1. Verwelkoming op de wandeling
Titel van de wandeling: “Is dit Matonge?”: Belangrijk is dat de bezoekers dat wat ze denken dat Matonge is opzij schuiven en zich eveneens tijdens en na de wandeling de vraag blijven stellen: Is dit Matonge? ; Ondertitel: tussen verleden en toekomst, tussen wijk en wereld (aandacht voor de verschillende tijds- en ruimte dimensies): Matonge in verandering, Matonge als een ‘complexe’ plaats.
Programma: inleiding, wandeling, uurschema

2. Is this Matonge?
1. Wat is GC Elzenhof? Elzenhof is één van de 22[1] Brusselse gemeenschapscentra die, zoals hun naam het zegt, hun steentje willen bijdragen aan het harmonieus samenleven. Hoewel het wordt ingericht door de Vlaamse Gemeenschapscommissie ziet het Elzenhof het als haar taak om actief bruggen te slaan tussen de verschillende gemeenschappen. Elzenhof is actief op de volgende terreinen: onthaal- en informatie, culturele activiteiten, kinderwerking, cursussen, Zinneke parade, stadsverkenning in de Matongewijk en gemeenschapsvorming en ondersteuning van het lokale sociaal-culturele leven. Via deze activiteiten tracht Elzenhof ontmoeting tot stand te brengen tussen mensen uit verschillende groepen van de samenleving. Elzenhof kiest hierbij actief voor interculturaliteit.
2. Wijkwerking in Matonge: wandelingen, ‘Matonge in getuigenissen’ (in progress) als deel van (voortdurende) vernieuwing van de wandeling zowel qua inhoud als qua verpakking.
3. Situering Matonge: Naamsepoort, Leopoldwijk en Louisalaan
4. Matonge = ‘Afrikaans’, net zoals Flagey ‘Portugees’ is en de Malibranwijk die ‘Marokkaans’ is.
[1] één GC in elk van de 19 Brusselse gemeenten, + in Haren en Neder-over-Heembeek (Brussel-Stad)

3. Is this Matonge?
Traject van de wandeling toelichten aan de hand van herkenningspunten en ‘stops’:
‘entrée= Horloge du Sud,
eindpunt= monumentale schilderij (klik op oranje rechthoekje of ernaast);

4. Is this Matonge?
‘Fotografisch fresco’ van 15m op 12m dat in 2002 op de gevel van de (ondertussen verhuisde) Hema werd aangebracht.
Auteur is Cheri Samba: Congolees wiens leven en carrière zich in belangrijke mate heeft ontwikkeld in relatie tot België en Brussel (later meer).
Symbool voor heel veel zaken: de bevestiging van de erkenning van Matonge als vrij uniek fenomeen, trend om de naam Matonge te gebruiken als ‘label’ (als embleem) van multiculturaliteit, voortdurende verwachting dat het zal verdwijnen…
In deze voorstelling gebruiken we het schilderij niet als symbool maar eerder als allegorie van en als leidraad voor een bezoek aan de wijk. Uit het geheel aan scènes en dialogen die Cheri Samba in dit monumentaal werk samenbrengt, hebben we een zestal kernideeën (thema’s) gepuurd. Deze zetten een traject uit waarlangs we met de wijk kennismaken.
De vraag die we ook aan dit doek stellen is ‘Is dit Matonge?’ op vijf punten zeggen we ‘ja’, op het zesde punt (ruimte) zeggen we ‘nee’.

5. All countries: diversity Restless: passages and fluctuations
Bon marché: Matonge as a ‘label’
Mélange: history of ‘cosmopolitan’ Matonge
Talking and Writing: artistic production
Spaceless: a neighbourhood looking for its place
Gewoon alle zes overlopen; zonder veel uitleg

