Τα όργανα που συναντάει κανείς συχνά στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα είναι : Το σαντούρι η Τσαμπούνα το Λαούτο Η λύρα Το νταούλι Το Μαντολίνο Το βιολί

Σαντούρι Το σαντούρι είναι έγχορδο κρουστό επίπεδο μουσικό όργανο. Το όνομά του προέρχεται εκ της ελληνικής λέξεως ψαλτήριον μέσω της περσικής γλώσσας σαντούρ. Πρόκειται για αρχαίο μουσικό όργανο που επινοήθηκε πιθανόν στη Περσία από την οποία και διαδόθηκε τόσο προς την Ινδία και την Κίνα, όσο και δυτικά στη Μέση Ανατολή και τη Βαλκανική. Κατασκευάζεται συνηθέστερα από ξύλο καρυδιάς.ΠερσίαΙνδίαΚίναΜέση ΑνατολήΒαλκανικήκαρυδιάς

Έχει σχήμα τραπεζοειδές επί του οποίου φέρονται οριζοντίως και επάλληλα 72 μεταλλικές χορδές, ανά τρεις για κάθε φθόγγο, αποδίδοντας έτσι 23 νότες, με τις μεγαλύτερες σε μήκος χορδές στο κάτω μέρος και τις μικρότερες στο άνω. Οι χορδές του οργάνου αυτού, "χορδίζονται" στο 1/4 με ειδικά "ωτία" που φέρονται συνηθέστερα επί της δεξιάς πλευράς του οργάνου και οι οποίες κρούονται με μικρά ραβδία, οι άκρες των οποίων φέρουν μεταλλικές κοιλόμορφες σφύρες (σαν κουταλάκια).

Με το σαντούρι αποδίδεται κυρίως παραδοσιακή μουσική. Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες δεξιοτέχνες του οργάνου αυτού ήταν ο Αριστείδης Μόσχος ο οποίος και είχε δημιουργήσει σχετική σχολή διάδοσης.Αριστείδης Μόσχος

Δεξιοτέχνες στο σαντούρι Αριστείδης Μόσχος Αρετή Κατιμέ Παπαδέας Μάριος Καρατάσος Νίκος Κατσιγιάννης Ανδρέας

Τσαμπούνα Η τσαμπούνα ή σαμπούνα ή ασκοτσάμπουνο είναι ένα λαϊκό μουσικό όργανο που ανήκει στην κατηγορία των πνευστών. Η ιδιαίτερη διάδοσή της στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους και λιγότερο στα Ιόνια συνδέεται με τον ποιμενικό της χαρακτήρα. Στην Κρήτη ονομάζεται ασκομαντούρα λόγω του τρόπου κατασκευής της. Η τσαμπούνα αποτελείται από τρία βασικά μέρη: ένα ασκί, το επιστόμιο και ένα σύστημα καλαμένιων αυλών.

Ο ασκός είναι φτιαγμένος από το δέρμα ενός κατσικιού. Στον ασκό προσδένονται δύο καλαμένιοι αυλοί και στην άκρη του ενός τοποθετείται το επιστόμιο. Στον έναν αυλό, ο οποίος έχει τρεις έως πέντε τρύπες, παίζεται η μελωδία ενώ ο άλλος, που έχει δύο έως τρεις τρύπες χρησιμεύει για το ισοκράτημα, δηλαδή την ισορροπία στη μελωδία. Ο ήχος παράγεται φυσώντας από το επιστόμιο, διοχετεύοντας στον ασκό τον αέρα και τοποθετώντας κατάλληλα τα δάκτυλα στους αυλούς.

Μια παραλλαγή της τσαμπούνας, η γκάιντα, η οποία έχει και πιο μεγάλους αυλούς, συναντάται στη Βόρεια Ελλάδα και στα Βαλκάνια.

