1. TATU SF TTKT FAKULTETI AX 21 07 Guruhi talabasi YULDOSHEV LAZIZining kompyuter tarmoqlari fanidan 4-mustaqil ishi.

2. Mavzu:SIMSIZ SENSOR TARMOQLARI REJA  1.Sensorli tarmoqlar 2.Simsiz sensor tarmoqlari haqida umumiy tushuncha 2.Sensor tarmoqlaridan foydalanish  3.Xulosa

3. kirish Sensor tarmog'i – bu fazoviy taqsimlangan sensor tugunlari tizimi, bir-biri bilan va qo'llanilishiga qarab AKT (axborot-kommunikatsiya texnologiyalari) infratuzilmasi bilan qabul qilish, qayta ishlash, real sharoitlar to'g'risida ma'lumot berish va kerak bo'lsa, bunday ma'lumotlarga javob berishni o’z zimmasiga oladi. Belgilangan "simsiz sensor tarmog'i" (WSN – Wireless Sensor Network) (yoki Sensorli aloqa tarmog‘i) simsiz tizimlarning yangi sinfini anglatadi, ular tarqatilgan, o'z-o'zidan tashkil topgan va avtonom quvvat manbalari bilan jihozlangan miniatyurali elektron qurilmalar tarmog'ining alohida elementlarining ishdan chiqishiga chidamlidir. Bunday tarmoqning aqlli tugunlari xabarlarni zanjir bo'ylab uzatishga qodir, bu tizimni past o'tkazuvchan quvvat bilan ta'minlaydi va shuning uchun tizimning yuqori energiya samaradorligini ta'minlaydi.Simsiz tarmoqlarning asosiy vazifasi komp’yuter qurilmalari orasida bog’lanishni amalga oshirishdan iborat. Komp’yuter qurilmalariga noutbuklar, shaxsiy komp’yuterlar, serverlar va printerlar kiradi.qayta ishlash Simsiz tarmoqlarning quyidagi turlari mavjud: - simsiz shaxsiy tarmoq; - simsiz lokal tarmoq; - simsiz regional tarmoq;.simsiz shaxsiy tarmoq

4. Simsiz shaxsiy tarmoqlarning imkoniyatlari uzatuvchi-qabul qiluvchilarning (transceiver) kam quvvat is`temol qilishi va ixchamligi maxsus protsessorlar bilan belgilanadi. Kam quvvat iste`mol qilinish simsiz shaxsiy tarmoqlarda ishlovchi mobil telefonlar, PDA lar va naushniklar uchun muhim ko`rsatgich hisoblanadi. Simsiz shaxsiy tarmoqlar foydalanuvchiga yaqin masofada ishlaydi. SHunga qaramay, simsiz shaxsiy tarmoqlar Internetdan birgalikda foydalanish maqsadida noutbuklar va shaxsiy komp’yuterlarning o`zaro aloqasini ta`minlashi mumkin. Ofislarning ichidaOfislarning ichida, ishlab chiqarish va ma`muriy binolarida uzatishlarning yuqori xarakteristikalarini ta`minlaydi. Bunday tarmoqlardan foydalanuvchilar, odatda, noutbuklar, shaxsiy komp’yuterlar va katta resurslarni talab etuvchi ilovalarni bajarishga qodir protsessorli va katta ekranli qurilmalarni ishlatishadi. Xizmatchi tarmoq xizmatlaridan majlislar zalida yoki binoning boshqa xonalarida bo`la turib foydalanishi mumkin. Bu xizmatchiga o`z vazifalarini samarali bajarish imkonini beradi. Simsiz lokal tarmoqlar uzatishning 54Mbit/s gacha tezlikda barcha ofis yoki maishiy ilovalar talablarini qondirish imkoniga ega. Bajaradigan amallari bo`yicha bunday tarmoqlar Ethernet kabi an`anaviy simli lokal tarmoqlariga o`xshash. Ofislarning ichida

5.  Sensorli aloqa tarmog‘ida uzatilayotgan ma'lumotlarning yuqori ishonchliligi va himoyasini ta'minlash uchun aloqa kanalining xususiyatlarini o'zgartirishga, radio qabul qilgichni blokirovka qilishga, ma'lumotlarni ushlab olishga va taqiq qilishga chidamli o'z radio protokollarini ishlab chiqish kerak. Bunday holda, spektrni tarqatish texnologiyalaridan - DSSS (Direct-Sequence Spread Spectrum – To'g'ridan-to'g'ri ketma-ket tarqaladigan spektr) va FHSS (Frequency-Hopping Spread Spectrum – Chastotani tezlashtirish spektri) usullaridan foydalanish tavsiya etiladi. 1-rasm. Izolyatsiya qilingan sensor tarmoqlari Ushbu maqolada aloqa va xizmat ko'rsatish nuqtai nazaridan sensorli tarmoqlar tasvirlangan. 1, 2 va 3-rasmlar umumiy arxitekturaning kommunikatsion o'zaro ta'sirini va sensorlar tarmoqlarining uchta sinfidagi tarkibiy qismlarning mantiqiy diagrammasini aks ettiradi. 1, 2 va 3-rasmlarda ko'rsatilgan sensor tarmoqlari real sharoitlar to'g'risida ma'lumot to'playdi va ushbu ma'lumotni sensor tarmog'ining foydalanuvchisiga yetkazadi va har qanday aloqalar simli yoki simsiz texnologiyalar yordamida amalga oshirilishi mumkin bo’ladi, chunki aloqa texnologiyalarini taqsimlashda tarmoq ichida cheklovlar mavjud emas. 1-rasmda avtonom va alohida ishlaydigan.qilingan sensor tarmoqlari

