1. Móðir Náttúra Menntar hún börnin sín? Eflir hún vöxt og viðgang?
Opinber fyrirlestur í Háskóla Íslands
10. október 2001
Móðir Náttúra
Menntar hún börnin sín?
Eflir hún vöxt og viðgang?
Þorvaldur Gylfason

2. Að vaxa sundur Tækni Hagskipulag Hagstjórn Ör vöxtur
Þjóðarframleiðsla á mann
Hægur vöxtur
Tími

3. Hagvöxtur í bráð og lengd Hagvöxtur til lengdar Framleiðslugeta
Framleiðsla
Hæð
Þjóðarframleiðsla á mann
Hagsveiflur
í bráð
Lægð
Tími

4. Írland og Grikkland: Þjóðar-framleiðsla á mann 1964-99
Dæmi
Hvers vegna?
Bandaríkjadollarar á verðlagi hvers árs

5. Uppsprettur hagvaxtar+ + +
auðkennir jákvæð áhrif

6. Uppsprettur hagvaxtar: Fjárfesting og menntun
Adam Smith var þetta samhengi ljóst (1776)
Einnig Arthur Lewis (1955) + + +
auðkennir jákvæð áhrif

7. Uppsprettur hagvaxtar: Fjárfesting og menntun
Robert Solow gerði uppreisn gegn hugmyndinni um langtímaáhrif hagstærða á hagvöxt (1956)
Hagvöxtur er ,,ytri” stærð + + +
auðkennir jákvæð áhrif

8. Kenning Solows um ,,ytri hagvöxt”
Rekur vöxt þjóðarframleiðslu á mann yfir löng tímabil til einnar rótar:
Tækniframfarir
Hagvöxtur til langs tíma litið er því ónæmur fyrir hagstjórn, góðri eða vondri eftir atvikum
“To change the rate of growth of real output per head you have to change the rate of technical progress.”
ROBERT M. SOLOW

9. Kenning Lewis um ,,innri hagvöxt”
Rekur vöxt þjóðarframleiðslu á mann yfir löng tímabil til tveggja höfuðþátta:
Sparnaður og fjárfesting
Hagkvæmni
þ.m.t. menntun
“The proximate causes of economic growth are the effort to economize, the accumulation of knowledge, and the accumulation of capital.”
W. ARTHUR LEWIS

10. Uppsprettur hagvaxtar: Aðrir möguleikar
Margt annað en menntun orkar á hagkvæmni, t.d. erlend viðskipti, stöðugt stjórnarfar, gott veður
Hagvöxtur er ,,innri” stærð + + + +
auðkennir jákvæð áhrif

11. Uppsprettur hagvaxtar: Fríverzlun
Fríverzlun eykur hagkvæmni og hagvöxt + + + +
auðkennir jákvæð áhrif

12. Uppsprettur hagvaxtar: Lýðræði
Lýðræði eykur hagkvæmni og hagvöxt
— eða það er a.m.k. vinnutilgátan + + +
Hvað um samanburðardæmið um Grikkland og Írland? +
auðkennir jákvæð áhrif

13. Írland og Grikkland: Fjárfesting 1960-99 (% af VLF)
Fjárfesting glæðir hagvöxt, en hún skýrir þó varla vaxtar-muninn á Grikkjum og Írum

14. Írland og Grikkland: Útgjöld til menntamála 1960-96 (% af VÞF)
Menntun glæðir hagvöxt

15. Írland og Grikkland: Útflutningur 1960-99 (% af VLF)
Erlend viðskipti glæða hagvöxt

16. Hagvöxtur og fjárfesting, 1965-98
Hvað um heiminn í heild?
Hagvöxtur og fjárfesting,
r = raðfylgni
Aukning fjárfestingar um 4% af VLF helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári 1% 4%
85 lönd
r = 0.65

17. Hagvöxtur og menntun, 1965-98 87 lönd
Aukning framhaldsskólasóknar um 30% af árgangi helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári
r = 0.72
Jákvæð en minnkandi afköst menntunar
87 lönd

18. Marshall um menntun
Engin sóun hamlar vexti þjóðarauðs meira en sú vanræksla, sem leyfir snillingi, sem svo vill til um, að eignaðist fátæka foreldra, að eyða starfskrafti sínum í láglaunastrit. Engin breyting myndi glæða vöxt landsauðsins meira en búsumbætur í skólum, og þá einkum í framhaldsskólum, að því tilskildu, að umbótunum fylgdi víðtækt námsstyrkjakerfi, sem gerir snjöllum syni erfiðismanns kleift að rísa úr einum skóla í annan hærri, unz hann hefur öðlazt hina beztu bókmenntun og starfsmenntun, sem völ er á.
ALFRED MARSHALL
(1920)