Δεξιοτέχνες στην τσαμπούνα Τσιμούρης Νικήτας Πατέρας Ελευθέριος Γιαννούλης Ματθαίος Γρίλλης Θεολόγος Κλείδωνας Αλέξανδρος

Λαούτο Το λαούτο είναι κατ’ εξοχήν όργανο συνοδείας και συγκαταλέγεται μεταξύ όλων των συνδυασμών των λαϊκών μουσικών συγκροτημάτων. Στην οικογένεια του λαούτου, σύμφωνα με την εθνομουσικολογία ανήκει κάθε χορδόφωνο που έχει ηχείο καπάκι και χορδές τεντωμένες παράλληλα προς το καπάκι του ηχείου και το χέρι και παίζονται με τα δάχτυλα ή με πένα.

Χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: στα μακριά λαούτα και στα κοντά λαούτα. Στα τέλη του 19ου αιώνα το λαούτο κατασκευαζόταν σε τρία μεγέθη. Σήμερα έχει επικρατήσει το μεσαίο μέγεθος. Και αυτό διαφέρει στις διαστάσεις του από κατασκευαστή σε κατασκευαστή, αν και οι διαφορές είναι μικρές και χωρίς σημασία για την όλη λειτουργία του οργάνου.

Όργανα παρόμοια με το λαούτο απαντώνται σε πολλές αρχαίες και σύγχρονες κοινωνίες. Το λαούτο της αναγέννησης έλκει την καταγωγή του από την Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα από ένα αραβικό όργανο με το όνομα al ud (το ud, το ξύλο). Το όργανο αυτό είχε μεγάλο, καμπύλο αντηχείο, βραχύ λαιμό χωρίς τάστα, που κατέληγε σε μία κεφαλή που έφερε κλειδιά, στα οποία δένονταν οι χορδές.

Γενικά θεωρείται ότι το ευρωπαϊκό λαούτο δημιουργήθηκε στην Ιβηρική Χερσόνησο, από τους Άραβες που το έφεραν μαζί τους και κατοίκησαν επί μακρών την Ισπανία. Έτσι το λαούτο απέκτησε σιγά σιγά μετακινούμενα τάστα και πήρε την μορφή που περιγράφεται παραπάνω. Παράλληλες μορφές εξελίχθηκαν από το al - ud στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Στη χώρα μας έχουμε τουλάχιστον δυο παραλλαγές, το κρητικό - νησιώτικο και το πολίτικο (λάφτα).

Δεξιοτέχνες στο λαούτο Κουτσουρέλης Γιώργος Τζουγανάκης Μιχάλης Μανιάς Νίκος Γαμπιεράκης Γιάννης Μουσελίνης Απόστολος

Λύρα Η λύρα ανήκει στην κατηγορία των χορδόφωνων μουσικών οργάνων με δοξάρι και έχει τις ρίζες της στην Ανατολή. Στην Kρήτη υπήρχαν δύο τύποι λύρας. Tο αποκαλούμενο σήμεραλ υράκι, που έδινε οξύ και διαπεραστικό ήχο και η βροντόλυρα ή χοντρόλυρα, μεγαλύτερη σε μέγεθος, ιδανική για την πολύωρη συνοδεία τραγουδιού. Aπό τους δύο τύπους αυτούς και την επιρροή του βιολιού, προήλθε η σύγχρονη κοινή λύρα.

Κατασκευάζεται από μονοκόμματο ξύλο κάποιας ηλικίας (τουλάχιστον 10 ετών) και συνήθως χρησιμοποιείται ασφένταμος, καρυδιά, μουρνιά, κ.α. Η σκάφη, το κοίλο σκαφτό σώμα της λύρας λέγεται και καύκα ή καυκί. Το καπάκι (εμπρόσθιο μέρος) είναι αυτό που επηρεάζει άμεσα τον ήχο του οργάνου και ιδανικό υλικό για την κατασκευή του θεωρείται το κατράνι (υλικό ηλικίας άνω των 300 ετών που προέρχεται από δοκάρια παλαιών κτισμάτων).

