1. Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti Tayyorladi:Toshkent davlat sharqshunoslik siyosatchinilik fakulteti talabasi Madiyarov Faxriddin Toshkent 2020

2. Bozor iqtisodiyotining mohiyati va belgilari. Bozor va uning tuzilishi

3. 1. Bozor iqtisodiyotining mohiyati va asosiy belgilari. 2. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari. 3.Bozor infratuzilmasi va uning tarkibi 4.O`zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o`tishining o`ziga xos yo`li. Reja:

4. Bozor iqtisodiyotining mohiyati va asosiy belgilari. Xozirgi davrda bozor iqtisodiyoti dunyoning ko`pchilik mamlakatlari uchun xos bo`lib, u turli mamlakatlarda xar – xil darajada va o`ziga xos xususiyatlar bilan amal qilmoqda va rivojlanmoqda.

5. Bozor asosida tovar - pul munosabatlari yotadi. Tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi bozor iqtisodiyoti taraqqiyotining asosini tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti – bu tovar ishlab chiqarish, ayriboshlash va pul muomulasi qonun - qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan iqtisodiyot tizimidir.

6. Bozor iqtisodiyotining subyektlari. Uy xo`jaliklari - iqtisodiyotning iste'molchilik sektorini tashkil qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida uy xo`jaliklari resurslarni yetkazib beruvchi va ishlab chiqaruvchi xam hisoblanadi.

7. Korxona yoki tadbirkorlik sektori - iqtisodiy resurslarning iste'molchisi, iqtisodiyotning birlamchi bo`g`ini va tovar (xizmat)larning asosiy ishlab chiqaruvchisi xisoblanadi.

8. Davlat - iqtisodiy resurslar va tovarlar iste'molchisi xamda ijtimoiy iste'mol xarakteridagi ne'matlar bilan ta'minlovchi xisoblanadi.

9. Bozor iqtisodiyotining muhim va umumiy belgilari quyidagilardan iborat. Turli shakllardagi mulkchilikning mavjud bo`lishi va unda xususiy mulkchilikning ustun turishi. Tadbirkorlik va tanlov erkinligi.

10. Raqobat kurashining mavjudligi. Davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi. Korxona va firmalarning ichki xamda tashqi shart-sharoitlar o`zgarishlariga moslashuvchanligi.

11. Bozor iqtisodiyotining bu belgilari xamma bosqichlari uchun umumiydir. Bozor iqtisodiyoti umumbashariy tizim bo`lganidan xamma mamlakatlar shu yo`ldan borishadi. Ammo bir yerda bu iqtisodiyot shakllanib ulgurgan va o`zining yuqori darajasiga chiqqan bo`lsa, boshqa joyda u endigina shakllana boshlagan. Bozor iqtisodiyotiga o`tish umuminsoniy jarayon xisoblanadi, lekin bu xar -xil kechadi.

12. 1. Klassik yo`l 2. Mustamlaka va yarim mustamlaka davridagi iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o`tish yo`li. 3. Rejali tizimdan bozor iqtisodiyotiga o`tish Bu o`tish jarayoning 3 yo`li mavjud:

13. Tarixiy nuqtai nazardan bozor iqtisodiyotining ikki turi mavjud : Birinchisi: asov yoki yovvoyi iqtisodiyot. Bunday iqtisodning asl na`munasi 17- 19 - asrlarda bo`lgan. Ikkinchisi – U sivilizatsiyalashgan yoki madaniylashgan bozor iqtisodiyotiga aylanib boradi. Xozirgi davrda bozor iqtisodiyotiga o`tish deganda sivilizatsiyalashgan iqtisodiyot sari borish tushiniladi.

14. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari Resurslarni samarali taqsimlaydi Afzalliklari Erkinlikni ta`minlaydi Iqtisodiy faollikni rag`batlantiradi Xo`jaliksiz va isrofgarchilikka barham beradi

15. Raqobatning kuchsizlanishiga yo`l qo`yadi (korxonalarning qo`shilib ketishi, shavfqatsiz raqobat va iqtisodiyotga davlat aralashuvi kuchayishi xamda texnika taraqqiyoti natijasida). Kamchiliklari:

16. Ijtimoiy iste'mol xarakteridagi tovar bilan ta'minlash xarakteriga ega emas. Daromadlar tengsizligining kuchayishi va axolining mulkiy tabaqalanishiga olib keladi...

17. Tovarlar xajmi va pul massasi o`rtasidagi ro`y berib turadigan nomutanosibliklarni bartaraf eta olmaydi. Qayta tiklanmaydigan resurslarni asrash, tabiatni va atrof muxitni muxofoza qilish, ekologik munosabatni ta`minlashga layoqatli emas.

18. Ish haqi bilan narxlar darajasi muqobilligini ta`minlay olmaydi. Tezda foyda keltirmaydigan yoki jamiyat va kelajak uchun muhim bo`lgan fundamental tadqiqotlar olib borish imkoniyatini cheklaydi.

19. Bozor – bu ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) bilan iste'molchi (xaridor)ni bir - biriga bog`laydigan, ayriboshlash jarayoniga xizmat qiladigan tartiblar, mexanizmlar va muassasaviy biriga bog`laydigan mexanizmlardir. Bozor va uning vazifalari Ishlab chiqaruvchi, resurs egalari va iste'molchilarni bog`lash asosida tovarlar, xizmatlar xamda iqtisodiy resurslarning ayriboshlanishini ta'minlaydi.

