларнинг катта-кичиклиги; вужудга келиш муддатлари(муддати ўтиб кетганлари, муддати ўтмаганлари) қайси босқичдалиги(даъво қилинган ва қарздор томонидан тан олинган); даъволар вужудга келиш сабаблари аникланади Даъволар бўйича ҳисоб-китоблар аудитида :

119. даъво муддатини ҳисоблашнинг тўгрилиги ЎзР. Ф. К. 154-моддасига мувофиқ даъво муддати даври шахс ўз ҳуқуқининг бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошланади. Муддати белгилаб қўйилган мажбуриятлар бўйича даъво муддати ўтиши ушбу муддат ўтиши билан бошланади; ҳисобдан ўчириш ҳар бир мажбурият бўйича амалга оширилиши мумкин; қарздорликларни инвентаризациядан ўтказиш тўгрисидаги далолатномалар мавжудлиги; корхона раҳбарининг буйруги (фармойиши) ва ёзма асоси; шубҳали қарзлар бўйича резервлар ҳисобидан 4910-счёт ёки, агар резерв яратилмаган бўлса, молиявий натижалар ҳисобидан 9430- счёт ҳисобдан ўчирилиши мумкин; 007 - «Зарарга олиб борилиб ҳисобдан ўчирилган тўловга лаёқатсиз дебиторларнинг қарзлари» балансдан ташқари счётида, 5 йил давомида ҳисобда туриши. Даъво муддати ўтган ва ундириб олиш имкони бўлмаган бошқа қарзларнинг ҳисобдан ўчирилишини текширишда ЎзР ФК 150-163 м. ва бошқа амалдаги меъёрий ҳужжатларнинг талабларига риоя қилиниши аниқланади.

120. Турли дебиторлар ва кредиторлар билан ҳисоб-китоблар аудити. Дебиторлар ва кредиторлар билан ҳисоб- китобларни текширишда дебитор ва кредитор қарзларнинг пайдо бўлиши сабабларини аниқланиши зарур.

121. Ҳуқуқий-меъёрий хужжатлар ЎзР Меҳнат кодекси; ЎзР Фуқаролик кодекси; ЎзР Солиқ кодекси; ЎзР Қонуни «Бух. ҳисоби тўғрисида»; №21 БҲМС ва бошқалар; «Харажатлар таркиби... тўғрисида Низом».

122.  ойлик маошлари ва ставкалар ҳажмининг белгиланганидан ошиб кетиши;  иш ҳақига ҳар хил қўшимча ва устамаларнинг ноқонуний тайинланиши;  қўшиб ёзишлар;  ишбай расценкаларнинг ошириб кўрсатилиши;  иш ҳақи фондидан нотўғри фойдаланиш. Меҳнат ҳақи бўйича кўп учрайдиган камчиликлар:

123. Баланс, Бош дафтар, ҳисоб регистрлари; «Ходимларнинг тоифалари ва ҳисобланган иш ҳақининг таркиби бўйича маълумот»; «Ходимлар, ёлланган ва четдан жалб қилинган шахслар иш ҳақи фондини ҳисобга олиш ведомости»; Меҳнат шартномалари; ҳисоб-китоб тўлов ведомостлари ва иш ҳақи ҳисоблаш учун асос бўлган бошқа дастлабки ҳужжатлар. Маълумот манбалари:

