1. Tipovi racionalnosti Maxa Webera
Rachel Drbohlav Ollerton Sociološke teorije 1 Hrvatski studiji

2. OPĆE ZNAČAJKE TIPOVA RACIONALNOSTI I RACIONALIZACIJE PREMA WEBERU
Tipovi društvenog djelovanja i tipovi racionalnosti
Weberova četverostruka tipologija društvenog djelovanja: afektivno, tradicionalno, vrijednosno-racionalno i ciljno-racionalno, odnosi se na univerzalna svojstva Homo sapiensa.
Umjesto da njihovo postojanje ovisi o sociološkim, kulturološkim ili povijesnim plejadama, ovi tipovi društvenog djelovanja postoje “izvan povijesti” kao antropološke karakteristike čovjeka.

3. Čovjek “racionalnost” nije stekao tijekom razdoblja prosvjetiteljstva  ljudi koji su živjeli u ranijim razdobljima bili su sposobni racionalno djelovati.
Više su ga zanimale pravilnosti i strukture djelovanja  Pravilnosti djelovanja pojavljuju se u institucijama, organizacijama te svim društvenim slojevima, klasama i grupama. Takve se pravilnosti i strukture najbolje analiziraju tipologijom tipova racionalnosti, klasifikacijom koju je uveo Max Weber.
Spomenuta tipologija sadrži “praktičnu”, “teorijsku”, “formalnu” i “supstantivnu” racionalnost. Tipovi racionalnosti sadrže svjesne pravilnosti djelovanja koje služe savladavanju rascjepkanih i nepovezanih stvarnosti.

4. Univerzalnost tipova racionalnosti i racionalizacijskih procesa
Iako je Weber svoje istraživanje usmjerio na pitanje zašto su se “racionalna društva” razvila samo na Zapadu, tipovi racionalnosti i procesi racionalizacije nastaju, više ili manje, univerzalno.  daje naslutiti da se racionalizacija, iako u nešto drukčijem obliku, javlja i u ne-zapadnjačkim društvima
U prvom izdanju Protestantske etike i duha kapitalizma Weber se usmjerio isključivo na racionalizaciju na Zapadu. U kasnijim esejima proširio je svoj pojam racionalizacije na univerzalno-povijesnu dimenziju koja je također uključivala civilizacijski razvoj Istoka.

5. Specifičnost sfere života “racionalnosti” i procesa “racionalizacije”
Različiti procesi racionalizacije koji se odvijaju različitom brzinom pojavljuju se na različitim sociokulturnim razinama i drukčijim sferama života; odnoseći se jednako na “vanjsku organizaciju svijeta” kao što su područja prava, politike, ekonomije, dominacije i znanja, te na “unutarnju” sferu religije i etike

6. TIPOVI RACIONALNOSTI WEBERA
Praktična racionalnost
Weber procjenjuje svako humanističko djelovanje u odnosu na isključivo pragmatične i egoistične interese pojedinaca kao praktično racionalno
Praktično racionalni način života prihvaća date stvarnosti i traži najbolji način suočavanja s problemom koji one predstavljaju
Taj tip racionalnosti postoji kao manifestacija čovjekove mogućnosti za ciljno- racionalno djelovanje

7. Teorijska racionalnost
Ovaj tip racionalnosti uključuje svjesno sagledavanje stvarnosti, ne djelovanjem već izvođenjem preciznih apstraktnih pojmova
Svi kognitivni procesi, u svim svojim aktivnim oblicima, obilježavaju teorijsku racionalnost
Weber je otkrio mnogo sustavnih mislilaca koji su primjenjivali ovaj tip racionalnosti

8. Supstantivna racionalnost
Poput praktične racionalnosti, a suprotno teorijskoj racionalnosti, supstantivna racionalnost direktno uvodi nove načine djelovanja
Ona to radi na temelju prošlih, sadašnjih i potencijalnih “vrijednosnih pretpostavki”
Vrijednosna se pretpostavka odnosi na skupinu vrijednosti koje se razlikuju po opsežnosti, unutarnjoj dosljednosti i sadržaju
Ovaj tip racionalnosti postoji kao manifestacija čovjekove prirođene mogućnosti da vrijednosno-racionalno djeluje

9. Formalna racionalnost
Dok praktična racionalnost pokazuje raspršenu tendenciju procjenjivanja i rješavanja svakodnevnih problema uz pomoć ciljno-racionalnog oblika djelovanja uz nagovještaj pragmatičnog interesa, formalna racionalnost također primjenjuje ciljno-racionalni oblik djelovanja, ali uz nagovještaj univerzalno primijenjenih pravila, zakona i odredbi
S obzirom da u ovom tipu racionalnosti vlada procjena u odnosu na apstraktna pravila, odluke se donose “bez obzira na ljude”
Birokracija

10. Literatura
Kalberg, S., (1980) Max Weber’s Types of Rationality: Cornerstones for the Analysis of Rationalization Processes in History, AJS, Island Lake