1. Endurreisn bankakerfa í alþjóðlegu samhengi
Háskóli Íslands HAG211F: Bankar og fjármálamarkaðir
Endurreisn bankakerfa í alþjóðlegu samhengi
Bankasýsla ríkisins

2. inngangur
Bankasýsla ríkisins

3. Hvernig á að hátta uppbyggingu bankakerfa?
Hafa banka í ríkis- eða einkaeigu?
Aðskilja fjármálastarfsemi frá fyrirtækjarekstri?
Hafa innlán og útlán innan sömu stofnunar?
Endurskipuleggja fjárhag banka eins og fyrirtækja?
Hafa innstæður forgangskröfur?
Aðskilja fjárfestingarbanka frá viðskiptabönkum?

4. Gjaldþrot stærstu útgefenda skuldabréfa: 1920-2009
Bankasýsla ríkisins

5. Hvað sagði Moody´s árið 2003 um lánsfjáráhættu banka?
Bankasýsla ríkisins

6. Endurreisn bankakerfa
Endurreisn fjármálakerfa
Endurskoðun laga og reglna
Endurfjármögnun banka
Endurskipulagning útlána

7. Endurskoðun laga og reglna um banka

8. Bandarísk lög 1913: Federal Reserve Act
Sett í kjölfar bankakreppunnar 1907
Lagði grunninn að stofnun seðlabanka, Federal Reserve System, sem lánardrottins til þrautarvara
1933: The Banking Act (“Glass-Steagall”)
Sett í kjölfar alheimskreppunnar, sem hófst 1929
Aðskildi fyrirtækjarekstur frá fjármálastarfsemi og fjárfestingarbanka og viðskiptabanka
Setti á fót innstæðutryggingakerfi með stofnun Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC)
Afnám tvöfalda fjárskuldarábyrgð hluthafa í bönkum
Bannaði greiðslu vaxta á óbundnum innstæðum
Gerði tryggðar innstæður að forgangskröfum ( )
1983: International Lending & Supervision Act (ILSA)
Sett í kjölfar skuldakreppu í Suður Ameríku
Lögfesti hlutfall eiginfjárgrunns og eigna
1993: Omnibus Budget Reconciliation Act
Sett í kjölfar þrot sparisjóða (savings & loans crisis) sem hófst 1986
Setti innstæður í bönkum í forgang til að lækka tap ríkisins og FDIC vegna yfirtekinna banka
2010: Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act
Sett í kjölfar undirmálalánskreppunar, sem hófst 2007 og alheims samdráttarskeiðs, sem kom í kjölfarið
Bætti stjórnhætti banka og setti strangari kröfur um eiginfjárgrunn, eins og Basel III
Bannaði eiginfjárfestingar hjá bönkum (Volcker reglan)

9. Alþjóðlegar reglur (Basel) og evrópsk lög
1988: Basel Capital Accord
Basel nefndin (Basel Committee on Banking Supervision), sem hefur aðsetur hjá Alþjóða greiðslumiðlunarbankanum (Bank of International Settlements), stofnuð árið 1975 í kjölfar falls tveggja banka árið 1974, Bankhaus Herstatt í Vestur Þýskalandi og Franklin National Bank í Bandaríkjum
Reglurnar settu töluleg viðmið um lágmarks 8% hlutfall eiginfjárgrunns og áhættugrunns, þar áhættuvægi eigna nam 0%,10%,20% og 100%
Basel I reglurnar voru innleiddar í evrópska löggjöf árið 1989 með tilskipunum Evrópusambandsins 89/299/EBE og um eigið fé lánastofnana og 89/647/EBE um eiginfjárhlutfall lánastofnana, og í íslensk lög árið 1992 með breytingum á lögum nr. 86/1985 um viðskiptabanka
2004: Basel II: International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards: a Revised Framework
Endurbætur á Basel I reglunum, í kjölfar regluverkshögnunar (regulatory arbitrage) banka; settu ný viðmið við útreikning áhættugrunns og innleiddi tvær nýjar stoðir í regluverki
Basel II reglurnar voru innleiddar í evrópska löggjöf árið 2006 með CAD-tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2006/49/EB og tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2006/48/EB um lánastofnanir og í íslensk lög árið 2007 með breytingum á lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, og með reglum Fjármálaeftirlitsins nr. 215/2007 um eiginfjárkröfur og áhættugrunn fjármálafyrirtækja
201O: Basel III: A Global Regulatory Framework for More Resilient Banks and Banking Systems
Sett í kjölfar alheims samdráttarskeiðs, sem kom í kjölfari undirmálalánskreppunnar
Samhæfði í fyrsta skipti í einu regluverki eiginfjár- og lausafjárhlutföll banka, gerði kröfur um hærra eiginfjárhlutfall og aukin gæði eiginfjár banka (sbr. svokallaða Collins Amendment) og innleiddi eiginfjárkröfur óháðar áhættugrunni eins og ILSA í Bandaríkjunum árið 1983
Verður innleidd á tímabilinu með breytingum á núverandi tilskipunum 2006/48/EB og 2006/49/EB, skv. drögum Evrópuráðsins frá 20. júlí sl. (svokallað “CRD IV”)