19. Hagvöxtur og fríverzlun 1965-98
Aukning opingáttar um 14% af VLF fer saman við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári
87 lönd

20. Jón Sigurðsson var viðskiptafrelsissinni
,,Þegar verzlanin var frjáls í fornöld, þá var landið í mestum blóma.”
,,Landsmenn þurfa ekki að óttast verzlunarfrelsi.”
Þetta á við um alla fríverzlun: vörur, þjónustu, fjármagn.
Úr ritgerð Jóns ,,Um verzlun á Íslandi” (1843)

21. Uppsprettur hagvaxtar: Fríverzlun, lýðræði, ...
Innri hagvöxtur: X getur verið nánast hvað sem er!
Ef X dregur úr hagkvæmni, þá spillir það hagvexti + + ?
Langur listi:
Verðbólga
Ríkisrekstur
Ójöfnuður +
auðkennir jákvæð áhrif

22. Uppsprettur hagvaxtar: Fríverzlun, lýðræði, ...+ + - +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

23. Uppsprettur hagvaxtar: Fríverzlun, lýðræði, ...+ + - +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

24. Uppsprettur hagvaxtar: Fríverzlun, lýðræði, ...+ + -
Meira um ójöfnuð, menntun og hagvöxt eftir fjórar vikur +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

25. Uppsprettur hagvaxtar: Þróunarstig
Rík lönd og fátæk: Vaxa þau jafnhratt? + + – ?
Því ríkara sem land er, þeim mun minni vaxtar er þar að vænta að öðru jöfnu +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

26. Uppsprettur hagvaxtar: Þróunarstig+ + – ? +
Rík lönd vaxa þó yfirleitt ekki hægar en fátæk lönd, þegar menntun er tekin með +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

27. Uppsprettur hagvaxtar: Náttúrugnægð
Skoðum nú eina stærð enn, Móður Náttúru + + – ? – +
Hvers vegna?
Hollenzka veikin
Rentusókn +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

28. Uppsprettur hagvaxtar: Náttúrugnægð
Náttúrugnótt bitnar á menntun + + – ? – + –
Hver er reynslan? +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

29. Auðlindagnægð, auðlindavægi
Litlar auðlindir,
en mikilvægar
(Tsjad, Malí)
Miklar auðlindir
og mikilvægar
(OPEC)
Auðlindavægi
Litlar auðlindir
og skipta litlu máli
(Jórdanía, Panama)
Miklar auðlindir,
en skipta litlu máli
(Kanada, USA)
Auðlindagnægð

30. Vegakort
Skoðum nú hagtölur, sem sýna sambandið milli auðlindagnægðar og hagvaxtar um heiminn síðan 1965
Athugum síðan fimm farvegu, sem áhrif auðlindagnóttar á hagvöxt fara um
Skoðum loks menntun sérstaklega

31. Fyrst þetta: Hvað um OPEC?
Nígería hefur staðið í stað síðan 1960: Enginn hagvöxtur
Hagvöxtur á mann
Íran og Venesúela: -1% á ári
Líbýa: -2%
Írak og Kúveit: -3%
Katar: -6%
Hvers vegna?

32. Fyrst þetta: Hvað um OPEC?
Faisal konungur Sádi-Arabíu ( ) hefði varla orðið hissa:
,,Á einni kynslóð færðum við okkur af úlfaldabaki inn í kádiljáka. Eins og við eyðum og spennum, þá óttast ég, að næsta kynslóð verði aftur farin að ríða úlföldum.”

33. Er OPEC undantekning? Nei, þetta virðist vera algengt munstur
Af 65 náttúrulöndum , bjuggu aðeins fjögur við
Fjárfestingu umfram 25% af VLF
Hagvöxt á mann umfram 4% á ári
Löndin fjögur eru:
Botsvana, Indónesía, Malasía, Taíland

34. Hagvöxtur og náttúruauður
Hvað segja gögnin?
Hagvöxtur og náttúruauður
Aukning náttúruauðs um 8% af þjóðarauði helzt í hendur við samdrátt hagvaxtar á mann um 1% á ári
8 Asíulönd
þar sem fjárfesting
er 32% af VLF
8 Afríkulönd
þar sem fjárfesting
er 5% af VLF
Takið eftir tveim þyrpingum
r = -0.64
85 lönd

35. Uppsprettur hagvaxtar: Náttúrugnægð
Náttúrugnótt bitnar á menntun og fjárfestingu + + – ? – – + – +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

36. Fimm farvegir 1. Hollenzka veikin 2. Rentusókn 3. Fölsk öryggiskennd
Gengi, laun, gengissveiflur
Spillir umfangi og samsetningu útflutnings
2. Rentusókn
Ofvernd atvinnuvega, spilling
3. Fölsk öryggiskennd
Veik hagstjórn, veikir innviðir
4. Vanræksla menntunar
5. Lítil eða léleg fjárfesting
Félags-auður

