1. Bajardi: k-nt Hasanov S.M

2. Reja : 1.Dzyudo tarixi va rivojlanishi 2.Kiyinish usuli va qoidalari 3.O`zbekistonda dzyudo

3. 1. Dzyudo tarixi va rivojlanishi Dzyudo ( yaponcha : hàngàn, Xepbern : Jūdō, soʻz. «yumshoq yoʻl») — qurolsiz zamonaviy yapon jang sanʼati, olimpiya sporti (1964 yildan) va yaktakli kurashning eng koʻzga koʻringan turi hisoblanadi. Dzyudo bilan shug‘ullanuvchi “dzyudochi” (jūdōka, lit. dzyudochi), dzyudo formasi esa “dzyudogi” (jūdōgi, dzyudo kiyimi) deb ataladi. Dzyudoning xalqaro boshqaruv organi Xalqaro dzyudo federatsiyasi boʻlib, raqobatchilar xalqaro IJF professional musobaqalarida qatnashadilar.

4. Uning asoschisi Jigoro Kano, dzyudo asoschisi Dzyudoning dastlabki tarixi uning asoschisi, yapon polimati va pedagogi Kanō Jigorodan ajralmasdir. Kano nisbatan badavlat oilada tug‘ilgan. Uning otasi Jirosaku Shiga prefekturasidagi Sinto Xiyoshi ziyoratgohi bosh ruhoniyining ikkinchi o'g'li edi. Kanoning dzyudoga bo'lgan qarashlarida markaziy o'rinni seiryoku zen'yō ( kínjínín, maksimal samaradorlik, minimal harakat) va jita kyōei ( kōičiči, o'zaro farovonlik va manfaat) tamoyillari tashkil etdi. U seiryoku zen'yō ning qo'llanilishini jū yoku gō o seisu tushunchasi bilan tasvirlab berdi ( kūyūkōgōyōkān - chūngăngăng, yumshoqlik qattiqlikni nazorat qiladi) : Tarif : kuchliroq raqibga qarshilik ko'rsatish mag'lubiyatga sabab bo'ladi, raqib hujumiga moslashish va undan qochish esa uning muvozanatini yo'qotishiga olib keladi, uning kuchi kamayadi va siz uni mag'lub qilasiz. Bu kuchning nisbiy qiymatlari qanday bo'lishidan qat'i nazar, qo'llanilishi mumkin, bu esa kuchsizroq raqiblarga kuchliroq raqiblarni sezilarli darajada mag'lub etish imkonini beradi. Bu ju yoku go o seisu nazariyasi.

5. Rivojlanishi Raqobatbardosh dzyudoning maqsadi raqibni uloqtirish, ularni pin bilan harakatsizlantirish yoki raqibni qo'shma qulf yoki bo'g'ish bilan bo'yinsunishga majbur qilishdir. Ish tashlashlar va qurollardan foydalanish oldindan tuzilgan ba'zi shakllarga (kata) kiritilgan bo'lsa-da, ular tez-tez mashq qilinmaydi va dzyudo musobaqalarida yoki erkin mashg'ulotlarda noqonuniy hisoblanadi. Dzyudo 1882-yilda Kano Jigoro ( kānčičiči ) tomonidan o'zidan oldingilaridan (birinchi navbatda, Tenjin Shinyo-ryu dzyu- jutsu va anjufsi tufayli Kitō-ryu ) ajralib turuvchi eklektik jang san'ati sifatida yaratilgan. " randori " da, yoqilgan. "erkin sparring") " kata " o'rniga (oldindan tuzilgan shakllar) zarba berish va qurol tayyorlash elementlarini olib tashlash. Dzyudo Tokio Metropolitan Politsiya Departamenti (kéishicho Bujutsu Taikai, Keishicho Bujutsu Taikai ) tomonidan o ʻ tkaziladigan turnirlarda tashkil etilgan dzyu-jutsu maktablari ustidan hukmronlik qilgani uchun mashhurlikka erishdi, natijada u kafedraning asosiy jang san ʼ ati sifatida qabul qilindi. Dzyudo falsafasi ikkita asosiy tamoyilga asoslanadi: “Seiryoku-Zenyo” ( kāngāngān, lit. “energetikadan maksimal darajada samarali foydalanish”) va “Jita-Kyoei” ( kāngāngāng, so ʻ z. “o ʻ zaro farovonlik va manfaat”). Dzyudo bo ʻ yicha ishlab chiqilgan falsafa va keyingi pedagogika koryū ( kďngī, an'anaviy maktablar) dan rivojlangan boshqa zamonaviy yapon jang san'atlari uchun namuna bo'ldi. Dzyudo, shuningdek, butun dunyo bo'ylab braziliyalik jiu-jitsu, Krav Maga, sambo va ARB kabi bir qator hosilaviy jang san'atlarini yaratdi. Dzyudo boshqa jangovar uslublarga ham ta'sir ko'rsatdi, masalanyaqin chorak jangi (CQC), aralash yakkakurashlar (MMA), otishma kurashi va bo'ysunish kurashi.