6. 1. All countries
“I’ve been in places all over the world; never I saw a city as Brussels and a city quarter as Matonge in Ixelles where everyone is mixed (more than 100 nationalities in this one neighbourhood). It’s difficult to put in one word what Matonge-Brussels or Brussels itself is. Brussels eza mythical city. Brussels eza lola (paradise). Brussels is a magical city. Brussels is paradise.”
Tekst lezen in het Nederlands; Eventueel (maar misschien beter tijdens de wandeling) kleine toelichting van ‘Matonge d’Ixelles’ (in tegenstelling tot ‘Matongé de Kinshasa’). Beide namen van wijken zijn met weinig tijdsverschil ontstaan in het begin van de jaren ’70. In toenmalig Zaïre lanceert Mobutu zijn Authenticité (terug naar de Afrikaanse, prekoloniale realiteit) programma en verandert de naam van de wijk Renquin in Matongé. Kort daarop wordt de naam overgenomen door een café in ‘Matongé’)
‘Diversiteit’ vinden we zowel onder de bewoners als onder de gebruikers.
De diversiteit van de bewoners komt in de volgende slide aan bod
De diversiteit onder de gebruikers (handelaars & bezoekers) komt straks aan bod onder thema 2 ‘rusteloos’.

7. 1 – all countries getuigenis Habitants – Diversity
Nationalities: 44% of the habitants of Matonge are non-Belgian. The ten most represented nationalities are mostly citizens of the European Union: French (7,1%) and Italians (4,0%), Dutch (1,2%) and Greeks (1,0%).
8% of the habitants are from African (incl. Nord-African) origin: 3,3% are Morrocan, 1,7 % are Congolese ( compared to Belgium, where 0,12% of the population is Congolese).
Socioeconomic diversity: with regard to level of education and income levels
People living in this neighbourhood are very aware of this diversity and generally appreciate it for different reasons.
Some of the habitants even know the statistics by heart.
Misschien niet in detail voorlezen, enkel enkele belangrijke zaken aanstippen die eveneens in de Getuigenis aa, bod komen zoals de belangrijke aanwezigheid van Europeanen, en het laag aantal Afrikaanse/Congolese bewoners
Let op! Na de getuigenis kom je niet terug naar deze maar naar devolgende dia.
getuigenis

8. “ I don’t like to stay too long in this neighbourhood.”
2. Restless
Rusteloosheid komt goed tot uitdukking in het statement van deze meneer die ostentatief op z’n horloge kijkt.
De rusteloosheid van Matonge hangt samen met de specifieke manier waarop mensen er gebruik van maken (als bewoners, handelaars of bezoekers) en drukt zich uit in de wijze waarop de wijk fluctueert, verandert doorheen de tijd (dag, week, jaar).
“ I don’t like to stay too long in this neighbourhood.”

9. 2 - restless getuigenis getuigenis Neighbourhood of ‘passers-by’
Habitants: mostly young people, young couples & singles who move again after a few years
Stores: lots of changes, take-overs and changing destinations
Visitors: have very different reasons (social, commercial) which influences how much time they spend in Matonge.
Dynamics
Fluctuations: the neighbourhood gets denser or more dispersed, it grows and shrinks as times goes by
Busy times: late afternoon, weekends and holidays and holiday periods
African?
Africans are the most important group of ‘visitors’ and generally drive the fluctuations (‘the rhythm’) of the neighbourhood.
‘You have a date/appointment without making an appointment’
getuigenis
Gewoon tekst van de slide volgen.
Bij overgang van Dynamieken naar Afrikaans: wanneer de wijk op z’n meest zichtbaar en meest hoorbaar is, op z’n grootst ook: veel mensen met donkere huidskleur, inderdaad, veel mensen afkomstig uit Afrika en Centraal Amerika, met andere woorden ‘Black’; dit staat in direct verband met het Afrikaans profiel van Matonge waarvan noch bij de groep van de bewoners, noch bij de groep van de handelaars een bijzonder groot aantal ‘Afrikanen’ te vinden zijn.
Na de tweede getuigenis: aanduiden dat ‘handel’ de motor is van de functie van Matonge als trefcentrum
Let op: zeker contrast tussen de twee getuigenissen: in de eerste getuigenis wijst de meneer in de video op het feit dat Afrikanen de gewoonte niet hebben om samen te hokken, maar is wel aantrekkelijk voor winkeliers en uitgaanders. In de twee getuigenis zegt Nzema dat Afrikanen uit elkaar worden gedreven door discriminatie op de huisverstingsmarkt en dus een plaats zoeken waar ze elkaar tegen het lijf kunnen lopen.
getuigenis

10. 3. Bon Marché Services hair dressers & beauty salons horeca
travel & transport
telecom
Samen met de sociale ontmoetingsplaats is Matonge een belangrijk handelscentrum dat drijft op de verkoop van ‘exotische waren’ en het aanbieden van ‘exotische diensten’.
Deze zaken komen in de wandeling aan bod
In deze inleiding bekijken we het globale belang van handel en diensten
Products
pagne & clothes
fruit & vegetables
hair & beauty products
jewelry

