1. ПРОГРАМСКИ ДЕЛ НА КОМПЈУТЕРОТ
SOFTWARE

2. Нови поими: системски програми оперативен систем контролни програми
услужни програми
апликативни програми
Windows
BIOS
софтверски алатки

3. Компјутерот може да извршува различни операции, но за да знае кои да ги извршува и по кој редослед, потребни му се програми.
Програмите управуваат со хардверот и на компјутерот му даваат инструкции за тоа што и како да работи. Програмата е составена од наредби напишани по строго определен редослед. Пишувањето програма се нарекува програмирање. Програмите што често ги користиме ги чуваме на хард дискот и за нив велиме дека се инсталирани во компјутерот.
Сите програми што ги извршува компјутерот го сочинуваат програмскиот дел или софтверот.

4. Софтверот е поделен на две основни групи:
системски програми,
апликативни програми.
Системските програми се пишувани за системот.
Апликативните програми се пишувани за корисникот, за извршување на некоја работа (на пример за пишување, за цртање...)

5. Системските програми се оперативниот систем, контролните програми и услужните програми.
Оперативен систем (OS − Operating System) е програма без која ниту еден компјутер не може да работи. Тој е врската меѓу компјутерот и корисникот − прима инструкции од корисникот преку тастатурата и дава пораки преку мониторот. Оперативниот систем управува со целокупната работа на компјутерот: одлу- чува која програма ќе се изврши и кога, колку меморија ќе им се додели на програмите, се грижи за правилно извршување на командите дадени од корисникот и слично.
Ниту еден компјутер не може да работи без оперативен систем.
Најпознати оперативни системи за персоналните компјутери се Windows и Linux. Linux дистрибуција дизајнирана за образовни институции која е инсталиран во училиштата во Република Македонија е Edubuntu.

6. Контролни програми
Контролните програми управуваат со хардверот. Тие ја проверуваат исправноста и ја контролираат работата на хардверот.
Најпозната контролна програма е BIOS (Basic Input Output System).
При вклучувањето на компјутерот, прво се стартува контролната програма наречена BIOS, која проверува дали се исправни уредите што се неопходни за да може да работи компјутерот. Потоа се стартува оперативниот систем.

7. Услужни програми
Услужните програми ни помагаат при секојдневната работа со компјутерот. Тоа се, на пример: програмите за инсталирање и деинсталирање, програмите за заштита од компјутерските вируси, програмите за местење параметри (време, датум...) и други.
Услужните програми се познати под името софтверски алатки.

8. Апликативни програми
Апликативните програми уште ги нарекуваме апликации и кориснички програми. Тие се пишувани за извршување на некоја задача, на пример за пишување писмо, за цртање, за решавање математички задачи и слично. Некои од нив ги пишуваат корисниците на компјутерот, но постојат и готови програмски пакети. На пример, апликации се: Paint − за цртање, Microsoft Word − за пишување, Windows Media Player − за слушање музика, Windows Messenger − за допишување и други. И компјутерските игри се апликации. Многу од компјутерските игри имаат едукативен карактер.

9. Треба да запомниш!
♦♦Сите програми што ги извршува компјутерот го сочинуваат програмскиот дел или софтверот. ♦♦Софтверот е поделен на две основни групи: системски програми и апликативни програми. ♦♦Оперативниот систем управува со целокупната работа на компјутерот. ♦♦Контролните програми управуваат со хардверот. ♦♦Услужните програми ни помагаат при секојдневната работа со компјутерот.

10. Прашања и задачи: 1. Зошто му се потребни програми на компјутерот?
2. Од што се составени програмите?
3. Дали компјутерот може да работи без оперативен систем?
4. Зошто оперативниот систем е важен за компјутерот?
5. Што се апликативни програми?
6. За кои апликативни програми си слушнал/а?