1. СХА-ын зардлыг хэмжих нь
“Шинжлэх ухаан, технологи, инновацийн шалгуур үзүүлэлт” үндэсний сургалт семинар Улаанбаатар, Монгол Улс оны 10 сарын 14-16
Рохан Патхирэйж
ЮНЕСКО-гийн Статистикийн хүрээлэн (UIS)

2. СХА-ын зардал – ерөнхий асуудлууд
Үндсэн хэмжүүр: Шууд буюу дотоод зардал - Байгууллага өөрөө гүйцэтгэсэн СХА-ын зардал
Эдийн засгийн сектор эсвэл статистикийн нэгжийн дотор СХА-д зарсан бүх зардал
Бусад хэмжүүр: Шууд бус зардал - Бусдаар гүйцэтгүүлсэн СХА-ын зардал“
Эдийн засгийн сектор эсвэл статистикийн нэгж өөрөө бус гадуур гүйцэтгүүлэсэн СХА-ын төлбөрүүд хамарна
Үйл ажиллагааны зардлууд болон үндсэн хөрөнгийн зардлууд нь хэмжигдсэн

3. СХА-ын зардал : Үйл ажиллагааны зардал (1)
Байгууллага өөрөө гүйцэтгэсэн СХА-ын зардал нь цалин хөлс болон бусад үйл ажиллагааны зардлуудаас бүрдэнэ:
СХА-ын хүний нөөцийн цалин хөлс
Жилийн цалин хөлс
Нэмэлт цалин болон бусад холбогдох зардлууд
Нийт цалин хөлсний зардалд СХА-ын эзлэх хувь: цаг ашиглалтын судалгаанаас гаралтай СХА-ын коэффициентуудыг ашиглан тооцсон байж болно; (тохирох түвшинд хэрэглэж болно: хувь хүн, хүрээлэн, хэлтэс, их сургууль).

4. СХА-ын зардал : Үйл ажиллагааны зардал (2)
Бусад үйл ажиллагааны зардлууд
материалын хангамж, багаж тоног төхөөрөмж (ус, байгалийн хий, цахилгаан орно);
ном, сэтгүүл, лавлах материал, захиалга
лабораторийн материалууд
газар дээрх зөвлөхүүдийн зардал;
захиргааны болон бусад шууд бус нэмэлт зардал;
шууд бус үйлчилгээний зардал;
СХА-ын бус ажилтны цалин хөлс
Тухайн статистикийн нэгжийн дотор СХА-ын бус үйл ажиллагаануудыг тусгах шаардлагатай бол үйл ажиллагааны зардлыг ногдуулан тооцож болно.

5. СХА-ын зардал: Үндсэн хөрөнгийн зардал(1)
Үндсэн хөрөнгийн зардал: Статистикийн нэгжийн СХА-ын хөтөлбөрт ашигласан үндсэн хөрөнгийн жилийн нийт зардал
Газар болон барилга байгууламжууд
Багаж хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж
Компьютерийн програм хангамж

6. СХА-ын зардал: Үндсэн хөрөнгийн зардал(2): Зардлыг хувиар тооцох
СХА-ын “Үндсэн хөрөнгийн зардал" болон "Бусад үйл ажиллагааны зардал" – д эзлэх хувь: Төлөвлөсан хэрэгцээг үндэслэн (хүрээлэнгүүд) барагцаалан тооцсон байж болно.
Хэрэв төлөвлөсөн хэрэгцээ нь шалгуур үзүүлэлтэд нийцэхгүй бол цалин хөлсний зардалд хэрэглэсэнтэй нэгэн адил коэффициентийг ашиглан хуваарилж болно. Жишээ нь: Шинэ баригдах лабораторийг авч үзвэл үүний яг СХА-ын зорилгоор хэрэглэх хэсгийн зардал нь СХА-ын зардалд багтах ба харин туршилт болон чанарын хяналтын хэсгийн зардал нь СХА-ын зардлаас хасагдана гэсэн үг юм. Хэрэв энэхүү шинэ лабораторийн нийт хэрэглээний 40%-ыг СХА-д ашиглахаар зориулагдсан бол (Жишээ нь: Үлдсэн 60%-ийг бусад үйл ажиллагаанд) тус барилгын нийт барилгын ажлын зардлын 40%-ийг холбогдох СХА-ын зардал хэмээн тооцно.