11. 3 - bon marché Intensive business Matonge as a ‘label’ getuigenis
Around 400 shops
Around visitors weekly
Around purchases
Matonge as a ‘label’
Quite unique compared to other big cities in the world: the label ‘neighbourhood of migrants’ is used by many entrepreneurs, mostly in the ‘exotic horeca’
This is a recent phenomenon (second half ’90) and could easily dissapear again.
getuigenis
Het relatieve succes en de voortdurende uitbreiding van Matonge als ‘exotische’ markt, zorgt ervoor dat er de jongste jaren stemmen opgaan om de naam “Matonge” als label te gebruiken om de wijk aan te prijzen als site van ‘kleurrijke’ commercie. Dat op zich is opvallend.
De twee getuigenissen tonen de twee kanten van deze trend. Enerzijds het feit dat het vrij uniek is dat een migrantenwijk een positief etiket krijgt opgekleefd, en anderzijds een wijkbewoner die kort schetst hoe recent en misschien hoe fragiel deze recente ontwikkeling wel is.
Hoe dan ook, de relatief intense handelsactiviteit van Matonge, heeft als belangrijkste effect dat mensen elkaar tegen het lijf lopen, zich vermengen. Dit brengt ons tot het vierde thema.
getuigenis

12. 4. Mélange - “This neighbourhood is invaded…”
Aangedreven door de motor van de handel/commercie zien we in de met momenten ‘overbevolkte’ ontmoetingsplaats Matonge een boeiende mengeling van mensen en activiteiten. Daarmee schrijft Matonge zich in in een lange geschiedenis van Elsene en de ‘Porte de Namur’ die gekarakteriseerd wordt door een zekere extraversie (xenophilie, zo je wil), een goesting om het vreemde en het nieuwe te omarmen, wat op zijn beurt tot interessante vernieuwingen leidt op artistieke gebied. Dat laatste komt in hetvolgende thema (5) aan bod, eerst kijken we eens naar die geschiedenis van extraversie en vermenging die zich bovendien laten afwisselen door periodes van introversie.
- “This neighbourhood is invaded…”
- “One is best in a society where everyone mixes.”

13. 4 - mélange History of ‘cosmopolitan’ Matonge: getuigenis
Cosmopolitan orientation of Ixelles (since the late 19th century) and the rise of the ‘Porte de Namur’ in the belle époque (pan-European cultural phenomenon): creation of fancy shopping streets around St.Bonifaas church and Place Fernand Cocq. Witnesses are architecture and artistic heritage
Colonials and ex-colonials: since the 1920s in the Rue de Stassaert, not only colonial social life but also ‘Africa-minded’ social life
Period : ‘Matonge’ is a Basque neighbourhood
Africans and especially Congolese frequent the ‘Porte de Namur’ since the early ‘50s and continuing nowadays. This is the real creation of ‘Matonge’
New migrants, e.g. from Africa, but as well from Asia since the early ‘90s: even more diversity and mixing
Opmerkingen parallel met ‘bullets’ in de dia
Architectuur, Elsene: ‘kunstenaarsdorp’
Afrika-gericht uitgangsleven: vooral muziek- en nachtclubs; dit loopt naadloos door in het Matonge vanaf de jaren 50: belang van horeca en prostitutie
Baskische periode in relatie tot de Spaanse Burgeroorlog;
Getuigenis wijst op een belangrijk kantelmoment: het moment waarop het Afrikaanse verenigingsleven en uitgangsleven zich ent op het koloniale. Dit vormt de basis voor de postkoloniale ontwikkeling van wat twintig jaar later ‘Matonge’ gaat worden. Deze vermenging van mensen mondt uit in een heel aantal interessante culturele realisaties die de stempel dragen van ‘metissage’. Echter, zoals Manu Dibango vermeldt in zijn autobiografie ‘Trois Kilos de Café’, deze Belgo-Afrikaanse vermening was slechts van korte duur, vanaf 1960, 61 zien we een grotere vijandelijkheid tussen Belgen (cfr. Traumatische dekolonisatie) en Afrikanen/Congolezen. In de nasleep daarvan zien we de ontwikkeling van een Matonge dat min of meer op zichzelf terugplooit in een niet zo vriendelijk gezind Brussel/Elsene. Symbool daarvan is de galerie.
Deze tochwel lange periode van relatieve introversie wordt langzaam doorbroken vanaf de jaren 90 met een ‘nieuwe migratie’.
getuigenis

