1. بسم الله الرحمن الرحيم
نماتودها (قسمت اول)

2. يا نخ سانان ،نما Nema در زبان یونانی به معنای نخ است و نماتودا یا کرمهای نخی شکل از تغییر نام نماتوئیدها که اولین بار رودلفی به این گروه از کرمها اطلاق کرد مشتق شده اند. پس از حشرات ،نماتودها بيشترين انواع را دارند ( حدود نوع)
بدنی استوانه ای شکل و بدون بند دارند در دو انتها نازک تر شده ولی انتهای قدامی آنها گرد و انتهای خلفی در کرم ماده نوک تیز است، لوله گوارش کامل است .
طول آنها از يك ميلي متر تا بيش از يك متر متغيير است.

3. ساختمان بدن نماتودها از خارج به داخل مشتمل است بر :
1- غشاء خارجي بدن :
كوتيكولي ، سفيد شيري رنگ ، مستحكم و قابل انعطاف ، در بعضي گونه ها داراي كوتيكول خار و فلس وجود دارد. كوتيكولها در قسمت قدامي يا خلفي كرم ضخيم تر شده به شكل زائده اي در مي آيند ، كه به اين زائده ها بال(alae) مي گويند
2- طبقه زير پوست (Hypodermis)
3- طبقه عضلاني

4. 4- حفره دروني كرم
بر خلاف ترماتودها و سستودها ، دربين جدار عضلاني و دستگاههاي داخلي فضايي وجود دارد كه حفره دروني كرم مي نامند كه به وسيله غشاء محوطه عمومي كاذب احاطه مي گردد. حفره دروني اعضاي مختلفي وجود دارد كه شامل : دستگاه عصبي ، - دستگاه ترشحي ،دستگاه گوارشي و دستگاه توليد مثل مي باشند . توجه كنيد كه دستگاه توليد مثل نر و ماده معمولاً جدا هستند ، البته گاهي هم بكرزايي يا پارتنوژنتيك هم مشاهده مي گردد.

6. سه نوع تقسيم بندي در نماتودها بيشتر معمول است :
1- تقسيم بندي بر اساس برجستگيهاي آمفيد و فازميد
2- تقسيم بندي بر اساس شكل مقطع مري
ميوسيرنگاتا
تريكوسيرنگاتا
3- تقسيم بندي بر اساس محل استقرار كرم در بدن انسان :
نماتودهاي دستگاه گوارش و ضمائم آن( مانند آسكاريس)
نماتودهاي مستقر در خون و بافتها و احشاء( مانند لوالوا ، ووشريا بانكروفتي ، كرم پيوك و ديكتيوفيما رناله)
لاروهاي انگلهاي حيواني كه در انسان ايجاد عفونت مي كنند

7. بعد از جفتگيري و باروري، تشکيل پوستة تخم آغاز مي‌شود
بعد از جفتگيري و باروري، تشکيل پوستة تخم آغاز مي‌شود. پوستة تخم به‌عنوان سد دفاعي در بدن ميزبان يا در خارج بدن ميزبان عمل مي‌کند. تخم بيشتر نماتودها داراي سه لايه است: لاية داخلي تخم از چربي، لاية مياني کيتيني و لاية خارجي ويتليني است . البته برخي از گونه‌ها پوستة ضخيم و برخي پوستة نازک دارند.
تعداد تخمي که توسط کرم ماده ايجاد مي‌شود در گونه‌هاي مختلف نماتودها فرق مي‌کند. همچنين مرحلة تکامل آن هنگام خروج از رحم کرم متفاوت است. تخم بيشتر نماتودها، هنگام خروج از ميزبان نارس بوده و داراي سلول‌هاي جنيني است که به آنها نماتودهاي تخم‌زا (Oviparous)مي‌گويند. در تعدادي از نماتودها، تخم در داخل رحم مراحل رشد را طي مي‌کند. ممکن است تخم داراي نوزاد (تخم زنده زا Ovoviviparous) يا نوزاد از آن خارج شود، که دستة اخير را زنده‌زا يا لارو زا (Viviparous)مي‌گويند. توانايي زنده ماندن تخم در خارج از بدن ميزبان متغير است و به‌نظر مي‌رسد به ضخامت پوستة آن بستگي دارد. پوسته، نوزاد را از خشک شدن حفظ مي‌کند. از اين‌رو انگل‌هايي که شکل آلوده‌ کننده آنها تخم حاوي نوزاد است، اغلب تخم‌هايي با پوستة ضخيم دارند که مي‌توانند مدت‌ها در خاک زنده بمانند.