7. СХА-ын зардал: Үндсэн хөрөнгийн зардал(3)
Зардал гарсан бол гарсан хугацаанд нь бүрэн мэдээлж байх ёстой
Бүх үндсэн хөрөнгийн элэгдэл хорогдол нь, бодит эсвэл тооцоолсон, хасагдсан байх хэрэгтэй
Бодит шалтгаанууд
Төрийн байгууллагын сектор - бусад сектортой харьцуулахад үндсэн хөрөнгийн элэгдэл хорогдлыг тооцох заалт байхгүй
Хэрэв элэгдэл хорогдол нь үйл ажиллагааны зардалд орсон бол, үндсэн хөрөнгө оруулалтын зардалд нэмэгдсэнээр давхардсан тоогоор орно гэсэн үг
Өөр өөр нягтлан бодох бүртгэлийн системүүд

8. СХА-ын зардал – ерөнхий асуудлууд
СХА-д нэгж, байгууллага, секторуудын хоорондын чухал ач холбогдолтой нөөцийн шилжүүлгүүд багтдаг
Ялангуяа Засгийн газар болон бусад гүйцэтгэгчдийн хооронд
Шинжлэх ухааны бодлогын чухал мэдээлэл
СХА-ын зардал = Нөөц нь зөвхөн төсөвлөсөн биш, үнэхээр СХА-ын үйл ажиллагаанд зарцуулсан байна.
Дуу бичлэгийн мэдээлэлд  санхүүжилт хийж буй байгууллагуудаас илүү СХА-ыг гүйцэтгэгчдийн хариу мэдээлэлд үндэслэх
It is stressed that such flows should be based on replies from performers of R&D and not on replies from the source of funds

9. СХА-ын зардал – ерөнхий асуудлууд (Үргэлжлэл)
Улсын төсвөөс хоёрдогч мэдээллийг ашиглах асуудлууд
Шинээр гарч ирж буй санхүүжилтийн шинэ эх үүсвэрүүд (ТББ-ууд, гадаадын аж ахуйн нэгжүүд, хувиараа бизнес эрхлэгчид)
Санал болгосон болон хуваарилагдсан төсвийн хоорондын зөрүү
Төсвийн амлалтуудад дагадлах арга хэмжээ аваагүй
Гүйцэтгэгч нэгжүүдийн төсвийн тайлан болон жилийн тайланг хольж хутгах
ШУТ / СХА-ын төсвүүдийн тодорхойлолт
Улсын төсөвт СХА-ын бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг тодорхойлох
Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүд, их дээд сургуулийн өмчит аж ахуйн нэгжүүд, үндэсний шинжлэх ухааны академиуд
Улсын болон хувийн их дээд сургуулиуд
Календарийн жил ба санхүүгийн жил
Статистикийн мэдээлэлд шаардлага хангахааргүй төрийн болон дээд боловсролын мэдээллийн систем

10. СХА-ын зардлыг хэмжих нь
Статистикийн нэгж нь СХА-ын дотоод болон шууд бус зардалтай байж болно
Зардлуудыг хэмжих бүрэн аргачлал
Статистикийн нэгж тус бүрийн гүйцэтгэсэн СХА-ын дотоод зардлыг тодорхойлох
Гүйцэтгэгчийн тайлагнасан санхүүжилтийн эх үүсвэрийг олж тогтоох
Ач холбогдол бүхий үндэсний нийт дүнгийн гарал үүслийг тогтооход шаардлагатай салбаруудын санхүүжилтийн эх үүсвэрүүд болон гүйцэтгэлийн мэдээллийг нэгтгэх
Нэмэлт: Статистикийн нэгж бүрийн СХА-ын шууд бус зардлыг тодорхойлох

11. СХА-ын зардлын эх үүсвэрүүд
СХА-ын санхүүжилтийн урсгалыг тодорхойлох шалгуур
Нөөцийг шууд шилжүүлсэн байх ёстой
Шилжүүлсэн хөрөнгийг СХА-д зориулан ашигласан байх ёстой

12. Олон нийтийн их сургуулийн ерөнхий санхүүжилт- Public general university funds (GUF)
Их сургуулиуд нь СХА-ыг санхүүжүүлэх хөрөнгийн гурван төрлийн эх үүсвэртэй
Засгийн газар болон бусад гадаад эх үүсвэрээс өгсөн тусгай зориулалтын тэтгэлэгүүд болон СХА-ын гэрээнүүд  анхны эх үүсвэрээс зээлдсэн 
Их, дээд сургуулиудын "өөрийн санхүүжилт“
Хандив тусламж, хувьцаа, эд хөрөнгийн орлого
Оюутнуудын хураамж
Сэтгүүл захиалгын орлого
Ийлдэс болон хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний борлуулалт
Ерөнхий судалгааны / сургалтын үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор Боловсрол (эсвэл харгалзах эрх бүхий байгууллага) –ын яамнаас олгодог ерөнхий тэтгэлэг  Зарим тохиолдолд энэхүү тэтгэлэгийн тодорхой хувийг СХА-д зориулсан учраас төрийн байгууллагын секторын санхүүжилтийн эх үүсвэр гэж үзэх нь бий