14. 5. Talking and writing
“- I’m amazed by what I see here : since when do Africans read?
- My dear friend, you know Africa but you don’t know the Africans. We are fervent readers, mostly of quotes and comics.”
Naast de hersenen van de Afrikaan liggen enerzijds ‘Afrika’ in ‘groen’ of ‘bomen’ en anderzijds ‘Tintin au Congo’ en een handgeschreven tekst op de tafel.
Misschien draait één en ander hier rond de tegenstelling tussen natuur en cultuur en het leveren van het bewijs dat Afrikanen wel degelijk ‘hersenen’ hebben.
Belangrijk is: Matonge is ook de plaats waar intellectuele en artistieke ‘samenwerking’ tussen mensen van zeer uiteenlopende origine is tot stand gekomen. Dit is niet enkel Congolees of Afrikaans ook ‘zwart/black’ in de betekenis van Afrikaanse diaspora (Amerika’s).

15. 5 – to say and write getuigenis Music
From the ’50s on: new ‘fusion’ music genres such as e.g. developed by Manu Dibango (‘Soul Makossa’) who mixes African, Caraïbian and Afro-Americans elements. Recent example: Zap Mama
Art
From the’60s on : popular painting is developed in Congo/Zaïre (inspired by colonial artistic ateliers) and has been a great success in Europe and especially in Brussels. Cheri Samba is an exponent of these developments. Since 2007 new statue of Freddy Tsimba: “Au-delà de l’espoir”
Literature
Shops with African magazines, newspapers.
Library specialised in African litterature: ‘Panafrica’.
Getuigenis is hier geen tekst maar een beeld
getuigenis

16. 6. Spaceless
Wat valt op wat betreft de voorstelling van de ruimte in het schilderij?
Inderdaad: alles speelt zich af in open lucht. Dit is artistieke vrijheid, de realiteit is enigszins anders: er is een probleem van ruimte, zeker nu, in de recente geschiedenis Matonge ‘expandeert’. -

17. 6 - spaceless Problem of space: getuigenis Walk: getuigenis
Between two fires: between Leopold (European quarter) and Louise Is Matonge threatened from the outside? Some habitants seem to think it is.
Small footpaths, not many squares: narrowly measured publical space. Does Matonge need more space for pedestrians, more meeting places ? Certain neighbourhood committees (Comité Cité, Comité Wavre) think it does.
Walk:
Manoeuvering on very busy pavements
We will live the neighbourhood more than observe it, we will participate instead of taking distance from it
getuigenis
Waarin bestaat het ruimteprobleem van Matonge?
1. Extern: dit is een verhaal dat je vaak hoort langs Afrikaanse kant
2. Intern: dit is eerder een oproep van organisaties zoals Comité Wavre en Comité Cité
getuigenis

18. Met dank aan:
De inwoners en gebruikers van Matonge die actief meewerkten aan dit project ₪
De wetenschappelijke begeleidingscommissie: Dr. Bambi Ceuppens, Prof. Dr. Eric Corijn, Prof. Dr. Filip De Boeck, Dr. Bonaventure Kagné, Hein Vanhee;
Onderzoeksgroep Cosmopolis (VUB)
Guy Forsbach
Gemeentebestuur Elsene
Vlaamse Gemeenschapscommissie
Dit gewoon laten opstaan terwijl je de wandelaars uitnodigt voor een sanitaire pauze, vooraleer de wandeling aan te vatten.

19. Tekst & regie: Karel Arnaut ₪
ICT-ondersteuning: Miel Verbeeck, Wim Van Roy, Tijs De Bus & Stefan De Corte
Interviewers: An Claeys, Sari Middernacht, Katrien Van Craenenbroeck & Miel Verbeeck
Transcripties: Annelies Delanote & Deo Baribwegure
Coördinatie: Caroline Vos
Altijd in de buurt: Gudrun Willems
© Elsene, 2006
Dit gewoon laten opstaan terwijl je de wandelaars uitnodigt voor een sanitaire pauze, vooraleer de wandeling aan te vatten.