Próisis agus Patrún chóstaí agus tírghnéithe a ghabhann leo Gearr cheisteanna

Tonnta Borruisce- Swash: Nuair a bhriseann an tonn, is é a thugtar ar an uisce a shreabhann suas an trá ná Borruisce. Cúlchaise- Backwash: Bogann an Borruisce dríodar suas an trá. Is é a thugtar ar an uisce a shreabhann ar ais i dtreo na farraige ná an chúlchaise. Tarraingíonn an chúlchaise ábhar ón trá ar ais i dtreo na farraige. Réim na toinne- Wave Range/Fetch: A thugtar ar fhad a thaistealaíonn an tonn san fharraige oscailte. Tonn-athraonadh- Wave Refraction: a thugtar ar an bpróiseas leana gcasann tonnta agus lena n-athraíonn siad a dtreo agus iad ag déanamh ar an gcladach

Cineálacha Toinne- Tonnta Tógála- Constructive Waves

Tonnta Tógála Tonnta leibhéalta agus íseal Tá an bhorruisce níos láidre ná an chúlchaise Fágtar níos mó ábhair ar an trá na scuabtar ar ais chun na farraige. Maothaíonn (soaks) cuid den uisce síos isteach sa ghaineamh. De ghnáth tarlaíonn siad i rith an tsamhraidh

Tonnta Scriosacha

Tonnta Scriosacha Fuinneamh Mór Bristear go tapa iad Déanann siad níos mó creimeadh ná sil-leagan. Tá an chúlchaise níos láidre ná an bhorruisce agus baintear ábhar den trá dá bhrí sin. Fágann níos mó tapa gan maothaíonn (soaks) uisce síos isteach sa ghaineamh. De ghnáth tarlaíonn siad i rith an gheimhridh

Próisis an chreimthe Gníomhú Hiodrálach- Hydraulic Action Comhdhlúthú- Compression Scríobhchaitheamh- Abrasion Cnaí- Attrition Tuaslagadh- Solution

Gníomhú Hiodrálach- Is é atá sa ghníomhú hiodrálach ná fórsa na dtonnta agus iad ag bualadh go láidir agus go tréan an chósta. Is éifeachtaí a bhíonn an gníomhú hiodrálach nuair a bhíonn plánaí cisealúcháin (bedding plane), siúntaí (joints)agus laigí (weaknesses) sna carraigeacha. Déantar scoilteanna a leathnú agus bristear ábhar a bhíonn ar lúsáilte.

Comhdhlúthú Má bhíonn aer sáinnithe (stranded) ag na tonnta i bplánaí cisealúcháin agus i ngága (cracks) sna carraigeacha, déantar an t-aer sin a chomhdhlúthú(compressed). Nuair a chúlaíonn na tonnta, leathnaíonn (expands) an t-aer go tapa. Cuireann sé sin brú breise ar na carraigeacha agus tosaíonn na carraigeacha ag briseadh.

Scríobhchaitheamh Nuair atá bolláin, méaróga agus gaineamh a theilgean(thrown) i gcoinne bhun an líne an chósta, tá na carraigeacha an chósta caite síos.

Cnaí- Tarlaíonn seo nuair a bhuailtear mionphíosaí carraige i gcoinne a chéile go dtí go mbíonn cruth mín cruinn orthu (are rounded)

Tuaslagadh Tarlaíonn seo nuair a bhíonn mianraí i gcarraigeacha atá measctha suas le uisce agus tuaslagadh siad agus in am tosaíonn an charraig ag briseadh suas.

Téann na nithe seo a leanas i bhfeidhm ar an ráta ag a dtarlaíonn creimeadh Neart na toinne: Is féidir le suas le 25 tona (tonnes) de fórsa ar gach meadar cearnach a bheith ag tonnta stoirme Cruth an imeallbhoird (shape of coastline) – Díríonn tonn-athraonadh formhór an fhuinneamh ar na rosanna (headlands) ar chósta aimhrialta (irregular) Caitheamh an Chladaigh le fána: (Slope of Shore)- ar fánaí ísle (gentle slopes) briseann na tonnta píosa níos faide amach ón urthrá (offshore) agus cailleann siad go leor dá gcuid fuinnimh sula mbuaileann siad an t-imeallbhord. Seasmhacht agus Déanamh na carraige: (Resistance and structure of rock). Is tapa a tharlaíonn creimeadh cósta nuair a bhíonn carraig frithsheasmhacht (resistant) ina luí ar charraig bhog mar shampla nuair a bhíonn gaineamhchloch ina luí ar sceall nó ar láibchloch.

Tírghnéithe de thoradh ar an gcreimeadh Aillte Farraige agus cláir thonnghearrtha (Sea Cliffs and wave cut platforms) Bánna agus rosanna (Bays and headlands) Pluaiseanna mara, stuanna mara agus staca farraige (sea caves, sea arches and sea stacks) Poll Séideáin (Blow Holes) Aircín/Góilín (Inlets/Geos)

Obair le déanamh A) Déan próifíl le haghaidh tírghnéithe creimeadh eile: 1)Bánna, Rosanna, 2)Pluaiseanna Mara, stuanna Mara agus stáca farraige. (Lt.119-124) B)Déan ceisteanna 1 & 2 & 5 ar leathnaigh 135-136.

Próisis an iompair Bogann gníomhú na dtonnta dríodar síos agus suas an trá le borruisce agus cúlchaise. Bogtar dríodar ar feadh an chladaigh freisin- Síobadh feadh cladaigh (longshore drift).

Próisis Sil-leagan Sil-leagan- Deposition Síobadh feadh cladaigh – Longshore Drift Tonnta tógála- Constructive Waves Tonn-athraonadh – Wave Refraction Dríodrú – Sedimentation

Sil-leagan Méid an ábhair a shil-leagann an tonn ar bealach isteach ná an méid a scuabann an chúlchaise léi, de réir a chéile cruthaítear tírghnéithe as an ábhar a bhíonn fágtha ina diaidh aici.

Síobadh feadh cladaigh Gluaiseacht tornáil d'ábhar ar feadh chósta. Tógann sé suas barraí, goba gainimh agus murlaigh agus mar thoradh ar an bhforbairt riasca goirt. (A zig-zag movement of material along a shore. It builds up bars, spits and lagoons and leads to the development of salt marshes.)

Tírghnéithe de thoradh ar shil-leagan Tránna Goba Gainimh agus tambalónna Murlaigh agus Riasca Goirt

Obair Bhaile Déan próifíl le haghaidh tírghnéithe sil- leagan eile: Goba Gainimh agus tambalónna Murlaigh agus Riasca Goirt Déan ceisteanna 3 & 4 ar leathnaigh 135- 136.

Foghlaim na tírghnéithe chostaí seo a leanas:1 Stuanna Mara Sea Arches Stáca Farraige Sea Stacks Poll Séideáin Blow Holes Góilín Inlet Barra amach ón gcladach Offshore Bar Goba Gainimh Sand Spit Stumpa Farraige Sea Stumps

Foghlaim na tírghnéithe chostaí seo a leanas:2 Aillte Cliff Beirm Berms Bánna Bays Rosanna/ Ceann tíre Headlands Pluaiseanna Mara Sea Caves Barra Béil Cuain Bay mouth Bar Duirling Stoirme Storm beach

Foghlaim na tírghnéithe chostaí seo a leanas:3 Beach Tambaló Tombola Dumhcha Dunes Barra Sand Bar Murlach Lagoon Riasca Goirt Salt Marsh Srutháinín Runnel