13. GERD – СХА-д зарцуулсан дотоодын нийт зардал: Гүйцэтгэгч секторууд болон санхүүжилтийн эх үүсвэрүүдЭх
Үүсвэрүүд
Гадаад сектор: 200 (10%)
Хувийн ашгийн бус сектор: 250 (13%)
Дээд боловсролын сектор 200 (10%)
Төрийн байгууллагын сектор: 950 (48%)
Аж ахуйн нэгжийн сектор : 400 (20%) 50 20
100 50
200
100 30 50
300
100 30
100
500 50
Гүйцэтгэгчид
Хувийн ашгийн бус сектор: 240 (12%)
Дээд боловсролын сектор: 530 (27%)
Төрийн байгууллагын сектор : 800 (40%)
Аж ахуйн нэгжийн сектор : 430 (22%)
СХА-д зарцуулсан дотоодын нийт зардал : 2000
GERD: СХА-д зарцуулсан дотоодын нийт зардал

14. Санхүүжүүлэгч секторууд (Санхүүжилтийн эх үүсвэрүүд)
СХА-д зарцуулсан дотоодын нийт зардал : Гүйцэтгэгч секторууд болон санхүүжилтийн эх үүсвэрүүдийн матрикс
Санхүүжүүлэгч секторууд (Санхүүжилтийн эх үүсвэрүүд)
Гүйцэтгэгч секторууд
Нийт
Хувийн ашгийн бус сектор
(ХАБС)
Төрийн байгууллагын сектор (ТБС)
Дээд боловсролын сектор (ДБС)
Аж ахуйн нэгжийн сектор (ААНС)
200
100 50
400 – ААНС-ын санхүүжилтээр
500
300
950 –ТБС-ийн санхүүжилтээр
Олон нийтийн их сургуулийн ерөнхий сан (ОНИСЕС)
Дээр оруулсан
ОНИСЕС-гийн санхүүжилтээр 30 20
200 – ДБС-ын санхүүжилтээр
Хувийн ашгийн бус сектор (ХАБС)
250 – ХАБС-ын санхүүжилтээр
Гадаад сектор (ГС)
Гадаадын бизнес эрхлэгчид (Бүлгийн /Бусад)
Гадаадын засгийн газар.
Европын холбоо
Олон улсын байгууллагууд
Бусад
200 – Гадаад секторын санхүүжилтээр
430
ХАБС-оор гүйцэтгэгдсэн (Нийт)
800
ТБС-оор гүйцэтгэгдсэн (Нийт)
530
ДБС-оор гүйцэтгэгдсэн (Нийт)
240
ААНС-оор гүйцэтгэгдсэн (Нийт)
2000
СХА-д зарцуулсан дотоодын нийт зардал

15. Үндэсний нийт
СХА-д зарцуулсан дотоодын нийт зардал (GERD): Өгөгдсөн хугацаанд тухайн үндэсний нутаг дэвсгэр дээр гүйцэтгэсэн СХА-ын нийт дотоод зардал юм.
Дотоодод гүйцэтгэсэн СХА-ууд (тухайн улсын хүрээлэнгүүдээс болон гадаадаас санхүүжүүлсэн) орох бөгөөд гадаадад гүйцэтгэсэн СХА-ын төлбөрийг хамруулахгүй.
СХА-д зарцуулсан дотоодын нийт зардлыг гүйцэтгэгч 4 секторын дотоод зардлыг нэмж тооцдог.
СХА-д зарцуулсан үндэсний нийт зардал (GNERD): Өгөгдсөн хугацаанд тухайн үндэсний байгууллагуудаас санхүүжүүлсэн СХА-ын нийт зардал юм.
Тухайн улсын иргэн, байгууллагуудаас санхүүжүүлилтээр гадаадад гүйцэтгэсэн СХА-ыг хамруулдаг. Харин гадаадын санхүүжилтээр дотоодод гүйцэтгэсэн СХА-ын төлбөрийг хамруулдаггүй.
Гүйцэтгэгч сектор тус бүрийн дотоодын санхүүжилттэй дотоод зардлын нийлбэр дээр дотоодын санхүүжилтээр гадаадад гүйцэтгэсэн СХА-ын зардлыг нэмж тооцно.

16. СХА-ын зардлын задаргаа
Гүйцэтгэгч сектор
Санхүүжилтийн эх үүсвэр
Үйл ажиллагааны хэлбэр
Зардлын төрлүүд (үйл ажиллагааны болон үндсэн хөрөнгийн зардал)
Шинжлэх ухааны салбарууд
Нийгэм, эдийн засгийн зорилт

17. Хураангуй СХА-ын зардал: Тодорхойлолтууд СХА-ын зардлыг хэмжих
Дотоод зардал; Шууд бус зардал; Үйл ажиллагааны зардал; Үндсэн хөрөнгийн зардал
СХА-ын зардлыг хэмжих
Зардлыг хэмжих журам; судалгаа, хөгжлийн санхүүжилтийн урсгал, GERD матрикс, гүйцэтгэгч сектор; санхүүжилтийн эх үүсвэр

18. Баярлалаа!