124. Махсус меҳнат шароитлари Ҳақ тўлаш Қонунчилик ҳужжатлари Кўрсатилган шароитларда ишлашга рухсат этилмайдиган ишчилар Иш вақтидан ташқари ишлаш (белгиланган иш вақтидан ортиқча) Иш вақтидан ташқари иш давомийлиги: икки кун давомида 4 соатдан кам йиллиги 120 соатдан кам Биринчи икки соат учун – 1,5 баробаридан; кейинги соатлар учун икки баробаридан кам бўлмаган миқдорда ЎзР Меҳнат Кодекси 124- моддаси ҳомиладор аёллар, 14 ёшгача бола(16 ёшгача ногирон бола)лари бўлган аёллар (МК 228 моддаси) 18 ёшдан кичик ходимлар (ЎзР МК 245 моддаси) Врач хулосасига кўра иш вақтидан ташқари ишдан озод қилинган ходимлар қонунчиликка мувофиқ бошқа категориядаги ходимлар Тунги вақтда ишлаш (22 00 дан тонгги соат 6 00 гача) ҳақ тўлаш меъёри 1.5 баробардан кам бўлмаган миқдорда белгиланади. ЎзР МКнинг 122-моддаси ҳомиладор аёллар, 3 ёшгача баласи бор аёллар. Бу ҳолда ҳомиладор аёллар ва 3 ёшгача боласи бор аёлларнинг тунги вақтда ишлаши она ва боланинг соғлигига зарар етказмаслиги ҳақидаги медицина хулосаси бўлса ишлашга рухсат берилади (ЎзР МК 228 моддаси) 18 ёшдан кичик ходимлар (ЎзР 245 моддаси) Бошқа категориядаги ходимлар қонунчиликка мувофиқ. Ногиронлар уларнинг розилиги билан, агарда медицина тавсияномаларда таъқиқланмаган бўлса жалб қилиниши мумкин. (ЎзР МК 220 моддаси) Махсус меҳнат шароитлари учун ҳақ тўлаш

125.  барча мажбурий реквизитларнинг тўлиқлиги ва тўғри расмийлаштирилганлиги;  бажарилган ишлар ва иш вақтини ҳисобга олиш учун масъул шахслар имзоларининг мавжудлиги;  тушунтириш берилмаган тузатишлар ва тўғрилашлар;  иш вақтини ҳисобга олиш табелига «ўлик жонлар»ни қўшиш ва бажарилмаган ишларни қўшиб ёзиш ҳолатларини аниқлаш зарур. Меҳнат ҳақи бўйича ҳисоб-китоблар текширувида :

126. Вақтбай ҳақ тўланадиган ходимларга ҳисобланган иш ҳақини текшириш Бунда: С иҳ – ҳисобланган иш ҳақи суммаси; С хм – ходимнинг ойлик маоши; В и – иш вақти графиги бўйича бир ойда ишланган соат; В ф – ойлик иш вақти фонди (соат)

127. Ижро варақаси бўйича ушланган сумма ҳисоб- китобининг тўғрилигини текшириш Бунда: С уш – ижро варақаси бўйича ушланган сумма; С х – ходимга бир ой учун ҳисобланган умумий иш ҳақи суммаси; С дс – бир ойлик иш ҳақидан ушланган даромад солиғи; N – ушланадиган фоиз, %

128. бир кунлик ўртача иш ҳақи; нафақа миқдорини (%) иш стажига қараб текшириш; нафақанинг энг катта миқдорини белгилаш ; ишга яроқсизлик кунлари; ҳисобланган нафақа суммалари. Вақтинчалик ишга яроқсизлик учун нафақа ҳисоблашни текширишда:

129. Баланс (1-шакл) (тегишли сатр ва устун) Бош дафтар 4210-«Мехнат хаки буйича берилган бунаклар», 6710-«Мехнат хақи буйича ходимлар билан хисоб китоблар» ва 6720-«Депонентланган мехнат хаки» счётларининг хисобот даври боши ва охирига колдиклари. 4210-«Мехнат ўхқк буйича берилган бунаклар», 6710-«Мехнат хақи буйича ходимлар билан хисоб-китоблар» ва 6720-«Депонентланган мехнат хаки» счётларнинг синтетик ва аналитик регистрларидан хисобот даври охирига колдиклар Хисоблашув-тулов ведомостларининг жамламаси – туланадиган суммалар жами. Хисоблашув -тулов ведомостлари - барча ведомостлар буйича туланадиган суммалар жами Шахсий хисоб варакалар- барча хисоб варақалар буйича туланадиган суммалар жами. Шахсий ҳисоб варақалар- барча ҳисоб варақалар бўйича тўланадиган суммалар жами. 9. 1-чизма. Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича ҳисоб-китобларни текшириш кетма-кетлиги. Актив (4210 счет)Пассив (6710, 6720 счетлар)

130. Меҳнат ҳақи ҳисоблашни текшириш натижаларини умумлаштириш №Ф.И.О.Табель № ҳужжат номи ва рақами ОйТўлов коди Маълумотларга кўра ҳисобланган ўзгариш (+, -) изоҳ мижозаудитор 1Рахимов В.Б.126Март03126000184200+58200 2Азизов И.С.411Февраль03412000368900-43100 3Саҳобов У.Р.362Ноябр03314000326400+12400 ва ҳ.к.