37. Náttúrugnægð og spilling
Aukning náttúruauðs um 10% af þjóðar-auði helzt í hendur við lækkun spillingar-vísitölunnar um 1,3 stig (þ.e. aukin spilling)
Finnland
Nýja-Sjáland
Noregur
Sambía
Tansanía
Náttúrunótt bitnar á félagsauði
r = -0.52
60 lönd

38. Spilling og hagvöxtur 55 lönd r = 0.40
Botsvana
Indónesía
Noregur
Nýja-Sjáland
Kenía
Lækkun spillingarvísitölu (þ.e. aukin spilling) um 4 stig helzt í hendur við samdrátt í hagvexti á mann um 1% á ári
55 lönd

39. + = Spilling og hagvöxtur Spilling Vöxtur Vöxtur Náttúrugnótt Spilling

40. Meira um menntun
Skoðum nú sambandið milli auðlindagnægðar og þriggja mælikvarða á menntun:
Útgjöld ríkis og byggða til menntamála
Lengd skólagöngu stúlkna
Framhaldsskólasókn
Fyrirvari: Magn og gæði

41. Útgjöld til menntamála og náttúrugnægð
Svíþjóð
Aukning náttúruauðs um 18% af þjóðarauði helzt í hendur við samdrátt í útgjöldum til menntamála um 1% af VÞF
Tógó
r = -0.32
Níger
Bangladess
90 lönd

42. Lengd skólagöngu og náttúrugnægð
Finnland
Aukning náttúruauðs um 5% af þjóðarauði helzt í hendur við styttingu skólagöngu kvenna um 1 ár
Chíle
Venesúela
r = -0.57
Búrkína Fasó
52 lönd

43. Framhaldsskólasókn og náttúrugnægð
Finnland
Aukning náttúruauðs um 5% af þjóðarauði helzt í hendur við samdrátt í framhaldsskólasókn um næstum 10% af árgangi
Úrúgvæ
Kongó
r = -0.66
Víetnam
Níger
91 land

44. + = Menntun og hagvöxtur Menntun Vöxtur Vöxtur Náttúrugnótt Menntun

45. Túlkun á niðurstöðum
Auðlindabúskapur gerir jafnan minni menntunarkröfur til mannaflans og minni tæknikröfur til fjármagns en aðrir atvinnuvegir, svo að
úthrifin verða þá minni en ella
framleiðsla og útflutningur hneigjast til að festast í lágtækni
Þetta hamlar ,,lærdómi af reynslu”, tækniframförum og hagvexti

46. Auðlindagnægð og hagstjórn: Noregur
Vandinn stafar þó ekki af gnægðinni í sjálfri sér ...
heldur hinu, að mönnum lánast eða tekst ekki að sneiða hjá þeim hættum, sem auðlindaríkidæmi hefur í för með sér
Norðmönnum hefur vegnað vel
Ríkið hirðir 80% olíurentunnar og festir féð í erlendum verðbréfum
Engin merki enn um rentusókn, falskt öryggi eða vanrækslu menntamála
Háskólasókn hefur aukizt úr 26% 1980 í 62% 1997

47. Hvað um fjárfestingu? 87 lönd r = -0.37
Aukning náttúruauðs um 10% af þjóðarauði helzt í hendur við samdrátt í fjárfestingu um rösklega 2% af VLF
Lesótó
Kongó
Gínea-Bissá
Sierra Leóne
r = -0.37
87 lönd

48. + = Fjárfesting og hagvöxtur Fjárfesting Vöxtur Vöxtur Náttúrugnótt

49. Hvað um erlend viðskipti?
Aukning náttúruauðs um 10% af þjóðarauði helzt í hendur við lækkun opingáttarvísitölunnar um 4% af VLF
Malasía
Belgía
Holland
Níger
r = -0.33
Gínea-Bissá
91 land

50. + = Fríverzlun og hagvöxtur Fríverzlun Vöxtur Vöxtur Náttúrugnótt

51. Endir Að endingu Náttúrugnægð getur verið hættuleg
Þessar glærur er hægt að skoða á vefsetri mínu:
Að endingu
Náttúrugnægð getur verið hættuleg
Of margt vinnandi fólk fer á mis við menntun og lokast inni í láglaunastörfum
Fölsk öryggiskennd freistar manna til að vanmeta eða sjást yfir gildi góðrar hagstjórnar og góðrar menntunar
Sú skoðun getur grafið um sig, að menntun borgi sig ekki
Lönd með litlar auðlindir eru ólíkleg til að falla í þessa freistni
Endir