1. Gnáthóga

2. Cad is gnáthóg ann?

3. Tugtar gnáthóg ar an áit ina maireann planda nó ainmhí.
Faigheann an planda nó an t-ainmhí bia agus fothain sa ghnáthóg.

4. Maireann tusa i ngnáthóg – do theach agus an ceantar mórthimpeall air.

5. Féach na háiteanna éagsúla seo ina maireann daoine
Féach na háiteanna éagsúla seo ina maireann daoine. Is gnáthóga iad ar fad!

6. Is gnáthóga freisin iad …
… an gairdín.
… an sliabh.
Is gnáthóga freisin iad …
… an loch.
… an sceach.

7. Féadfaidh gnáthóg a bheith ollmhór ar nós na farraige …
… nó beag bídeach ar nós cloiche.

8. Oiriúnú
Caithfidh gach ainmhí agus gach planda a bheith in oiriúint don ghnáthóg ina maireann sé.
Bíonn tréithe faoi leith ag ainmhithe agus ag plandaí a chabhraíonn leo maireachtáil ina ngnáthóg féin. Oiriúnú a thugtar air sin.

9. Samplaí d’oiriúnú

10. Duaithníonn roinnt ainmhithe iad féin
Duaithníonn roinnt ainmhithe iad féin. Bíonn siad ar dhath na gnáthóige chun iad féin a chosaint ar a naimhde.
Tá an leon ar dhath an fhéir.
Tá an t-iasc ar dhath an ghainimh.
Tá an laghairt ar dhath na cloiche.

11. Bíonn corp sruthlínithe ag ainmhithe uisce
Bíonn corp sruthlínithe ag ainmhithe uisce. Cabhraíonn sin leo bogadh san uisce.
An míol mór
An madra uisce
An rón

12. Conas atá na hainmhithe seo in oiriúint dá ngnáthóg?
Stórálann an camall bia ina chruit.
Conas atá na hainmhithe seo in oiriúint dá ngnáthóg?
Bíonn fabhraí fada air freisin chun an gaineamh a choimeád óna shúile.
Coinníonn an fionnadh tiubh an béar bán te.
Cabhraíonn an muineál fada leis an sioráf breith ar na duilleoga ar na crainn arda.
Tá fionnadh ar bhoinn na gcos aige freisin chun cuidiú leis siúl ar an leac oighir.

13. Conas atá an cachtas in oiriúint dá ghnáthóg?
Tá gas tiubh aige chun uisce a stóráil.
Tá spíonta air, seachas duilleoga, chun nach n-éalódh an t-uisce.

14. Idirspleáchas
Bíonn plandaí agus ainmhithe ag brath ar a chéile i ngnáthóg.

15. Sampla d’Idirspleáchas

16. Conas a bhíonn an
lon dubh agus an crann
sceiche ag brath ar a chéile?

17. Bíonn an lon dubh ag brath
ar an gcrann sceiche le haghaidh bia. Itheann sé na caora san fhómhar.
Tugann an crann sceiche fothain don lon dubh. Tógann sé nead ann san earrach.

18. Bíonn an crann sceiche ag brath ar an lon dubh freisin.
Cabhraíonn an lon dubh le síolta an chrainn sceiche a scaipeadh.

19. Cluiche Meaitseála

20. Tuilleadh eolais le fáil ar na suíomhanna seo:

21. Gabhaimid buíochas leis na daoine agus leis na heagraíochtaí a leanas a chuir íomhánna ar fáil do na sleamhnáin seo:
Western Pennsylvania Conservancy, Stáit Aontaithe Mheiriceá
Jan Bol (
Thiago Kimura De Leon (thiagoleon ar an suíomh
Alistair Prentice (
Íomhánna eile:
Shutterstock
Rinneadh gach iarracht teacht ar úinéir an chóipchirt i gcás na n‑íomhánna atá ar na sleamhnáin seo. Má rinneadh faillí ar aon bhealach
ó thaobh cóipchirt de ba cheart d’úinéir an chóipchirt teagmháil
a dhéanamh leis na foilsitheoirí. Beidh na foilsitheoirí lántoilteanach socruithe cuí a dhéanamh leis.
© Foras na Gaeilge, 2012
An Gúm, Sráid Fhreidric Thuaidh, Baile Átha Cliath 1