20. O`zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o`tishining o`ziga xos yo`li. Sho`ro tuzumi davrida O`zbekiston iqtisodini izdan chiqarish, aholini qora mehnatga mahkum etish, uning boy o`tmish madaniyatidan ayirish maqsadida paxta yakkaxokimligiga zo`r bergan edi. Sobiq ittifoq tarqalishi arafasida O`zbekiston hech qachon mustaqil bo`la olmaydi, o`zi alohida taraqqiy qila olmaydi degan fikrlar mavjud edi. “Vek” gazetasining 1995 yil 21-27 iyul sonlarida bosilgan maqolada: ”SSR parchalanib ketganidan so`ng eng dahshatli voqea O`zbekistonda yuz berishi lozim edi. Lekin bunday bo`lmadi. Karimov birorta ham xatoga yo`l qo`ymadi...” deyilgan edi.

21. Bozor iqtisodiyotiga o`tishda urf-odatlarimizni, azaliy an'analarimizni, kishilarning fikrlash tarzini hisobga olish. Dinimizni nazardan chetlashtirmaslik, chunki din turmush tarzimizga, ma'naviy qadriyatlarimizga, kishilar ongiga singib ketgan. Mamlakatdagi demografik vaziyatni hisobga olish zarur. Respublikamizda 60% dan ortiq aholi qishloqlarda yashaydi. Ularning shaharga qatnab ishlashi qiyin. Shuning uchun odamlarni ishxonaga emas, ishxonani odamlarga yaqinlashtirishimiz kerak. Buning uchun esa kichik korxonalar va mini-zavodlarni ko`paytirish, oilaviy va kichik tadbirkorlikka keng yo`l ochishimiz lozim. O`zbekiston - ko`p millatli mamlakat. Bozor iqtisodiyotiga o`tishda biz boshqa millatlarning madaniyati va an'analarini unutmasligimiz zarur. O`zbekistonning geografik-siyosiy joylashishi juda qulay. Bu yerdan qadimda Buyuk Ipak yo`li o`tgani bejiz emas. Islohotlarga tabiiy-iqlim sharoiti ham ta'sir qiladi. Biz mamlakatdan meva va sabzavotlar, pilla, paxta eksport qilishimiz mumkin.O`zbekiston o`zining siyosiy-iqtisodiy mustaqilligini ta'minlash uchun yetarli salohiyatga ega. O`zbekiston hududida Mendeleev davriy jadvalidagi hamma elementlardan bor. Yer osti va yer usti boyliklarini dunyo bozoriga chiqishini ta'minlashimiz kerak. Biz hozircha rubl tazyiqida yashayapmiz. Lekin bu hozircha. O`z milliy valyutamizga o`tish ham bosqichma- bosqich amalga oshiriladi. Yana shuni nazarda tutish kerak-ki, milliy valyuta mustaqillikning bir belgisidi O`zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o`tishdagi o`z yo`li - ”O`zbek modeli”

22. 1. Iqtisodning siyosatdan ustunligi. Buning ma'nosi shuki, iqtisod hech qachon siyosatdan ortda qolmasligi kerak, ham ichki, ham tashqi iqtisody munosabatlarni mafkuradan holi qilish kerak. 2. O`tish davrida davlat bosh islohotchi bo`lmog`i lozim. Davlat islohotlarning ustuvor yo`nalishini belgilab berishi, o`zgartishlar siyosatini ishlab chiqishi va uni izchillik bilan o`tkazishi shart. 3. Qonun ustuvorligiga erishish - demokratik yo`l bilan qabul qilingan yangi Konstitutsiya va qonunlarni hech istisnosiz hamma hurnat qilishi va ularga itoat etishi lozim. 4. Aholining demografik tarkibini hisobga olgan holda kuchli ijtimoiy siyosat o`tkazish. Bozor munosabatlarini joriy etish bilan bir vaqtda aholini ijtimoiy himoyalash yuzasidan oldindan ta'sirchan choralar ko`rilishi lozim. 5. Bozor iqtisodiyotiga o`tish evolyutsion yo`l bilan, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak. Bu qoidalar O`zbekistonning mustaqil rivojlanish va tarqqiyot yo`liga asos qilib olindi. Bozor iqtisodiga o`tishning 5 tamoyili

23. Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. «O`zbekiston - bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li» Toshkent-1993 y 2. Karimov I.A. «O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida» Toshkent-1995 y 3. Karimov I.A.«Erishgan yutuqlarni mustahkamlab, yangi marralar sari izchil xarakat qilishimiz lozim» 10- fevral V.M.yig`ilishidagi ma'ruzasi Gazeta «Xalk so`zi» 11-fevral 2006- yil 4. «Iqtisodiyot nazariyasi»(noiqtisodiy oliy…) Umarov raxbarligida Toshkent universitet 2002-y 5– bob 5. O`zbek modeli to`g`risidagi ma'lumotlar Narzulla Jo`rayevning “Agar ogoh sen” asari

24. E’tiboringiz uchun rahmat