6. 2. Kiyinish usuli va qoidalari Dzyudo bilan shug'ullanuvchi kishi dzyudochi ( hìnăng ) sifatida tanilgan. Ingliz tilidagi "dzyudochi" so'zining zamonaviy ma'nosi har qanday darajadagi dzyudo amaliyotchisidir, lekin an'anaviy ravishda 4- dan darajasidan past bo'lganlar kenkyu-sei ( kínjínín, trenajyorlar) deb atalgan ; va faqat 4- dan va undan yuqori bo'lganlar "dzyudochi" deb nomlangan. (Otga qo‘shilgan -ka ( kā ) qo‘shimchasi shu mavzuda mutaxassis yoki maxsus bilimga ega bo‘lgan shaxsni bildiradi). Dzyudo bo'yicha o'qituvchiga sensei deyiladi. Sensei so'zi sen yoki saki (oldin) va sei (hayot) so'zlaridan kelib chiqqan - ya'ni sizdan oldin o'tgan. G'arbiy dojoda har qanday dan sinfidagi o'qituvchini sensi deb atash odatiy holdir. An'anaga ko'ra, bu unvon 4- dan va undan yuqori o'qituvchilar uchun ajratilgan Dzyudogi (forma) Dzyudochi (amaliyotchi) Dzyudogi otish va tortishish stressiga bardosh berish uchun og'ir to'quvdan qilingan Dzyudo bilan shug'ullanuvchilar an'anaviy ravishda chíngíní ( keikogi, keikogi) deb nomlangan oq forma kiyishadi yoki jūdōgi ( jūdōgi, dzyudogi, dzyudo kiyimi) ba'zan g'arbda "gi" deb qisqartiriladi. U og'ir paxtadan tikilgan kimonoga o'xshash, uwagi ( kāngī, kurtka) deb ataladigan, an'anaviy hantenga o'xshash obi ( obi, obi, kamar) bilan bog'langan, martabani ko'rsatish uchun rangga bo'yalgan va paxta chizilganidan iborat. ipzubon ( kkk, shim). Keikogining dastlabki namunalari qisqa yengli va shimning oyoqlari bo ʻ lgan va zamonaviy uzun yengli dzyudogi 1906 yilda qabul qilingan. Yuqori darajadagi musobaqalar uchun ko'k dzyudogidan zamonaviy foydalanish birinchi marta 1986 yilda Maastricht IJF DC yig'ilishida Anton Geesink tomonidan taklif qilingan. Musobaqa uchun hakamlar, hakamlar va tomoshabinlar tomonidan osonlik bilan ajralib turishi uchun ikkita raqibdan biri tomonidan ko'k dzyudogi kiyiladi. Yaponiyada ikkala dzyudochi ham oq dzyudogidan foydalanadi va an'anaviy qizil obi (Yaponiya bayrog'i ranglari asosida) bitta raqibning kamariga yopishtirilgan.

8. Jahon dzyudo kuni Har yili 28 oktyabr kuni dzyudo jamoatchiligi dzyudo asoschisi Jigoro Kano tavalludi sharafiga Jahon dzyudo kunini nishonlaydi. Butunjahon dzyudo kunining mavzusi yildan-yilga o'zgarib turadi, ammo maqsad har doim dzyudoning axloqiy qadriyatlarini ta'kidlashdir. Birinchi bayram 2011-yilda bo ʻ lib o ʻ tdi. Bayramning o ʻ tgan mavzulari quyidagilardan iborat edi: Kiritish (2022) Birdamlik (2021) Birgalikda kuchliroq (2020) Daraxt eking (2019) Do'stlik (2018) Jasorat (2017)