131.  хизмат сафари харажатларини қоплаш тартибига риоя қилинишини;  ҳисобдор шахслар томонидан қилинган харажатларнинг қонунийлиги ва мақсадга мувофиқлигини;  хўжалик харажатларининг асослилигини;  хизмат сафари ва хўжалик харажатлари юзасидан корхона маъмурияти фармойишларининг қонунийлигини;  бўнак ҳисоботлари ва исботловчи ҳужжатлар расмийлаштирилишини;  касса ҳужжатларини;  аналитик ва синтетик ҳисоб регистрларининг маълумотларини текшириш. Аудитнинг вазифалари:

132. Аудитда аниқланган хатоларнинг солиқ оқибатлари №Хизмат сафари харажатла ри Қонунчиликд а белгиланган норма Раҳбар буйруғи б- н тасдиқ ланган Ҳақиқ ий хаража тлар Солиқ оқибатлари: 1Суткалик$ 25$ 40-Фарқ ($40-25) фойда солиғини ҳисоблашда солиққа тортиладиган базага қўшилади Фарқ ($40-25) ходимнинг умумий даромадига қўшилади ва солиққа тортилади 2Ётоқхона харажатла ри $ 80 $ 120Фарқ ($120-80) фойда солиғини ҳисоблашда солиққа тортиладиган базага қўшилади Фарқ ($120-80) ҳодимнинг умумий даромадига қўшилади ва солиққа тортилади 3Шаҳар транспорт и харажатла ри Йўқ, суткалик харажатлар билан қопланмайди Ҳақиқий харажатлар $ 100Фойда солиғини ҳисоблашда солиққа тортиладиган базага қўшилади Ходимнинг умумий даромадига қўшилади ва солиққа тортилади

133. БАЛАНС Актив «Ходимларга берилган бўнаклар» (4200) 4220, 4230 ва 4290 счетлар бўйича Пассив «Бошқа кредитор қарзлар» (6900) 6970 счет бўйича Б О Ш Д А Ф Т А Р 4220, 4230, 4290 счетлар дебети сальдолари 6970 счет кредит сальдоси 7 журнал-ордер 4220,4230, 4290 ва 6970 счетлар сальдолари ва обортлари Аванс ҳисоботлари (илова қилинган тасдиқловчи ҳужжатлари билан)

134. Хизмат сафари билан боглиқ харажатлар учун нақд пул бериш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 01. 02. 1998 йил 34 Ф сонли Фармойишига асосан, 19. 04. 1998 йилда чиққан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 28 сонли, Меҳнат вазирлигининг 497И 101 сонли ‘‘ МДҲ ҳудудида хизмат сафарлари тўгрисида’ ’ги йуриқномасига мувофиқ амалга оширилиши лозим.

135. Аудитор бўнак ҳисоботларида кўрсатилган счётлар богланишлари (корреспонденциялар)ни кўриб чиқишда қилинган сарфларга эътибор қаратиши зарур. Жумладан: асосий, ёрдамчи ва умум ишлаб чиқариш билан боглиқ харажатлар (Дт- 2010, 2310, 2510, 2710-счётлар ва Кт-4230-счёт); давр сарфларига тааллуқли харажатлар (Дт 9410, 9420, 9430-счётлар ва Кт 4290-счёт); келгуси давр сарфлари ва хизмат кўрсатувчи хўжаликлар сарфларига тааллуқли харажатларга (Дт 3190-счёт ва Кт 4290-счёт);