8. ادامة سيرتکاملي نماتودها در گونه‌هاي مختلف با هم دارد، لذا نماتودها را مي‌توان بر حسب وجود و تعداد ميزبانهاي واسط به دسته‌هاي زير تقسيم کرد: 1- کرم‌هايي که در سيرتکاملي خود به ميزبان واسط نياز ندارند و چرخة زندگي آنها مستقيم است. مانند آسكاريس و تريكوسفال
2- کرم‌هايي که در سيرتکاملي خود به ميزبان واسط نياز دارند مانند فيلرها
3- در برخي از نماتودها، يک ميزبان هم ميزبان نهايي و هم ميزبان واسط انگل است و راه انتقال انگل از ميزبان نهايي به ميزبان نهايي ديگر است و مرحلة خارج بدني وجود ندارد، مانند تريشين . 4- در بعضي از موارد تخم يا نوزاد عفونت‌زا وارد بدن ميزباني مي‌شود که در بدن آن رشدي صورت نمي‌گيرد، ولي نوزاد زنده مي‌ماند و براي موجود ديگر عفونت‌زا است، اين ميزبان را حامل مي‌گويند، مانند کرم خاکي براي سينگاموس تراکه‌آ .

9. ويژگي كلي نماتودها به طور خلاصه ويژيگي كلي نماتودها :
1. دارای تقارن دوجانبی اند
2. زندگی آزاد و انگلی هستند.
3. بدن آنها باریک و استوانه ای شکل و سطح خارجی بدن آنها توسط کوتیکول پوشیده شده است.
4. لوله گوارشی آنها کامل و دارای دهان و مخرج می باشد.
5. بدن آنها سه لایه ای است (تریپلو بلاستیک اند).
6. بدن آنها دارای حفره دروني است كه به وسيله غشاي كاذب پوشيده مي گردد
7. در دیواره بدن تنها عضلات طولی دیده میشود.
8. فاقد دستگاه گردش خون و تنفس هستند و دارای اندام های دفع ساده می باشند.
9. نر و ماده از هم جدا هستند و نر ها غالبا کوچکتر از ماده ها می باشند.

10. آسكاريس خانواده کرم های آسکاریس :
خانواده کرم های آسکاریس :
آسکاریس : آسکاریس لومبریکوئیدس در انسان و آسکاریس سوئوم در خوک ایجاد بیماری می کنند
پاراسکاریس : در علف خوران بخصوص اسب و الاغ دیده میشود . بدنبال خوردن تخم در انسان ایجاد لارو مهاجر احشایی می کند و باعث بیماری می شود . 
نئوآسکاریس : در گوشتخواران دیده می شود . 
توکساسکاریس : در گوشتخواران دیده می شود مانند : سگ و گربه . در ایران هم فراوان است . این کرم در رودۀ کوچک بالغ می شود و در انسان ایجاد لارو مهاجر می کند.
لاگوشیلاسکاریس: میزبان نهایی گوشتخواران هستند و در انسان ایجاد پوستول در گردن می کند . در زخم حاصل از این کرم ، لارو و تخم هست و در نهایت ایجاد التهاب مزمن می کند. 

11. خصوصیات خانواده آسکاریده
خصوصیات خانواده آسکاریده 
كرمهائي استوانه اي شکل و بزرگ 
لایه عضلانی چند لایه" polymyarian "
كوتيكول صاف
دهان داراي سه لب
مري استوانه اي شکل
دارای حلق عضلانی
کرم نر دارای 2 اسپیکول مساوی

12. آسكاريس لومبركوئيدس
كرم حلقوي روده انگلي ،دومین عفونت کرمی شایع در اكثر مناطق دنيا ، بعد از کرمک در جهان است و بیش از 3/1 میلیارد نفر در جهان ( 26% جمعیت دنیا ) آلوده به عفونت اند . شیوع عفونت در مناطق روستایی کشورهای در حال توسعه که سطح بهداشتی پائین است ، به % نیز میرسد . آلودگی به این انگل ، شایعترین عفونت کرمی در ایران است و حدود 90-50% ساکنین نواحی مرکزی ، شمالی و جنوب غربی کشور به این کرم آلوده اند .   .