9. Qoidalari Dzigoro Kano (1860—1938) yaponlarning jiu-jitsu yakkakurashidan inson salomatligiga ziyon yetkazmaydigan usullarini olib, Dzyudoni jismoniy barkamollikka yetaklaydigan sport turi sifatida shakllantirdi. Dzyudochilar kimano (oq kalta kamzul va cholvor) kiyib, yalang oyoqda tatami (gilam) ustida bellashadilar. Asosan 7 vazn toifasida (erkaklarda 60, 66, 73, 81, 90, 100, 100+, ayollarda 48, 52, 57, 63, 70, 78, 78 + kg) musobaqa uyushtiriladi, kurash erkaklarda 4 min., ayollarda 4 min. davom etadi. Tik turib kurashilganda raqiblar (chalish, siltab tashlash, yel-kadan oshirib otish va h.k.) usullar qo ʻ llab bir-birlarini tatamiga yiqitib baho olishga harakat qiladilar. Yotib kurashilganda qo ʻ l-oyoqlarni qayirish, og ʻ ritish va bo ʻ g ʻ ish usullarini qo ʻ llab, raqibining yelkasini tatamiga 20 sek. davomida bosib turib yengishga (yengilganini tan olishga majbur etishga) ruxsat etiladi. Usullar bajarilishiga qarab, kurashchilarga "vazari" va "ippon" baxolari beriladi ("ippon" — sof g ʻ alaba, 2 ta "vazari" — g ʻ alaba, inobatga olinadi).

10. E’tiboringizga dzyudo haqida siz bilgan va bilmagan 15 ta qiziqarli fakt taqdim etamiz: 1)Birinchi dzyudo maktabi ushbu yakkakurash asoschisi Dzigoro Kano (1860-1938) tomonidan 1882 yili ochilgan va unga Kodokan nomi berilgan. Ushbu mo'jazgina maktabning hajmi 4x5 metr bo'lgan xolos. 2)Yaponiyada dzyudoning sport turi sifatida ommalashishiga 1907 yilda uning maktab dasturiga majburiy fan sifatida kiritilishi sabab bo'lgan. 3)1903 yilda AQSH prezidenti Teodor Ruzvelt Oq Uyda yaponiyalik taniqli dzyudochi Yosiaka Yamasitani qabul qilgan. Yamasita Prezident huzurida dzyudo usullarini namoyish etib bergan. 4)Prezident Teodor Ruzvelt Yamasitaning ko'rgazmali chiqishidan zavqlanib, Oq Uyda dzyudo bilan shug'ullanish uchun maxsus xona (zal) ajratilishini taminlagan. U erda yaponiyalik murabbiylar Oq Uy mulozimlariga mashg'ulot o'tkazgan. 5)Evropa qitasidagi birinchi xalqaro musobaqa 1929 yili Germaniyada o'tkazilgan. Unda mahalliy dzyudochilardan tashqari Angliyadan kelgan sportchilar ham ishtirok etgan. 6)Sambo, aykido va jiu-jitsu aynan dzyudo texnikasi asosida shakllangan sport turlari hisoblanadi. Nomlari tilga olingan yakkakurash turlari asoschilari - Vasiliy Oshepkov, Morixey Uesiba va Micui Maeda yoshlik chog'larida dzyudo bilan shug'ullanishgan. 7)Musobaqalarning ilk bor vazn toifalariga ajratilib o'tkazilishi 1954 yilda ro'y bergan. O'shanda Parij shahrida o'tkazilgan Evropa chempionatida vaznlar bo'yicha g'olib va sovrindorlar aniqlangan. 8)Dzyudo ilk bor 1964 yili Tokioda o'tgan XVII Yozgi Olimpiada dasturiga kiritilgan edi. O'shandan beri har to'rt yilda olimpiya o'yinlarida dzyudo bo'yicha g'olib va sovrindorlar aniqlab kelinadi. Faqat 1968 yili Mexiko shahrida o'tgan Olimpiadada dzyudo bo'lmagan.

