1. Тархи ба оюун \Brain and Mind\
Проф. С. Молор-Эрдэнэ

2. Сээр
Тархи хөгжиж эхэлсэн эхлэл сээрт амитадаас. Гол нэрвийн судал болон нугас түүгээр хамгаалагдсан.
Примитив амитадын тархи гурван хэсэгтэй: арын тархи, дунд тархи, урд тархи.
Хөгжлийн явцад тархины нэмэлт хэсгүүд үүссэн. Арын тархинаас жижиг тархи, урд тархинаас завсрын болон том тархи үүссэн.
Эволуцэд хөхтөн амитад онцгой байр эзэлнэ. Тархиуд зай эзэлсэн. Өндөрт байрласнаар биеийн хөдөлгөөний координац тархинаас шаардсан. Газар дээр тийм ч шаардлагатай биш.
Гар хөл гэх мэт гадаад эрхтэнүүд тархины хөгжилийг түргэтгэсэн

3. Тархины багтаамж
500 мянган жилийн өмнө орангутан, хомо эрэктусын тархины хэмжээ 900см3
Өнөөдөр 1400см3
Онисого: приматаас хүн болоход хэрхэн оюун бас сүнс гэсэн чанарууд үүсэв.
Жишээ: миллиард нарийн бичээчид нэг өрөөнд сууцгаасан гэе. тэр бүр тэлэфон цэнтралууд. Хэдхэн сэкундын хэд хуваасанд тэд гадагш дотогш тэлэфондоно.
Тархины миллиард нэрвийн цэллэнүүд бусад мянга мянган нэрвийн цэллэнүүдтэй сүлжээгээр зангилагдсан. Түүгээр үргэлж хөндлөн гулд мэдээний урсгал урсана.

4. Тархины судалгаа
20-иод жилийн өмнөөс гаруй тархи судлаачид тархины энэ нууц схэмийг судалж эхэлсэн.
Зарим судлаачид тархи дууриалган барих ажил хийцгээнэ. Молэкулар биологчидоос эхлээд компутэрийн мэргэжилтэнүүд хамтран ажилладаг.
Амэрикийн ерөнхийлөгч: Өмнөх арван жилийг Тархины арван жил гэж зарласан \Буш\. Амэрикт жил бүр тархины өвчтөний тоо, гэмтэлийн тоо ихэссэн. Хар тамхи нойрологийн дэфэкт гаргажээ.

5. Тархины онцлог ба анхны зорилго
Тархинд бодол, хэл яриа, мэдрэмж, Интэлигэнц, ухаан бий.
Тархины анхны зорилго зөвхөн биеийг залах байсан шүү.
Төрсөний дараахаас эхлээд хүүхэдийн тархи дасгалаар хөгжинө. Шинэ холбоос үүснэ, нэрвийн цэллэнүүдийн хооронд шинэ синапсууд үүснэ.
Амидралын турш хэрхэн юу үзсэн тэр үзлүүд шинэ синапсууд гаргаж тархийг формд оруулна.
Нэрвийн систэмийн бүтэц: Нэрвийн цэллэ болон нойронууд нервийн фазэраар холбогдсон.
Нойрон бүр цэллэгийн биеттэй ба сома гэж нэрлэнэ. Цэллэгийн үргэлжлэл дэндрит, нэрвийн фазэрийг аксон.

6. Тархины информац боловсруулалт

7. Тархины информацийн боловсруулалт
Цэллэгийн гадаргууд дэндрит болон сома-д бусад нэрвийн цэллэгийн аксонууд ирж төгсөнө. Тэд синапсууд үүсгэнэ.
Синапсууд цочроодог ба зогсоодог типүүдтэй.
Синапсыг активлахад химийн дамжуулах субстанц тавигдана \трансмиттэр\. Цэллмэмбранаар ионууд урсана. Ингэж цэллэгийн элэктропотэнциал өөрчилөгдөнө.
Хэрвээ өөрчлөлт ихэсвэл цэллэ “галлана”. Акцлах импулс залгагдана. Аксоноор дамжин дараагийн цэллэнүүд рүү явна. Түүнд нөлөөлнө.

