1. فصل چهارم فرایندهای حسی
باسمه تعالی
جلسه سوم
فصل چهارم فرایندهای حسی
دکتر آرش مانی
روانشناس، دکترای تخصصی علوم اعصاب شناختی
استادیار، گروه آموزشی روانپزشکی
دانشگاه علوم پزشکی شیراز؛ بیمارستان حافظ

2. مقدمه
جهانی که ما از طریق حواسمان می شناسیم با جهانی که گونه های دیگر موجودات بوسیله حواسشان می شناسند؛ یکسان نیست. هر یک از اندام های حسی ما توانایی دریافت دامنه خاصی از محرکها را دارد که به بقای ما مربوط می شود، و نسبت به محرک های خارج از این دامنه حساس نیست.
در این فصل در مورد برخی از ویژگی های اصلی حواس بحث می کنیم.
بین احساس و ادراک تمیز قائل می شویم:
احساس: تجربه هایی که توسط محرک های ساده؛ نورقرمز چشمک زن
ادراک: تلفیق و تفسیر معنادار احساس ها؛ ماشین آتش نشانی

3. ویژگی های مشترک دستگاههای حسی
حساسیت: توصیف دستگاه های حسی در سطح روانشناختی
یکی از جنبه های بارز دستگاههای حسی ما این است که از حساسیت فوق العاده در تشخیص وجود یا تغییر اشیا برخوردارند.
آستانه مطلق: حداقل مقدار محرکی است که دستگاه حسی میتواند آنرا به صورتی پایا از نبود کامل محرک تمیز دهد. مثلا ضعیف ترین نوری که فرد می تواند آنرا درک کند.
آستانه افتراقی: کمترین تفاوت محسوس، یعنی کمترین تفاوت در مقدار دو محرک که برای تشخیص وجود دو محرک متفاوت لازم است.

4. ویژگی های مشترک دستگاههای حسی
زمان واکنش: زمان بین آغاز محرک و آغاز پاسخ آشکار
زمان واکنش ساده: به محض تشخیص محرک می باید دکمه ای را فشار دهد.
هرچه شدت محرک کمتر باشد زمان واکنش بیشتر است.
زمان واکنش انتخابی: بسته به محرکی که ارائه می شود؛ یکی از چند پاسخ متفاوت داده می شود.
هر چه تفاوت بین محرک ها کمتر باشد، زمان واکنش بیشتر است.

5. ویژگی های مشترک دستگاههای حسی
رمزگردانی: مغز برای حس کردن جهان با مشکلی عظیم مواجه است، هر حسی به نوع معینی از محرک پاسخ می دهد. مثلا بینایی به انرژی نوری، بساوایی به انرژی میکانیکی و بویایی و چشایی به انرژی شیمیایی. اما مغز هیچ یک از این انرژی ها را درک نمی کند. و تنها با زبان علایم الکتریکی حاصل از شلیک عصبی آشناست.
تبدیل نیرو: انرژی فیزیکی را به علائم الکتریکی تبدیل کند تا این علائم بتوانند نهایتا به مغز راه یابند.
این عمل تبدیل نیرو توسط یاخته های ویژه اندام حسی بنام گیرنده، انجام می شود.
گیرنده، یاخته عصبی و نورونی تخصص یافته است که وقتی فعال شده ، علاوت الکتریکی خود را به نورونهای رابط انتقال می دهد.
گیرنده نقش اساسی در تجربه های هوشیار ما دارد.

6. ویژگی های مشترک دستگاههای حسی
رمزگردانی شدت و کیفیت: دستگاه عصبی ما به نحوی تحول یافته است که می تواند اطلاعات مرتبط با اشیا یا رویدادهای جهان را دریافت کند.
شدت محرک: بر حسب الگوی زمانی تکانه های الکتریکی است؛ وقتی شدت محرک کم است تکانه های عصبی تا حدودی با فاصله های زمانی از یکدیگر روی می دهند. وقتی شدت محرک زیاد است فاصله زمانی بین تکانه های متوالی ممکن است ثابت باشد.
شدت محرک صرفا بر حسب تعداد یاخته های عصبی فعال بیان می شوند؛ هرچه محرک شدیدتر باشد، نورونهای بیشتری فعال می شود.
کیفیت محرک: این موضوع با مفهوم انرژی اختصاصی عصبی حل شده است؛ گذرگاههای حسی مختلف می تواند تفاوت های کیفی بین دستگاههای حسی را رمزگردانی کند.