13. كرمي استوانه اي شکل و رنگ آن سفيد مايل به صورتي . 
انتهاي قدامي و خلفي آن باريك تر از قسمت های وسطی کرم است .
دهان دارای سه لب و بر روی هر کدام یک جفت پاپی حسی وجود دارد . 
طول كرم نر وطول كرم ماده سانتي متر 
كرم نر در قسمت خلفي داراي خميدگي به طرف شكم است . 
انتهاي دستگاه گوارشي و تناسلي در كرم نر يكي شده
ايجاد محفظه اي بنام كلواك مي كند.
منفذ تناسلي كرم ماده در وسط سطح شكمي و
در یک سوم قدامي بدن قرار دارد.

14. تخم کرم ، بيضي شكل ، به اندازه 70×45 ميكرون و عرض آن 35 تا ميكرون است
تخم کرم ، بيضي شكل ، به اندازه 70×45 ميكرون و عرض آن 35 تا ميكرون است 
ازداخل به خارج از قسمتهاي زير تشكيل شده است:
1- توده سلولي مركزي ، كروي شكل ، منظم و دانه دار
2- غشاء داخل نازك و كاملا غير قابل نفوذ
3- لايه بي رنگ يا غشاء مياني ، بي رنگ و ضخيم با سطح دروني و بیرونی كاملا صاف 4-غشاء خارجي يا لايه آلبومين ، از جنس آلبومین با برجستگي هاي پستانکي شكل .

15. برخي تخمها فاقد برجستگي هاي پستاني شکل بوده كه به آنها تخمهاي برهنه يا Decorticated گفته مي شود.(لایۀ آلبومین جدا می شود)
گاهي كرم ماده در بدن ايجاد تخمهاي غير بارور يا Unfertilized مي كند . طویلتر و باریکتر از تخم بارور، با پوشش نازکتر و نامنظم تر ، و داخل تخم يك توده سلولي كروي نامنظم بدون مرز بین جنین و دیواره ديده مي شود

16. سير تكامل

17. آلودگي به كرم آسكاريس را آسكاريدوز يا آسكاريازيسAscariasisمي نامند
از لحاظ بيماريزايي را ميتوان در دو مرحله مورد برسی قرار داد : -مرحله مهاجرت لاروي: مهاجرت لارو از روده به كبد و ريه و بازگشت آن را شامل مي شود ، غالباً علائم مشخصي ايجاد نمي كند اما گاهي به علت آلودگي شديد و يا پاسخ شديد ميزبان به انگل مجموعه علائمي به صورت واكنش نسجي دور لارو و ارتشاح سلولهاي عموماً ائوزينوفيل خودنمايي مي كند و مي تواند موجب علائمي همچون ناراحتي كبدي ، سندروم لوفلر (علائم شدید ریوی شبه اسم ) را موجب شود.
- کرم بالغ : سؤتغذيه ، دردهاي شكمي ، تحريك عصبي ، آبسه كبدي و پانكراس ، استفراغ و ..
نكته : سندرم لوفلر (علائم شدید ریوی شبه اسم) در ديگر عفونتها با کرم ها استرونژیلوئیدس استرکولاریس ، کرم های قلابدار و اکسیور هم رخ مي دهد اما در اسکاریس شدید تر است

18. مهمترین مساله در رابطه با آسکاریس ، مهاجرت کرم بالغ به نقاط مختلف بدن است . مهاجرت کرمها معمولا بدنبال تب ، مصرف برخی داروها ( که ممکن است آسکاریس را تحریک کنند) و بیهوشی عمومی رخ می دهد . بر حسب محل مهاجرت ممکن است منجر به ایجاد : انسداد مجاري صفراوي كبد , آبسه های متعدد کبدی ،appendicitis cholangitis , چركي شدن و خونريزي پانكراس و پريتونيت گردد .گاهی کرم به منافذ مختلف بدن شامل گوش , دهان , مجرای ادراری – تناسلی و پوست مهاجرت می کند .  گاهي نيز كرم ها به دور هم جمع شده و به صورت توده اي در مي آيند( به خصوص در روده ها).