136.  йўлда ўтадиган ёки ҳар доим у ёқ бу ёққа чиқиб турадиган ходимларнинг хизмат юзасидан бориши;  Корхона билан муносабатлари меҳнат шартномаси билан эмас, балки фуқаролик – ҳуқуқий шартномаси (пудрат, топшириқ ва ш.ў.) билан белгиланадиган, ходимларнинг ишлаб чиқариш зарурати туфайли боришлари. Корхона раҳбарининг буйруги (фармойиши)га мувофиқ ходимнинг хизмат мақсадида бошқа ерга бориши хизмат сафари деб тан олинади. Қуйидагилар хизмат сафари деб тан олинмайди:

137. Ҳисобдор шахслар билан чет эл хизмат сафари бўйича ҳисоб- китобларни текширишда Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан 2000 йил 5 июнда 932-рақам билан рўйхатга олинган «Вазирлар, идоралар, корхоналар ва ташкилотлар ходимлари Ўзбекистон Республикаси ташқарисига хизмат сафарига юборилганда хизмат сафари харажатлари учун маблағлар бериш ТАРТИБИ»* даги талабларга риоя қилиниши аниқланади. * Ўзбекистон Республикаси молиявий қонунлари, №8. 2000 г

138. C чётлардаги оборот ва қолдиқлар синчиклаб текширилади: 4710 - «Кредитга сотилган товарлар бўйича ходимларнинг қарзлари»; 4720 – «Берилган қарзлар бўйича ходимларнинг қарзлари»; 4730 – «Моддий зарарни қоплаш бўйича ходимларнинг қарзлари»; 4790 – «Ходимларнинг бошқа қарзлари». Аудитор №19-БҲМС га мувофиқ ушбу счётлар бўйича ҳисоб- китоблар инвентаризация қилинганлигини ва агар қилинган бўлса, инвентаризация маълумотларига асосан ҳисоб-китобларнинг ҳолатини таҳлил қилиши зарур. Ходимлар билан бошқа муомалалар бўйича ҳисоб-китоблар аудити. Аудитор корхонада мазкур ҳисоб-китобларнинг қайси турлари мавжудлигини аниқлайди.

139. ЎзР Фуқаролик Кодекси (29.08.1996 й., 30.08.2002 й. ҳолатига ўзгаришлар); ЎзР Солиқ Кодекси 25.12.2007 й. ЎзРҚ № 136, 1.01.2008 й. кучга кирган; ЎзР Қонуни “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида” (30.08.1996 й.); «ЎзР да нақд пулсиз ҳисоб-китоблар тўғрисидаги Низом» (12.01.2002 й. УзР МБ); №21 БҲМС ва б. тегишли БҲМСлар; ҳисоб сиёсати тўгрисидаги буйруқ; бухгалтерия ҳисоботлари; Бош дафтар, синтетик ва аналитик ҳисоби регистрлари; кредит шартномалари, банк кучирмалари. Маълумот манбалари:

140. 1-жадвал. № Меъёрий ҳужжат номи Ким томонидан тасдиқланган, сана. № Ўз. Р. Адлия Вазирлигида рўйхатга олинган сана. № 1.«Ўз.Р ҳудудида хўжалик юритувчи субъектларга банк томонидан қисқа муддатли кредитлар беришни ташкил этиш тўгрисида Низом” [1] [1] Ўз Р М Б. №24 26. 12. 1998й №33 № 675 31 март 1999й 2.«Ўз.Р ҳудудида хўжалик юритувчи субъектларга банклар томонидан ўрта муддатли ва узоқ муддатли кредитлар беришни ташкил этиш тўгрисида Низом» Ўз Р М Б баённома №198 9 октябр 1999й. №330 № 892 8 феврал 2000й 3.«Фермер хўжаликлари ва ўз фаолиятини ҳуқуқий шахс мақомини олган ҳолда амалга оширадиган бошқа кичик бизнес субъектларига тижорат банклари томонидан миллий ва чет эл валютасида микрокредитлар бериш тартиби Ўз Р М Б №3 22 феврал 2000 й. № 464 № 903 29 феврал 2000 й 4.Якка тадбиркорлар ва ўз фаолиятини ҳуқуқий шахс мақомини олмаган ҳолда амалга оширадиган деҳқон хўжаликларига тижорат банклари томонидан миллий ва чет эл валютасида микрокредитлар бериш тартиби Ўз Р М Б №3 22 фаврал 2000й № 902 29 февраль 2000й 5№13 –АФМС «Таҳлилий амаллар» Ўз. Р. М. В. 4 августь 1999й №64 3 сентябрь 1999й. №814 6№14 –АФМС «Аудиторлик танлаш» Ўз. Р. М. В. 27 июль 1999й №59 3 сентябрь 1999й. №815 [1] [1] ЎзР МБ шу Низомга асосан ҳамма тижорат банкларига ўзлари йўриқнома тайёрлаши учун рухсат берган.