10. Endurfjármögnun bankA
Bankasýsla ríkisins

11. Fjárhagsskipan banka: Lágmörk eiginfjárgrunns
Bankasýsla ríkisins

12. Fjárhagsskipan banka: Basel I og II reglurnar
Eiginfjárþættir – samtals 8% af áhættugrunni
Eiginfjárþáttur A (Tier I Capital) – að lágmarki 4%
Almenn hlutabréf (common equity) – að lágmarki 2%
Forgangs hlutabréf án gjalddaga með óuppsöfnuðum greiðslufrestsákvæðum (undated non-cumulative deferred preference shares)
Eiginfjárþáttur B (Tier II Capital) – að hámarki 100% af eiginfjárþætti A
“Efra lag” (Upper Tier II Capital)
Víkjandi lán með uppsöfnuðum greiðslufrestsákvæðum (cumulative deferred subordinated debt)
“Neðra lag” (Lower Tier II Capital)
Almenn víkjandi lán án nokkurra skilyrða
Almenn lán og skuldabréf
Innstæður
Bankasýsla ríkisins

13. Fjárhagsskipan banka: Samanburður við fyrirtæki
Fjármögnunarliðir
Hlutfall
Álag yfir LIBOR
Lánshæfi
Innstæður
59,8%
(40) A1
Almennar vaxtaberandi skuldir
30,8%
172
Eiginfjárþáttur B - víkjandi lán án greiðslufrestheimilda
3,1%
565
Baa2
Eiginfjárþáttur B - víkjandi lán með greiðslufresti
0,3%
564
Ba2
Eiginfjárþáttur A - forgangshlutabréf
0,8%
893 B3
Samtals skuldbindingar
94,7%
Eiginfjárþáttur A - almennt hlutafé
5,3%
Samtals skuldbindingar og eigið fé
100,0%
Bankasýsla ríkisins

14. Fjárhagsskipan banka: Binditími eigna og krafna
Bankasýsla ríkisins

15. Fjárhagsskipan breskra banka: Lágmarks hlutföll í Basel I & II
“Core Tier I”
“Innovative Tier I”
“Non-Innovative Tier I”
“Upper Tier II”
“Lower Tier I”
Bankasýsla ríkisins

16. Hvaða kröfuhafar töpuðu? Hvar gripu stjórnvöld inn í?
Bankar, sem frestuðu greiðslum á arði forgangshlutabréfa eða vöxtum víkjandi skuldabréfa sem teljast til eiginfjárþáttar (Tier I eða Upper Tier II)
Northern Rock
Bankar með víkjandi skuldabréfi (Lower Tier II) sem voru gjaldfelld
Bradford & Bingley í Bretlandi
Fionia Bank og Roskilde Bank í Danmörku
Anglo Irish Bank og Bank of Ireland á Írlandi
Bankar með almenn skuldabréf voru einnig gjaldfelld
Washington Mutual Inc. og Washington Mutual Bank í Bandaríkjunum
Bankar með innstæður sem töpuðust að hluta til
Íslensku bankarnir
Bankasýsla ríkisins