6. Xizmat ko'rsatuvchi provayder sensorli tarmoqlardan to'g'ridan-to'g'ri yoki magistral orqali sensorli ma'lumotlarni to'playdi va taqdim etilayotgan xizmatlarning muzokaralarini osonlashtiradi. Ba'zi hollarda, sensor tugunidan xizmatlarni so'raydigan foydalanuvchi ushbu tugun bilan bevosita bog'liq bo'lishi mumkin. 1.1: Architecture of Wireless Sensor Network Simsiz datchik tarmoqlari (WSN) bemorlarni kuzatish tizimlari, zilzilalarni aniqlash, atrof- muhit monitoringi, harbiy ilovalar (navigatsiya, kuzatuv, xavfsizlik va nishonni kuzatishni boshqarish kabi) kabi keng doiradagi potentsial ilovalarga ega rivojlanayotgan texnologiyadir. Simsiz sensor tarmoqlari kooperativ tarmoqqa tashkil etilgan tugunlar to'plamidir. Datchik tarmoqlari harorat, bosim, harakat tovushi, tebranish kabi turli joylarda jismoniy va atrof- muhit sharoitlarini kuzatish uchun fazoda taqsimlangan avtonom sensorlarni o'z ichiga oladi. atrof- muhit monitoringi

7. WSN uchun ko'plab protokollar maxsus ishlab chiqilgan bo'lib, energiyadan xabardorlik muhim bo'lsa, samarali, tezkor va resurslarga qulay bo'lishi kerak. asosiy dizayn muammosi. Simsiz sensorli tarmoqlarda birlik quvvat sarfi, umumiy o'lcham va issiqlik uzatish bo'yicha o'ziga xos muammolar mavjud. Rasmiy tekshirish - 1.1-rasmda ko'rsatilganidek, axborot kommunikatsiyalari sektori uchun xavfsizlik protokoli dizayniga nisbatan ishonch va xavfsizlik masalalarini tekshirish imkonini beradigan jarayon. WSN odatda ko'p tarmoqli simsiz tarmoq yordamida bir-biri bilan aloqa qiladigan kichik, arzon, resurslar cheklangan qurilmalardan iborat.bilan aloqa qiladigan kichik

8. . Xulosa Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash lozimki, simli yoki simsiz sensorli aloqa tarmoqlari ajralib turadigan o'ziga xos xususiyatlarga ega. Sensor tarmoqlari nafaqat ma'lumotlarni uzatishni, balki ularni yig'ish, qayta ishlash, ma'lumotlar, tarmoq va resurslarni boshqarish, avtomatlashtirish (ma'lumotlarni o'qish va bajarish operatsiyalari), shuningdek boshqa funksiyalar va xizmatlarni ham amalga oshiradi. Darhaqiqat, sensorli aloqa tarmoqlari an’anaviy aloqa tarmoqlaridan masofadan turib boshqarish imkoniyati bilan ham ajralib turadi. O‘z o‘rnida buni an’anaviy tarmoqlarga qaraganda ustun va bir muncha qulay jihatlari mavjud.

9. TEST 1) Simsiz sensorli tarmoq quyidagilardan iborat: a) radiokanal orqali o'zaro bog'langan ko'plab sensorlar (tarmoq tugunlari) va aktuatorlarning taqsimlangan, o'zini o'zi tashkil qiluvchi tarmog'i; b) radiokanal orqali o'zaro bog'langan bitta sensor va aktuatorning taqsimlangan, o'zini o'zi tashkil qiluvchi tarmog'i; с) radiokanal orqali o'zaro bog'langan ko'plab sensorlar (tarmoq tugunlari) va aktuatorlarning taqsimlanmagan, o'z-o'zini tashkil etuvchi tarmog'i; d) radiokanal orqali o'zaro bog'langan bitta sensor va aktuatorning taqsimlanmagan, o'zini o'zi tashkil qiluvchi tarmog'i; 2) IEEE 802.15.4 standarti quyidagilarni ajratib turadi: a) ikki turdagi WSN tugunlari (simsiz sensor tarmoqlari); b) uch turdagi WSN tugunlari (simsiz sensor tarmoqlari); c) bir turdagi WSN tugunlari (simsiz sensorli tarmoqlar); d) besh turdagi WSN tugunlari (simsiz sensorli tarmoqlar); 6) Funktsional darajada WSN tugunlarining quyidagi turlari ajratiladi: a) funksional tugunlar (F-tugunlari), b) tranzit tugunlari (T-tugunlari); v) axborot yig'ish markazlari d) tizim tugunlari;va aktuatorning taqsimlanmagan

10. 7) Simsiz sensor tarmog'i ma'lum bir ob'ektda joylashgan bo'lib, taqsimlanadi: a) heterojen fazoda; b) bir hil bo'shliq; v) bir jinsli tekislik; d) geterogen tekislikda; 8) ZigBee tarmog'i quyidagi turdagi mantiqiy qurilmalarni o'z ichiga oladi: a) ZigBee koordinatori; ZigBee router; ZigBee terminal qurilmasi; b) ZigBee koordinatori; ZigBee router; ZigBee kaliti; c) ZigBee koordinatori; ZigBee router; ZigBee router; d) ZigBee kaliti; ZigBee router; ZigBee router; 9) Hozirgi ZigBee spetsifikatsiyasi quyidagilardan ortiq o'z-o'zini tashkil etuvchi simsiz tarmoqlarni yaratishga imkon beradi: a) 64000; b) 63000; c) 65000; d) 62000; 10) Klaster quyidagilarga bo'linadi: a) server va mijoz; b) shimoliy; v) mijoz; d) asosiy;geterogen tekislikdaZigBee koordinatoriZigBee routerserver va mijoz