19. تشخيص
تشخیص به خصوص در مرحله مهاجرت لاروها مشكل است ، اغلب بيماران با تشخيص پنوموني ويروسي تحت درمان قرار مي گيرند .در مراحل بعدي هم تا زماني كه كرم بالغ نشده و هنوز شروع به تخم ريزي نكرده باز هم تشخيص به سختي صورت مي گيرد. لذا جهت تشخيص بهتر و سريعتر در مراحل متعدد راهكاري زير مي تواند سودمند باشد: در مرحله مهاجرت ریوی لاروها : مشاهده کریستالهای
 charcot leyden ، ائوزینوفیلها و لاروها در خلط بیمار
در سندروم لوفلر : مجموعه ای از یافته های بالینی ، تغیرات سایه های رادیوگرافی ، ائوزینوفیلی محیطی و یافته های فوق الذکر در خلط ، تشخیص را میسر می کند .
در مرحله استقرار كرم بالغ در روده : بهترين روش تشخيص آزمايش مدفوع و مشاهده تخم كرم است. كرم بالغ ممكن است در تصوير راديولوژيك نيز ديده شود. در تشخيص ناراحتي هاي ريوي نيز مي توان از راديوگرافي كمك گرفت.

20. درمان و پيشگيري جهت درمان : براي پيشگيري هم :
تركيبات پيپرازين (سيترات)
آلبندازول ، ميندازول ، تيابندازول
پيرانتل پاموات
لواميزول
براي پيشگيري هم :
درمان همگانی در جوامع آلوده
بهسازی محيط (آب سالم، دفع بهداشتي مدفوع، جلوگيري از آلودگي مواد غذائی با تخم كرم)
عدم استفاده از كود انسانی در مزارع
آموزش بهداشت در سطح جامعه

21. تريكوسفال
تريكوريس تري كيورا Trichuris trichiura يا تريكوسفالوس تري كيوريس Trichocephalus trichiuris ، تريكوسفالوس هومي نيس Trichocephalus hominis يا به علت شكل آن کِرم شلاقى (Whip Worm) هم مي نامند از خانواده تريكوريده
طول كرم بين 3 تا 5 سانتي متر ، نرم عموماً كوتاه تر از ماده بدن كرم از دو قسمت كاملاً متمايز تشكيل شده است. 1- قسمت نازك و مويي كه 5/3 بدن كرم و توسط سلولهاي استكوسيت پوشيده شده است. 2- قسمت كلفت كه 5/2 باقيمانده طول كرم است.

23. انتهاي كرم ماده صاف و انتهاي كرم نر پيچ خورده و داراي اسپيكول با غلاف و پوشش قابل انقباض است.

25. تخم تريكوسفال 55-50 ميكرون اندازه دارد
تخم تريكوسفال ميكرون اندازه دارد. تخم در طرفين داراي دو قطب يا دو برجستگي مي باشد. تخم دو جداره و رنگ آن قهوه اي است. تكامل جنيني در خارج بدن ميزبان صورت مي گيرد.

26. سير تكامل

27. علائم باليني
در صورتي كه تعداد كرم كم باشد بدون علامت ، چنانچه تعداد انگل فزوني گيرد ، اسهال مزمن ( گاهي به همراه خون ) به همراه درد شكم به خصوص در حين اجابت مزاج
بيمار لاغر و ضعيف و در مواقعي هم منجر به كواشيوركور مي شود.
آلودگي شديد در اطفال مي تواند به پرولاپيس ركتوم هم منتهي گردد.

28. تشخيص ، درمان و پيشگيري جهت تشخيص :
مشاهده تخم در مدفوع ، كه مي تواند با سلولهاي ائوزينوفيل ،RBC و كريستالهاي شاركوت ليدن همراه باشد.
درمان هم :
آلبندازول ، مبندازول ، تيابندازول
كوانترل
براي پيشگيري : مانند مورد آسكاريس عمل مي كنيم.