Παλιά οι χορδές ήταν εντέρινες και το δοξάρι είχε τρίχες από ουρά αλόγου που συνήθως έφερε μια σειρά από σφαιρικά κουδουνάκια, τα λεγόμενα γερακοκούδουνα. Σήμερα που η λύρα συνοδεύεται από άλλα μουσικά όργανα (λαούτο, κιθάρα κ.α.) χρησιμοποιείται συνήθως δοξάρι βιολιού. Συγκεκριμένα για τη λύρα γνωρίζουμε ότι από το 10ο αιώνα ( μ.Χ.) υπήρχε ήδη στο βυζαντινό χώρο.

Εκτός από τις παραστάσεις στο ανάγλυφο ελεφάντινο βυζαντινό κιβωτίδιο του 10ου ή 11ου αιώνα που σώζεται στο μουσείο της Φλωρεντίας και στα ιστορημένα (εικονογραφημένα) χειρόγραφα του 11ου αιώνα, βαρύνουσα σημασία έχει και η αναφορά του Πέρση Ibn Khurradadhbih προς το χαλίφη Al Mutamid (9ος αιώνας μ.Χ.), όπου, ανάμεσα σε άλλα βυζαντινά όργανα, αναφέρει τη λύρα (“lura”), περιγράφοντάς την ως ξύλινο όργανο με πέντε χορδές «όμοιο με το αραβικό ρεμπάμπ».Ibn Khurradadhbih

Δεξιοτέχνες στην λύρα Μουντάκης Κώστας Σκορδαλός Θανάσης Κλάδος Λεωνίδας Ξυλούρης Νίκος Αναστασιάδης Ηλίας Κλαδάκης Γιάννης Παραγυιός Γιώργος

Νταούλι Το νταούλι είναι μεμβρανόφωνο μουσικό όργανο της ελληνικής λαϊκής και δημοτικής μουσικής που συναντάται κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα. Το μέγεθός του ποικίλλει και για την κατασκευή του χρησιμοποιούνται δέρματα από κατσίκι ή πρόβατο και παλαιότερα από λύκο ή γαϊδούρι. Ο οργανοπαίκτης (νταουλιέρης), το κρεμάει στον αριστερό του ώμο και το κτυπάει στη δεξιά πλευρά με το νταουλόξυλο και στην αριστερή με πιο λεπτό ξύλο, τη βέργα.μεμβρανόφωνοξύλο

Ο ήχος που δημιουργείται από τη δεξιά πλευρά είναι βαρύτερος και από την αριστερή οξύτερος. Το νταούλι (τύμπανο) συνοδεύει συχνά το κλαρίνο και τον ζουρνά στα χοροστάσια των λαϊκών πανηγυριών και παλαιότερα συμμετείχε με συνδυασμούς οργάνων στη βυζαντινή στρατιωτική μουσικήκλαρίνοζουρνά

Δεξιοτέχνες στο νταούλι Μπέκας Πάνος Δημάνος Ηλίας Γευγέλης Γιάννης Ελιάμος Φώτης Δημητρίου Παναγιώτης

Μαντολίνο Το μαντολίνο αποτελεί ένα όργανο ευρωπαϊκής προέλευσης. Η καταγωγή του προέρχεται από την μεσαιωνική μαντόλα ή μαντόρα. Η μαντόλα κάνει την εμφάνισή της στις αρχές του 13ου αιώνα. Το μαντολίνο στη μορφή που συναντάτε σήμερα, πρωτοεμφανίζεται στην Ιταλία, κυρίως στην Νάπολη, από τον 17ο αιώνα.

Στην πορεία Οι οργανοποιοί της εποχής διακοσμούσαν τα μαντολίνα με έβενο, κέρατο, κόκαλο, ελεφαντόδοντο, επιχρυσωμένη ταρταρούγα, βερνίκια. Αρχικά το μαντολίνο κατασκευαζόταν με εντέρινες χορδές. Με την πάροδο του χρόνου, χρησιμοποιήθηκαν ζεύγη συρμάτινων χορδών οι οποίες και κουρδίζονται με μεταλλικά κλειδιά. Το αρχικό σχήμα και το πλέον κλασσικό, που διατηρείται ακόμα και στις μέρες μας είναι το αχλαδοειδές.