7. حس بینایی
انرژی: هر حسی به انرژی فیزیکی خاصی پاسخ می دهد؛ این محرک فیزیکی در مورد بینایی نور است. نور نوعی انرژی الکترومغناطیسی است.
دستگاه بینایی: گیرنده : حساسیت و اختصاصیت گیرنده ها:
رنگ بینی:
نمود رنگ شامل فام(نام رنگ)؛ درخشندگی ( مقدار نوری که بازتابیده می شود)؛ اشباع ( درجه خلوص رنگ).
دید رنگ: طبق نظریه یانگ ـ هلمهولتس ( سه فامی)؛ مخروط موج کوتاه(آبی)؛ موج متوسط(سبز و زرد)؛ موج بلند( رنگ قرمز).
دید رنگ: طبق نظریه رنگ های متضاد؛ دستگاه بینایی دو نوع واحد حساس به رنگ دارد؛ یکی از این واحدها به قرمزیا سبز و دیگری به آبی و زرد پاسخ می دهد.

8. حس شنوایی انرژی: این محرک فیزیکی در مورد شنوایی صوت است. موج
دستگاه شنوایی: گیرنده : حساسیت و اختصاصیت گیرنده ها:
شنیدن زیر و بمی صوت:
نظریه زمانی: درصوتهای کم بسامد این نظریه مطرح می باشد؛ صوت هرتزی باعث می شود که غشاپایه هزاربار در ثانیه به ارتعاش در بیاید.
نظریه مکانی: وقتی مکان خاصی در طول غشا پایه پاسخ می دهد، احساس زیر و بمی معینی را موجب می شود.

9. حواس دیگر حس های پیکری حس بویایی و چشایی
حس فشار، حس دما و حس درد از انواع حسهای پیکری هستند.
دو نوع درد داریم؛ درد مرحله ای و درد مداوم.
برای دیگر گونه ها مهتر از انسان است.
زنان در این توانایی قوی تر از مردان هستند.
برمبنای بو می توانیم خودمان را از سایرین و زن و مرد را از هم افتراق دهیم.
رمزگردانی توسط مژکهای بویایی صورت می گیرد.
پیاز بویایی زیر لوب پیشانی و قشر بویایی در قسمت درونی گیجگاهی است و در حافظه درگیر می باشد.

10. جلسه سوم فصل پنجم ادراک باسمه تعالی دکتر آرش مانی
روانشناس، دکترای تخصصی علوم اعصاب شناختی
استادیار، گروه آموزشی روانپزشکی
دانشگاه علوم پزشکی شیراز؛ بیمارستان حافظ

11. مقدمه
هرچند اطلاعات خرد خرد به حواس آدم میرسد؛ ما آدمیان جهان را به صورت تکه های جدا از هم ادراک نمی کنیم؛ جهانی انبوه از کل های یکپارچه که دم به دم بر حواس ما آوار می شوند.
در مبحث ادراک می خواهیم بدانیم که آدمی چگونه احساس هایش را یکپارچه می کند و به صورت دریافت های ادراکی در می آورد و سپس این دریافت های ادراکی را برای شناخت جهان بکار می برد.

12. تقسیم کار مغز
در طی دهه گذشته تقسیم کار در مغز صورت گرفت و برای هر بخش مغز فعالیت هایی در نظر گرفته شده است.
بینایی در قشر پس سری؛
شنوایی در قشر گیجگاهی؛
پیکری در قشر آهیانه؛
بویایی در قشر اینسولا.

13. مکان یابی
برای شناسایی مکان اشیا باید در مرحله اول باید آن شی را از یکدیگر و نیز از زمینه جدا کرد.
الف: جدا سازی اشیا؛
ب: ادراک فاصله؛
ج: ادراک حرکت.

14. جداسازی اشیا
الف: جدا سازی اشیا؛ تصویری که بر روی شبکیه چشم می افتد، مجموعه ای است از قطعه هایی با درخشندگی و رنگ های گوناگون. دستگاه ادراکی ما این قطعه ها را به صورت چندشی مجزا که بر یک زمینه قرار دارند، سازمان میدهد. این نوع سازمان دهی مورد توجه روانشناسان گشتالت قرار گرفته است.
روانشناسی گشتالت رویکردی به روانشناسی بود که در اوایل قرن 20 شکل گرفت و بر اهمیت ادراک کل شی تاکید ورزید.
در خصوص نحوه سازمان یافتن اشیا در مغز چند اصل را مطرح ساخت.