29. كرمك يا اكسيور Enterobius vermicularis

30. عامل بيماري آنتروبیازیس، از خانواده اكسيوريده (Oxyuridae) ، از انواع موجود در اين دسته تنها يك انگل يعني Enterobius vermicularis انگل انسان است( ندرتاً هم در شامپانزه) و فقط چند مورد از آلودگي انسان به نوع دوم يا Syphacia گزارش شده است.
كرمك ، اكسيور ، كرم نخي شكل Thread worm يا كرم سنجاقي Pin worm از آن ياد مي شود
كرمي است انگلي به رنگ سفيد صدفي يا شفاف به شكل نخ با پوسته نرم كه طول كرم نر 2 الي 5 ميلي متر و كرم ماده 8الي 13 ميلي متر است .
3/1 طول كرم ماده را دم تشكيل مي دهد. سوراخ تناسلي اكسيور در 3/1 قدامي بدن قرار دارد و انتهاي كرم نر پيچ خورده و داراي اسپيكول است. زماني كه كرم ماده بارور مي شود ، رحم آن متسع و پر از تخم مي گردد.

31. تخم اكسيور بيضي نامتقارن است ، جدار خارجي آن نازك و شفاف واز جنس آلبومين است كه قدرت چسبندگي دارد. طول تخم ميكرون و در هنگام خروج از رحم در داخل لارو است.

32. نمايي از كرم حاوي تخم

33. سير تكامل كرمك
كرم بالغ در نواحي تحتاني روده كوچك يا ابتداي روده بزرگ زندگي مي كند ، كه پس از جفتگيري و بارور شدن كرم ماده به طرف مخرج مهاجرت میکند .
در اواخر شب از مخرج خارج شده و در اطراف ناحيه نشيمنگاه و در
در دختران كوچك در اطراف بخش خارجي دستگاه تناسلي و يا ندرتاً در داخل آن تخم گذاري مي كند.
تخمها پس از 6 ساعت در حرارت بدن داراي لارو آلوده كننده ميشوند كه در اين صورت با بلعيده شدن از راه دستگاه گوارش وارد روده گرديده تبديل به لارو مي گردد.
لاروها مسير خود را به سمت روده بزرگ طي نموده در اين محل بالغ شده سيكل زندگي كرمك تكرار مي گردد .
زمان لازم براي تكميل سير تكامل تخم ماده 4 الي 7 هفته است

35. علائم باليني بيشتر بچه هاي آلوده به انگل بي علامت هستند .
اما بعضي داراي احساس خارش در ناحيه مقعد و يا ناحيه تناسلي در دختر بچه ها بوده و خارش خود مي تواند موجب زخم و عفونت ثانويه گردد.
در آلودگی های شدید علاوه بر خارش ناحیه مقعد، بی خوابی و ساییدن دندان ها دیده می شود.
با رفتن كرم به داخل آپانديس احتمال بروز آپانديسيت وجود دارد.
وجود كرم علاوه بر اندامهاي تناسلي زنانه ، در كليه ، مثانه ، حفره پريتوني و حتي پروستات هم گزارش شده است.

36. تشخيص
در مدفوع تخم در 10 درصد موارد بيشتر ديده نمي شود و لذا بايستي از روشهاي ديگري همچون چسب اسكاچ و مشاهده تخم كرم زير ناخن ها استفاده نمود.
توجه به علائم باليني هم مي تواند در تشخيص صحيح ياري رساند.

37. درمان جهت درمان : جهت پيشگيري : آلبندازول ، مبندازول ، تيابندازول
وانكوين
پيرانتل پاموات
جهت پيشگيري :
رعايت بهداشت فردي به خصوص در گروه هاي در معرض خطر ، شستشوي لباسها ، ملفحه ها به طور روزانه در زمان درمان ، ايزوله نمودن محل خواب افراد آلوده ، تهويه مناسب كلاسهاي آموزشي ، قابل شستشو بودن محل خواب و درمان دستجمعي افرادي كه در يك مركز نگهداري مي شوند.