8. Хэрхэн информацийг дамжуулах
Цочролын эрчээс хамааран фрэквэнц нэрвийн цэллэд импулс өгнө. Хэдий цочрол эрчтэй төдийгөөр хурдан сигналууд ирнэ.
Цочролууд унивэрсэл ба гэрэл, авиа, хүйтэн, дулаан г.м. Бусад өдөөлт
Нэрв болон нэрвийн цэллүүд хоёр чанартай нэгд элэктриситид рэакцлана хоёрт элэктрисити үйлдвэрлэнэ. Тиймээс цацагч ба авагч.
Гэхдээ зэсийн дотуур гүйдэг гүйдэлтэй адилгүй. Долгион хэлбэрээр явагдана.

9. Өнөөдөр тархи судлал
Позитрон Эмиссион Томограф \тархины физиологийн болон биохимийн активитиг харагдуулна\
Пациэнт төхөрөөмжийн онгойвчинд толгойгоо оруулах ба сул радиоактив субстанц цусаар дамжин тархины бодисын солилцоо руу орно. Радиоактив задралын үед позитронууд ялгарна. Тэд элэктронтой мөргөлдөнө.
Энэ үед цацраг үүсэх ба түүнийг дэтэктор рэгистрацлана. Түүний сигналуудыг компутэрт өнгөт зургаар дүрслэнэ.

10. Өнөөдөр тархи судлал
Нуклэар Магнэтик Рэзонанс : тархины сутруктурыг харагдахаар болгодог. Тархины функцуудыг харуулна бас тархины дотор урсах цусны урсгалыг хэмжинэ.
Магнэтэнцэлограф: нойроны активитийг тархинд тодорхойлно.
Глиацэллэнүүд хүртэл информац дамжуулахад нөлөөлнө. \Германы эмч Вирхов 19-рзууны дундуур нээсэн, Глиа грекээр шавар.\
Нэрвэнцэллэ нэрвийн систэмийн өөрөөр хэлбэл тархины барилгын эвлүүлэг. Адилхан гэнүүдтэй.

11. Цэллэ доторх молэкулар явц
Нойрологийн амжилт: цэллийн мэмбраны структур ба функцийн судалгаа
Цэллэгийн бүрхүүл хатуу барицалдсан бариц биш үргэлж хөдлөх шингэн мозайк
Мэмбран боодол биш харин гадаад ертөнц рүү нээсэн хаалга.
20-р зууны эхний физикийн нээлтүүд болон 50-иад оны молэкулар биологийн нээлтүүдтэй адил нээлт өнөөдөр синапс болон түүний функцуудын нээлт.

12. Синапс
Нэрвийн цэллэгийн шийдвэрлэх солилцон үйлчлэл синапсуудад явагдана.
Нойронууд харилцан ярилцахын тулд синапсуудад тодорхой молэкулуудыг чөлөөлж тавина. Нойротрансмиттэр буюу тархины химийн элч бодис. Рэцэптор молэкулд очоод яг таарна. 100 гаруй трансмиттэр судлагдсан.
Мэдикамэнт болон нэрвийн хорууд нэрвийн сигналын химийн дамжуулалтыг таслана, өөрчлөнө бас дууриана.
Оюуны өвчтэй хүмүүс химийн бодисуудын функцийн дэфэкттэй хамаатай гэдэг.

13. Нэрвүүд ба хормон систэм
Жишээлбэл ээж хүүхдээ илэхэд биед химийн явц явагдана. Тэдгээр сэтгэлийг бэхжихэд сууриуд болдог. Баясгалан төрүүлэх биеийн субстанцууд зөвхөн олны цөөнх.
Эдлэх ба төрхжих тархи доторх химийн дамжуулах бодисоор явагдана. Тэдгээр нэрвийн цэллэнүүдийн хоорондын информац боловсруулалтыг рэгулацлана.
Дамжуулах бодис бүр нэг төрхийг гаргуулахгүй харин янз янзын трансмиттэрүүдийн хамтын тоглолт жишээлбэл баясал ба өвдөхийг нөхцөлдүүлнэ.
Олон төрлийн мэдикамэнтүүд эдлэхэд болон төрхжихөд гарах саатлуудад нөлөөлнө.