15. 1- شکل و زمینه
اگر محرکی دو یا چند بخش مجزا داشته باشد، معمولا فسمتی از آن را شکل و بقیه آنرا زمینه می بینیم.
بخش هایی که به عنوان شکل می بینیم؛ همان اشیا مورد توجه ما هستند؛ این بخش ها منسجم تر از زمینه و در جلوی آن دیده می شوند.
روانشناسی گشتالت رویکردی به روانشناسی بود که در اوایل قرن 20 شکل گرفت و بر اهمیت ادراک کل شی تاکید ورزید.
در خصوص نحوه سازمان یافتن اشیا در مغز چند اصل را مطرح ساخت.

16. When you look at the figure you will see either a vase or two faces
When you look at the figure you will see either a vase or two faces. If you continue to look, the figure will appear to shift to the alternative organization

17. Old Woman or Young Girl?

18. Man/Woman

19. 2- گروه بندی اشیا
آدمی نه تنها اشیا را در مقابل با زمینه می بیند؛ بلکه گروه بندی خاصی را نیز در اشیا همجوار مشاهده میکند.
این گروه بندی بر اساس مجاورت Proximity؛
بر اساس مشابهت Similarity؛
بر اساس امتداد مناسب Good Continuation ؛
بر اساس اصل تکمیل Closure،
اگر چه عمدتا این یافته ها در خصوص بینایی است ولی در خصوص محرک شنوایی هم دیده می شود.

22. ادراک فاصله برای دانستن جای هر چیزی، باید فاصله یا عمق آنرا معلوم کرد.
نشانه های ادراک عمق؛
نشانه های یک چشمی و نشانه های دو چشمی
اندازه نسبی؛ پوشانندگی؛ ارتفاع نسبی؛ عمق نمای خطی؛ سایه و تیرگی

24. نشانه های یک چشمی
You really only need one eye to use these (used in art classes to show depth).
Linear Perspective
Relative size
Texture gradient
Shadowing

25. نشانه های دو چشمی We need both of our eyes to use these cues.
Retinal Disparity (as an object comes closer to us, the differences in images between our eyes becomes greater.
Convergence (as an object comes closer our eyes have to come together to keep focused on the object).

26. ادراک حرکت
حرکت استروبوسکوپی: هنگامی شی را متحرک ادراک می کنیم که تصویرش روش شبکیه جابجا شود. این تصور بسیار ساده است؛ زیرا حتی اگر چیزی روی شبکیه حرکت نکند بازهم آدمی ادراک حرکت می کند.
این نوع حرکت را به راحتی می توان ایجاد کرد؛ وقتی دو تاریکی دو لامپ را به فاصله چند هزارم ثانیه له ترتیب خاموش وروشن کنیم.
حرکت القایی: وقتی شی بزرگتر شی کوچکتر را فرا گرفته است، چنین به نظر میرسد که شی کوچکتر است که حرکت می کند و نه شی بزرگتر، هرچند در واقع بی حرکت است.

28. بازشناسی
رابطه بین ویژگی ها
حجم های بنیادی

29. Top-Down Processing We perceive by filling the gaps in what we sense.
I _ant ch_co_ate ic_ cr_am.
Based on our experiences and schemas.
If you see many old men in glasses, you are more apt to process a picture of an old man (even when you may be in error).

30. توجه
توانایی انتخاب کردن برخی از اطلاعات برای بررسی مفصل تر و نادیده گرفتن اطلاعات دیگر.

31. ثبات ادراک
دستگاه ادراکی علاوه بر مکان یابی و بازشناسی، هدف دیگری نیز دارد و آن ثابت نگه داشتن نمود اشیا است؛ این گرایش به ثبات را ثبات ادراکی گویند. با اینکه این ثبات مطلق نیست، از جنبه های بارز تجربه دیداری ماست.
ثبات درخشندگی؛
ثبات اندازه؛
ثبات شکل و مکان

33. Depth Cues Eleanor Gibson and her Visual Cliff Experiment.
If you are old enough to crawl, you are old enough to see depth perception.
We see depth by using two cues that researchers have put in two categories:
Monocular Cues
Binocular Cues