1. RAČUNARSKI SOFTWARE

2. SOFTWARE
Operativni sistemi
Sistemski software
Aplikativni software

3. Operativni sistemi
Kompleksan programski sistem sastavljen od skupa programa koji treba da obezbede lako i efikasno korišćenje računara.
Operativni sistem objedinjuje u jedinstvenu funkcionalnu celinu hardver (delove računara) i softver (programe na računaru)
Posmatra računar kao skup resursa:
Deljivi (memorija, datoteke)
Nedeljivi (procesor, periferne jedinice)

4. Funkcije operativnog sistema
Upravljnje procesorom
Upravljanje memorijom
Upravljanje perifernim jedinicama
Upravljanje podacima i programima
Kontrola funkcije (uključijući i otkrivanje i otklanjanje grešaka)

5. Struktura operativnog sistema
Mikrokod
skup programa specifičnih za određeni hardver. Ovaj skup programa je grupisan u jedan modul BIOS upisan u ROM memoriju.
Jezgro (kernel)
skup programa koji kontroliše pristup računaru, organizaciju memorije, organizaciju datoteka, raspored rada procesa i raspodelu sistemskih resursa. Ovi programi rade u režimu rada koji je zaštićen od mogućih uticaja korisnika.
Ljuska (omotač, shell)
komandni interfejs koji interpretira ulazne komande korisnika i aktivira odgovarajuće sistemske programe koji čine jezgro OS.

6. Operativni sistem - podizanje (booting)

7. Podela operativni sistem
Operativni sistemi se mogu podeliti na osnovu:
Broja programa koji mogu istovremeno da budu u RAM memoriji:
Monoprogramski - omogućava da se u memoriji nalazi samo jedan program (MS DOS)
Multiprogramske – omogućava da se u memoriji računara nalazi više programa istovremeno, od kojih se samo jedan izvršava u jednom trenutku. Vreme i redosled izvršavanja programa određuje operativni sistem. (MS Windows)
Zadavanja komandi:
OS komandnog tipa (MS DOS, Unix, stare verzije Linux-a) – odzivni znak prompt.
Grafički operativni sistemi (MS Windows, Linux ...) (GUI – graphic user interface)
Broja korisnika koji istovremeno koriste računar:
Jednokorisničke (MS DOS, stare verzije Linux-a, Windows 95, 98, ME)
Višekorisničke (Unix, Windows NT, Windows 2000, XP, Vista...)
Sa stanovišta prenosivosti na različite arhitekture sistema, OS se dele na
Prenosive – mogu da se koriste sa malim izmenama na različitim arhitekturama računara
Neprenosive – projektovani tako da mogu da rade na određenom modelu računara

8. Razvoj operativnih sistema
2000.
1993.
Windows 1.0
1985.
2007.
2001.
1999.
2015.
2012.
2009.

9. Sistemski softver
Sistemski softver čini skup programa koje najčešće izrađuje proizvođač računara, a isporučuje ga korisniku zajedno sa računarom.
Delimo ga na:
Programi prevodioci
Veznici – drajveri
Uslužni programi

10. Sistemski softver Programi prevodioci Veznici (drajveri)
Prevode program napisan na nekom od programskih jezika na mašinski jezik.
Kompajleri – prevode program kao celinu.
Interpreteri – prevode jednu po jednu instrukciju programa.
Veznici (drajveri)
Programi koji omogućavaju korišćenje različitih perifernih jedinica i drugih uređaja.
Dobijaju se kupovinom uređaja i instaliraju prilikom instalacije uređaja.
Uslužni programi
Namenjeni su za lakši i bezbedniji rad računara.