14. Эрэгтэй ба эмэгтэй хүмүүс
Эмэгтэй ба эрэгтэй хүмүүст ялгаатай тархины мэханизмууд явагдах уу
Илүүтэй: Тэдний тархиуд ялгаатай эсэх
Судалгаагаар хэрэг дээр ялгаанууд танигдсан.
Жишээлбэл баруун зүүн хоёр тархийг холбосон замууд эмэгтэйчүүдэд интэнсив холбогдсон
Түүний үр дүнд өвчлөлт бага. “Унахад” эмэтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс хөнгөн зовно.
Нэг тархийг суларахад нөгөө тархи нөхөх эрчтэй явагджээ

15. Эрэгтэй ба эмэгтэйн ялгаа
Орон зайн төсөөлөх чадвар яг л матэматикийн чадвартайгаа адил эрэгтэйд илүү.
Хэл ярианы чадвар болон үгийг урсгахдаа эмэгтэй чүүд илүү.
Дээрхи хэллэгүүд ихэнхидээ статистикаас гаралтай.
Жинхэнэ эрэгтэйг жинхэнэ эмэгтэйтэй харицуулах боломжгүй

16. Тархины опэрац
Тархины тумортой хүний хэл яриа сааталд орсон гэвэл тархины хэл ярианы хэсгийг гэмтээсэн гэж болохоор.
1865 онд Францын эмч Брока пациэнт яриа ойлгодог хирнээ яриж чадахгүйг тодорхойлсон.
Пациэнтийг үхсэний дараа тэр тархийг сэцийрлэсэн. Тархиний зүүн сфэрт \мандал, бөмбөрцөг гэсэн ойлголтыг Пифагор анх гаргасан\ гэмтэлт илрүүлсэн.
Брока цаашид адил хэл ярианы сааталтай пациэнтүүдийг судалсан ба зүүн хэсэгт ярианы төв оршдог гэсэн дүгнэлтэд анх хүрчээ. Ингэж анатом ба тархины функц хоёрт холбоо үүсгэсэн.

17. Тархи ба үзэл
Бүх үзсэнүүд тархинд зурагдана өөрөөр хэлбэл мөр үлдээнэ. \Цасанд мөр үлдэхтэй адил\
Хамаагүй хазгай муруй явбал тийм л замбараагүй үүсэх ба үүнтэй адил тархийг хэрхэн хэрэглэнэ тэр хэмжээгээр тархи байгуулагдана.
Хэдийд тархи сурах вэ гэхээр шаардсан цагт. Хүүхэдэд хэр зэрэг хажуугийн хүмүүс импулсууд өгнө вэ төдийгөөр тархи хөгжиж сүүлд төвөггүй толгой идэвхижинэ.
Зүүн талын тархийг өвчнөөс болж авсаны дараа тэр хүүхэд сүүлд яриж бас хөдөлгөөн хэвийн болсон. Систэмтэй дасгалжуулах эмчилгээгээр үлдсэн баруун тархи сурчээ.
Дэлбэрэлтээр хоёр гараа алдсан хүний тархины оноогдсон цэллэнүүд сулдаж эхэлсэн. Харин үхсэн хүний хоёр гарыг залгасны дараа тархины гарт оноосон цэллэнүүд сэргэсэн.

18. Тархи ба зурагт
Хүүхэд багаасаа зурагт тогтмол үзвэл энэ үзлээс шалтгаалан сургуулид гэх мэт анхаарал төвлөрөх чадваргүйтнэ
Хүчирхийлэлийн видэо эсвэл компиутэр тоглоом тогловол рэал ба виртуэлийн ялгаа чухал биш болж тархи байгуулагдана.
Амэрикт дайнд явахын өмнө цэргүүдэд аллагын видэо зориуд үзүүлнэ.

19. Тархины дасгал
Тархи булчинтай адил үргэлж ажиллуулж шаардахгүй бол суларч чадваргүйтнэ.