Στην Κρήτη το όργανο εμφανίζεται από την εποχή της ενετοκρατίας. Στις αρχές του 20ου αιώνα το μαντολίνο εμφανίζεται ως κυρίαρχο όργανο συνοδείας της λύρας μαζί με το μπουλγαρί. Ολοένα και περισσότεροι ερμηνευτές και καλλιτέχνες της σύγχρονης Κρητικής μουσικής το χρησιμοποιούν πλέον στις εκτελέσεις τους. Η χρήση του μαντολίνου εδραιώνεται σημαντικά στο πέρασμα του χρόνου και αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στην Κρητική μουσική παράδοση.

Δεξιοτέχνες στο μαντολίνο Κουνάλης Μιχάλης Κονταξάκης Μιχάλης Μιχαλάκης Μανώλης Σαλούστρος Νεοκλής

Βιολί Η Ιστορία του βιολιού Τα πρώτα έγχορδα όργανα ήταν κυρίως νυκτά (παίζονταν με το χέρι, χωρίς δοξάρι), όπως η αρχαιοελληνική “λύρα”. Τα έγχορδα με δοξάρι πιθανότατα προέρχονται από την Κεντρική Ασία. Τούρκοι και Μογγόλοι ιππείς από την Κεντρική Ασία ήταν, το πιθανότερο, οι πρώτοι βιολονίστες στον κόσμο.

Τα δίχορδα όρθια βιολιά τους είχαν χορδές από τρίχες αλόγου, όπως και τα δοξάρια τους. Πιστεύεται ότι αυτά τα όργανα διαδόθηκαν στην Κίνα, την Ινδία, τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τη Μέση Ανατολή. Το βιολί στη σημερινή του μορφή εμφανίστηκε τον 16ο αίώνα στην Ιταλία.

Το βιολί έχει ταστιέρα χωρίς τάστα, γεγονός που κάνει δύσκολη την εκμάθησή του. Οι χορδές του εκτείνονται κατά μήκος της ταστιέρας και στερεώνονται με κλειδιά στον χορδοστάτη, αφού περάσουν επάνω από ένα ξύλινο στήριγμα, τον καβαλάρη, που συγκρατείται στη θέση του από την πίεση των χορδών.χορδές

Ο καβαλάρης μεταδίδει τις ταλαντώσεις των χορδών στο κούφιο (με αέρα) σκάφος που μεγεθύνει τον ήχο, λειτουργώντας κατ' ουσίαν ως αντηχείο.ταλαντώσειςαντηχείο Στο εσωτερικό του οργάνου, κάτω από τον καβαλάρη, βρίσκεται ένα λεπτό ραβδάκι (ψυχή) που μεταβιβάζει τις ταλαντώσεις των χορδών στη ράχη του οργάνου, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση του χαρακτηριστικού ήχου του βιολιού

Ο Ελληνικός λαός λέγοντας βιολιά (στον πληθυντικό) χαρακτηρίζει τις μικρές λαϊκές ή παραδοσιακές ορχήστρες από διάφορα όργανα όπως φλάουτο, κλαρίνο, ούτι, ντέφι, τσαμπούνα κλπ. που απαρτίζονται κυρίως σε γιορτές γάμων και πανηγύρια. Το βιολί είναι πολύ διαδεδομένο κυρίως στην παραδοσιακή μικρασιατική, νησιώτικη και κρητική μουσική. Ιδίως στην τελευταία, εικάζεται ότι προηγείται κατά πολλών δεκάδων χρόνων της λύρας, παρ' ότι πολλοί πιστεύουν το αντίθετο.

Δεξιοτέχνες στο βιολί Κόρος Γιώργος Κοκουλιάρης Στάθης Μωρός Μιχάλης Αναστασέας Γιώργος Χάρχαλης Νίκος Κουφιανός Νίκος

Όποιος λαός τα ήθη του ξεχνά και δεν θυμάται στο λήθαργο του μαρασμού παντοτινά κοιμάται

Ετσά λογιώς γλεντίζανε, στα χρόνια τα παλιά μας και τούτανα ξανοίγομε, να μάθουν τα παιδιά μας.