11. Programi prevodioci
Programi za prve mašine su pisani u mašinskom jeziku
Naredba se sastoji iz dva dela: koda operacije i adrese.
Programiranje podložno greškama.
Simbolički jezik
Operacija dobila ime, a adresa simboličko ime.
Razvijen je program koji je vršio automatsko prevođenje programa sa simboličkog na mašinski jezik – asembler.
Programi su bili neprenosivi na različite arhitekture RS.
Programski jezici
sastoje se od nekoliko desetina reči engleskog jezika i skupa pravila za formiranje ispravnih konstrukcija
Program napisan na programskom jeziku se zove izvorni (source) program.
Unos izvornog programa vrši se pomoću editora.
Unet izvorni program se prevodi na mašinski jezik (mašinski program) pomoću prevodioca.
Prevedeni program se spaja sa ostalim delovima sistemskog softvera pomoću linkera, i tada nastaje izvršni program.
Izvršni program se posredstvom programa za punjenje (loader) unosi u memoriju računara i izvršava.
Za traženje grešaka koristi se debager (debugger).

12. Uslužni programi
Programi za kompresiju podataka – smanjuju datoteku da bi se lakše prenela putem interneta i sl. - WinZip, WinRar...
Programi za snimanje CD i DVD diskova – Nero, ImgBurn, Ashampoo Burning...
Programi za zaštitu podataka – backup programi - SlimDrivers, DriverMax..
Antivirusni programi – namenjeni za zaštitu računara od računarskih virusa Kaspersky, Norton, Avira, Avast, AVG, NOD32...

13. Aplikativni software
Aplikativan softver služi za rešavanje određenih problema i obavljanje poslova. To su programi za:
Obradu teksta npr. MS Word, Notepad, Wordpad, Writer
Rad sa tabelama npr. MS Excel, Calc
Prezentacije npr. MS PowerPoint, Impress
Bazama podataka npr. MS Access, Base
Obradu crteža npr. AutoCAD, Paint, Corel Draw, Inkscape
Obradu slika npr. Adobe Photoshop, Corel Photo Paint
Animaciju npr. Macromedia FLASH
Izradu Web prezentacija npr. Macromedia Dreamweaver
Obradu zvuka npr. Guitar PRO, Sound Forge
Različite proračune u nauci i tehnici (gradjevinarstvo,automobilska industrija...) – MatLab, LabView
Igre

14. Najčešće korišćeni programi opšte namene:
Programi za rad sa tabelama
Programi za rad sa bazama podataka
Programi za obradu teksta
Programi za rad sa grafikom
Komunikacioni programi

15. Programi za obradu teksta
omogućavaju korisniku da manipuliše tekstom
Savremeni programi iz ove oblasti sadrže mogućnosti editovanja teksta, formatiranja, štampe, primene rečnika, provere gramatičke ispravnosti, dodavanje grafike, crteža i sl.
Današnji programi za obradu teksta imaju mogućnost prikaza tekstualnog materijala na ekranu, tačno onako kako će taj materijal izgledati kada se odštampa.
Primer ovakvog programa je Microsoft Word.
WYSIWYG (What You See Is What You Get) prikaz teksta na ekranu tačno-ili skoro tačno-kako će on izgledati na finalnoj odštampanoj strani.

16. Programi za rad sa tabelama
Imaju na ekranu u tabele velikih dimenzija sa numerisanim kolonama i vrstama, koje suže za prikazivanje i obradu poslovnih podataka.
Korisnik ukucava numeričke ili tekstualne podatke u jednu lokaciju tabele, zvanu ćelija, i potom ih obrađuje.
Podaci u tabeli mogu biti izvorni (unose se u ćeliju direktno) i izvedeni (formiraju se pomoću formula u kojima se pozivaju izvorni i prethodno izvedeni podaci.
Radno okruženje čine:
Radne tabele za unos, računanje i anaizu podataka
Grafikoni za grafičko predstavljanje podataka
Baze podataka za obradu velikog broja informacija
Posebne mogućnosti formatiranje, grafiku i kreiranje štampanih i trenutnih izveštaja
Primer ovakvog programa je Microsoft Excel