11. 9) 1988 yilgi Olimpiadada ayollar o'rtasida ko'rgazmali chiqishlar bo'lgan. 1992 yilgi olimpiya o'yinlaridan etiboran rasman ayol dzyudochilar o'rtasida ham medallar jamlanmasi o'ynalgan. Bugungi kunda erkaklar va ayollar o'rtasida 7 tadan vazn toifasida g'olib va sovrindorlar aniqlanadi. 10) SHubhasiz, Olimpiadada dzyudo bo'yicha eng ko'p medallarni yaponiyaliklar qo'lga kiritishgan. Dzyudo vatani vakillari 36 ta oltin, 18 ta kumush, 18 ta bronza, jami 72 ta Yozgi olimpiya o'yinlarining medali bor. Medallar jamg'arish bo'yicha kuchli uchlikdan Franciya va Janubiy Koreya terma jamoalari joy olishgan. 11) Mustaqil O'zbekiston sport delegaciyasiga ilk medalni ham aynan dzyudochi taqdim etgan. Atlanta-96 Olimpiadasida Armen Bagdasarov kumush medalni qo'lga kiritgan. Undan keyin Abdulla Tangriev kumush, Rishod Sobirov Olimpiadaning uchta bronza medaliga sazovor bo'lgan. 2016 yilgi Rio Olimpiadasida Diyorbek O'razboev dzyudochilarimizning yoqimli ananasini davom ettirib, bronza medali bilan taqdirlangan. 12) 1961 yili Parij shahrida o'tgan Jahon chempionatida gollandiyalik Anton Gesink oltin medalga ega chiqqan. Bu bilan niderlandiyalik sportchi yaponiyalik bo'lmagan ilk jahon chempioni nomini o'zi uchun muhrlagan. Ungacha Kunchiqar yurt vakillari oltin medalni begona qilmay kelishayotgan edi. 13) Dzyudoda 12 ta DAN bor. Lekin to'liq DANlarni olish birgina dzyudo asoschisi Dzigoro Kanoga nasib qilgan. Qolganlar xatto 11 DANni ham olmagan. Rossiya Federaciyasi Prezidenti Vladimir Putin 8 DAN sohibi hisoblanar ekan. 14) Etti qavatdan iborat zamonaviy Kodokan zali dunyodagi eng katta dzyudo zali hisoblanadi. Uning maydoni - 1100 kv.m. 15) Butun dunyoda, shu jumladan O'zbekistonda ham har yili 28 oktyabr sanasida Butunjahon dzyudo kuni keng nishonlanadi. Ushbu sanada dzyudo asoschisi Dzigoro Kano tavallud topgan. O'tgan yilgi bayram tadbirlari “Daraxt ek!” shiori ostida o'tkazilgan edi. Bu ko'chat ekish marosimlari zamirida atrof-muhit va tabiatni asrash singari ezgu ishlar mujassam.

12. 3.O`zbekiston dzyudo federatsiyasi O‘zbekiston dzyudo federatsiyasi 1972 yilda tashkil etilgan bo‘lib, 1992 yilda qayta tashkil etilgan. O‘shandan buyon mamlakatimiz dzyudochilarining xalqaro maydonlarda nafaqat yuksak sport natijalarini qo‘lga kiritishi, balki ko‘k-ko‘k rivojlangan, jismoniy barkamol yoshlarni tarbiyalash ham ustuvor maqsadlar qatoridan joy oldi. Ikkinchisiga, undan tashkariga erishishda asosiy komponent sport hisoblanadi. Olimpiya intizomi dzyudo mamlakatdagi eng mashhur sport turlaridan biridir. Respublika bo'ylab dzyudo bilan 20 daqiqadan ko'proq kishi shug'ullanadi, bu yarmarkaning ko'plab vakillari. Qizlar respublika va xalqaro miqyosdagi musobaqalarda nafaqat qatnashadi, balki medallarni qo‘lga kiritadi. Dzyudo bo‘yicha malakali murabbiy va murabbiylar tomonidan o‘rgatiladi. Ix, bugungi kunda Respublikamizning barcha hududlarida 400 dan ortiq dzyudo seksiyalari muvaffaqiyatli faoliyat yuritmoqda. Har bir viloyatning o‘z chempionatlari bo‘lib, buning natijasida kuchli dzyudochilar Bosh Respublika turniri – mamlakat chempionatida kurashish huquqini qo‘lga kiritmoqda.

13. O‘zbekistonlik dzyudochilarning muvaffaqiyatlariga qaytadigan bo‘lsak, O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng o‘zbek dzyudochilarining birinchi chinakam muhim g‘alabasi Armen Bagdasarovning 1996-yili Atlanta (AQSh) Olimpiadasida kumush medali bo‘ldi. Eng muhim musobaqalar – Olimpiada o‘yinlarida medallar yurishini Abdulla Tangriyev (2008-yil Pekin Olimpiadasi kumush medali sovrindori), 2008-yilgi Pekin va 2012-yilgi Olimpiya o‘yinlarining ikki karra bronza medali sovrindori Rishod Sobirovlar davom ettirdilar. Bundan tashqari, Rishod Sobirov Xalqaro dzyudo federatsiyasi tomonidan 2011-yilda dunyoning eng yaxshi sportchisi sifatida tan olingan. O‘zbekiston milliy terma jamoasi bosh murabbiyi Andrey Shturbabin ham oliy mukofot va 2011 yilgi mavsumning eng yaxshi murabbiyi unvoniga sazovor bo‘ldi. Armen Bagdasarov Abdulla TangriyevRishod SobirovAndrey Shturbabin