17. Áhrif Basel III reglnanna á fjármögnun banka
Fyrir Basel III, var frekar rúmur skilningur á hugtakinu “eigið fé” í tilfelli banka
Bönkum hefur verið leyft að skilgreina víkjandi lán sem eigið fé, en þó með takmörkunum, sbr. Basel reglurnar (1988, 2004), úrskurði Seðlabanka Bandaríkjanna (1996) og yfirlýsingar Basel nefndarinnar (1998)
Bankar, eftirlitsaðilar og lánshæfisfyrirtæki í eilífðri leit að “fullkomnu verðbréfi,” sem lágmarkar fjármagnskostnað eins og skuldabréf en veitir einnig sömu vörn og hlutafé
Eftir að Basel III reglurnar voru birtar, hafa bankar leitað nýstárlegra leiða að auka eigið fé og nýtt sér afsláttarkjör á markaði, en eftirlitsaðilar gert strangari kröfur um að verðbréf, sem teljast til eiginfjárþáttar, verji í raun bankann og aðra kröfuhafa fyrir tapi
Árið 2009 gaf t.d. Lloyd´s út £9 milljarða skuldabréf (Enhanced Capital Notes), sem telst til eiginfjárþáttar B en breytist í hlutafé ef eiginfjárgrunnur A fer niður fyrir 6%; CreditSuisse og Rabobank fylgdu í kjölfarið
Árið 2010 gaf t.d UniCredit út forgangshlutabréf, sem teljast til eiginfjárþáttar A, en geta verið færð niður af almennum hluthöfum ef eiginfjárhlutfall fellur niður fyrir ákveðin mörk
Árið 2011 hafa nokkrir bankar gefið út almenn skuldabréf til að endurfjármagna skuldabréf og forgangshlutabréf sem teljast til eiginfjárþátta B
Bankasýsla ríkisins

18. Endurskipulagning lána
Bankasýsla ríkisins

19. Endurskipulagning lána
Eignaumsýslufélög: Utan banka
Stofnuð og fjármögnuð af ríkisstjórnum til að “afeitra” bankakerfi
Kaupa vanskilalán og eignir banka, endurskipuleggja þau og selja til annarra fjárfesta
Dæmi
Bandaríkin: 1989
Norðurlöndin: 1992
Asía: 1997
Írland: 2009
Íslenska leiðin: Innan banka
Gömlu bankarnir
Nýju bankarnir
Bankasýsla ríkisins

20. Útlán og verðmat þeirra
Nýju bankarnir: Yfirtökuverð útlána (2008)
Gömlu bankarnir: Matsverð útlána (2008)
Bankasýsla ríkisins

21. Gömlu og nýju bankarnir

22. Endurreisn íslenska bankakerfisins
Bankasýsla ríkisins

23. Kerfislæg viðbrögð við falli bankakerfa: Asía og Evrópa
Stjórnvöld
Ríkisábyrgð á skuldbindingum banka
Innspýting eiginfjár
Stofnun eignaumsýslufélaga með þátttöku ríkisins
Bankarnir sjálfir
Hlutafjáraukning
Eignasala
Endurskipulagning skulda
Bankasýsla ríkisins

24. Afleiðingar fyrir einstaka banka: Ísland og Bandaríkin
Lehman Brothers (2008)
Washington Mutual (2008)
CIT (2009)
Ísland
Íslandsbanki (2008)
Kaupþing (2008)
Landsbanki (2008)
Bankasýsla ríkisins

25. Rannsóknir hagfræðinga á bönkum í ríkiseigu
Bankasýsla ríkisins

26. Eiginfjárkröfur Basel III og íslensku bankarnir
Bankasýsla ríkisins

27. Áhrifaþættir á endurreisn íslenska bankakerfisins
Arðsemi kjarnastarfsemi
Eiginfjárstaða
Endurskipulagning lána
Fjármögnun
Lánskjör og lánshæfismat íslenska ríkisins
Forgangur innstæðna
Aðrir eiginfjárþáttaliðir
Eignasala
Alþjóðlegt samkeppnishæfi
Endurskipulagning “gömlu” bankanna
Framtíðareignarhald
Bankasýsla ríkisins

28. Noregur og Ísland : Eignar-hlutur ríkisins í bönkunum
Bankasýsla ríkisins

29. Álag (credit spread) á evrópska skuldabréfaútgefendur
Bankasýsla ríkisins

30. Takk fyrir!
Bankasýsla ríkisins