17. Programi za obradu crteža
omogućavaju korisniku da kreira, skladišti i prikazuje ili štampa razne crteže i grafike
Primer ovakvog programa je Corel Draw
Svi programi za crtanje imaju naredbe koje se mogu podeliti u sledeće grupe:
za crtanje osnovnih objekata
za manipulisanje objektima
za transformacije objekata
za globalni regled slike
za korišćenje teksta
za dimenzionisanje

18. Programi za rad sa bazama poataka
omogućavaju skladištenje, pretraživanje i manipulisanje podacima
Baza podataka je logički povezan skup podataka. U bazi podataka, svi podaci su integrisani sa ustanovljenim odnosima. Za upravljanje podacima koristi se programski sistem koji se naziva Sistem za upravljanje bazama podataka (SUBP ili DBMS). Jedan od najčešće korišćenih SUBP je MS Access.
Osnovne funkcije SUBP:
Kreiranje baze podataka (unos i zapisivanje podataka)
Ponovni pristup podacima
Modifikacija ili ažuriranje baze podataka (dodavanje novih, izmena i brisanje postojećih)
Sortiranje podataka (uređivanje podataka u redosled zadat kriterijumom)
Kontrola pristupa podacima (određuje da li neki korisnik može da pristupi podacima i da ih menja)
Formiranje izveštaja

19. Zaštita podataka
Zaštita od gubitaka podataka zbog kvara računara ili medijuma na kome su podaci – rezervne kopije (back-up):
Kompletan back-up
Inkrementalni back-up
Zaštita od neovlašćenog pristupa – postavljanje lozinki
Zaštita od upada preko mreže i kompjuterskog kriminala – postavljanje lozinki i programi kojima se nadziru svi komunikacioni kanali (firewall)
Zaštita od malvera

20. Malware (malicious software)
Destruktivni programi sa odredjenim štetnim dejstvima
Virusi - samokopirajući programi koji ubacuju svoj izvršni kod u druge fajlove
Crvi(worms) – zasebni programi koji se prenose i izvršavaju koristeći slabosti operativnog sistema
Trojanci (Trojan horses) - instaliraju programe koji preuzimaju kontrolu nad zaraženim računarom
Spyware - prikuplja i šalje informacije o ponašanju korisnika računara bez njegovog znanja (brojevi kreditnih kartica ...)
Reklamni programi (adware) – korisniku prikazuje neželjene reklame

21. Antivirusni softver
Antivirus - program za zaštitu, identifikaciju i uklanjanje malvera.
Anivirusni softver deluje preventivno
Svaki antivirusni softver poseduje antivirusnu bazu, koja mora biti redovno ažurirana
ažuriranje (update) antivirusne baze može se raditi na mesečnom, nedeljnom ili što je najbolje, na dnevnom nivou
dobar antivirus softver poseduje mogućnost monitoringa sistema, što može dovesti do usporenja rada računara
monitoring (kontrola, nadgledanje) je posebno važno prilikom pretraživanja Internet-a, slanja i primanja pošte i ostalim aktivnostima na mreži
kod umreženih računara je teško ukloniti jednom dobijene viruse zbog njihovog lakog širenja u mrežnom okruženju
kod kućnih računara važna je provera poruka, jer su sredstvo za prenos virusa

22. Antivirus programi

23. Program kao proizvod
Autorsko pravo je pravo proizvođača na softverski proizvod.
Sa gledišta autorskih prava, postoje:
Programi koji su vlasništvo proizvođača
za njih se kupuje licenca (dozvola za korišćenje programa
ne smeju se kopirati na druge računare
Deljeni programi (shareware)
Distribuiraju se preko interneta i časopisa
daju se na slobodnu upotrebu na određeno vreme (45-60 dana) posle čega se mora kupiti licenca
nepotpuna verzija programa na neograničenu upotrebu
Javni programi (public domain software)
besplatna distribucija, mogu se slobodno kopirati i razmenjivati