141. кредитлар ва қарзларнинг ҳаққонийлиги ҳамда ҳужжатлаштирилганлигини; кредитлар ва қарзлар олинишининг асосланганлигини аниқлаш; қарз маблаглардан мақсадли фойдаланиш ва уларни тўлиқ ҳамда ўз вақтида қайтариш; қайтарилмаган кредитлар ва қарзларнинг қолдиқлари ҳамда улар бўйича фоизлар тўланишини баҳолаш; кредитлар ва қарзлар бўйича синтетик ҳамда аналитик ҳисобнинг юритилишини текшириш. Аудитнинг максади: олинган кредитлар ва бошқа қарз маблагларини акс эттирувчи ҳисобот кўрсаткичларининг ишончлилиги тўгрисида етарли далил-исботларга эга бўлишдан иборат. ВАЗИФАЛАРИ:

142. Банк кредитлари ва карзларни аудит алгоритми Туланган фоизлар Кредит бериш ва кредитларни расмийлаштириш тартиби Муддатлари Таҳлил Кредит ёки карз шартномаларининг расмийлаштирилиши Олинган кредит ва қарз қолдиқларини инвентаризация қилиш Зарур рухсатномалар ва лицензиялар Конунчиликка риоя қилинишини текшириш Мақсадли ишлатилиши Хисоб ва хисоботда акс эттириш Олинган кредитлар ва қарзларнинг тулиқлиги Уз вақтида кайтари.лиши Валюта конунчилигига риоя килинишини

143. кредит беришнинг мақсади; кредит муддатлари; кредитни бериш ва қайтариш тартиби ҳамда шартлари; мажбуриятларни таъминлаш шартлари; фоиз ставкалари, фоизларни тўлаш тартиби ва муддатлари; кредитни бериш ва қайтариш бўйича томонларнинг мажбуриятлари, ҳуқуқлари ва маъсулиятлари; банкка тақдим қилинадиган ҳужжатлар рўйхати ва тақдим қилиш муддатлари; бошқа шартлар. Аудитор шартномаларни таҳлил қилиб, уларда қуйидаги масалалар ўз аксини топганлигини аниқлайди:

144. кредит муносабатларини расмийлаштирадиган ҳужжатлар йўқлиги; кредитлар ва қарзлар бўйича фоизларнинг маҳсулот (иш, хизмат)лар таннархига қўшилиши; мулкларни баҳолаш тамойилларининг бузилиши; кредитлар ҳисобидан қилинган капитал харажатларни маблаг билан таъминлашга фойда солиги бўйича имтиёзларни нотўгри қўллаш; молиявий натижаларни шакллантириш тамойилларининг бузилиши. Олинган кредитлар ва қарзлар бўйича хатоларга йўл қўйишга қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади:

145.  шартнома чегарасидан чиқиб кетган кредитлар ва қарзлар мавжудлиги;  кредитлар ва қарзларнинг қайтарилмаганлиги;  фоизлар тўланмаганлиги;  хусусий капитал ва мажбуриятлар нисбати. Корхонада кредит ва қарзлар ҳисоб-китобида муаммоларнинг мавжудлигини қуйидагилар маълумотлар кўрсатади: