1. © 2002 ATGCI

2. اخلاق در پژوهش دكتر باقر لاريجاني
مركز تحقيقات غدد درون ريز و متابوليسم
دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران
© 2002 ATGCI

3. يرفع ‏الله الذين آمنوا والذين اوتو العلم و درجات
يرفع ‏الله الذين آمنوا والذين اوتو العلم و درجات
قرآن كريم

4. ارزشهاي اخلاقي در تحقيقات از نظر بزرگان
معصيت از هر كه ظاهر شود ناپسنديده است و از علماء ناخوبتر كه علم سلاح به دست شيطان است
سعدي در قرن هفتم
دانشمندان به انگيزة شهوت و كسب قدرت و منفعت،‌دور انديشي و خويشتن‏داري و حسن تشخيص خود را از دست مي‏دهند.
ابن خلدون قرن هشتم

5. نكات مهم: فرهنگ تحقيق، نيروي انساني،‌آموزش
اهميت پژوهش به عنوان جريان جاري علم
توجه علما و مسئولين كشور به مشكلات پژوهش در همه زمينه‏ها و سعي در حل آنها
فرهنگ تحقيق، نيروي انساني،‌آموزش
نظام تحقيقات
مقررات اداري
معيشت و رفاه پژوهشگران
مقررات مالي و پشتيباني
ضرورت گسترش جدي تحقيقات در همه زمينه‏هاي علمي،‌خصوصاً در پزشكي و حضور بين‏المللي فعالتر
گسترش پايدار و اصيل در تحقيقات نه گسترش به هر قيمتي
فراز و نشيب زندگي، مشكلات و معضلات پژوهش نبايد پژوهشگر را غرق كند و از مسئوليتهاي انساني باز ماند

6. محورهاي مهم مباحث اخلاق پزشكي
فلسفه اخلاق پزشكي
جايگاه و منزلت حرفه پزشكي از نگاه شرع و جامعه
آداب و رفتار پزشك (شخصيت پزشك رابطه با بيمار و يا همكار)
اولويت‏بندي منابع مالي بهداشتي درماني در زمينه‏هاي مختلف پزشكي از ديدگاه اخلاق پزشكي
  مسئوليت پزشك در برابر درمان
اخلاق در تحقيقات پزشكي
تبليغات در پزشكي
اشتغال پزشك به حرف غيرپزشكي
قصور و تقصير و مسئله ضمان در پزشكي
   پيوند اعضا و مرگ مغزي از ديدگاه اخلاق پزشكي
لاريجاني باقر‚ مجموعه مقالات اخلاق پزشكي‚ اخلاق در پژوهش‚ معاونت فرهنگي دانشجويي وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي

7. رابطه متقابل اخلاق و پژوهش
رشد تكنولوژي در بخشهاي تشخيص، درمان و پيشگيري (تشخيص ناهنجاريهاي جنيني و مطرح شدن سقط و مسائل اخلاقي آن)
نقش كامپيوتر در تشخيص و درمان و اثر بر ارزشهاي حاكم بين بيمار و پزشك
نقش پژوهش و علم در برخي از واقع بيني‏هاي اخلاقي (پركاري تيروئيد و خشم)

8. نكات مهم: هر علمي بايد تابع ارزش‏هاي اخلاقي باشد.
هيچ علمي و هيچ فعاليت عالمي از اين قاعده مستثني نيست.
انتخاب‏هاي ما در مسير حركت علمي تابع چهار چوب فكري ما از «بايد‏ها» و «نبايدها» است.

9. چگونگي برخوردها و منش‏ها در جامعه پزشكي و هر فرد ديگري را در تفاوت ديدگاهها، «بايدها» و
« نبايد‏ها» بايد جستجو كرد.
ريشة همه مشكلات رفتاري در مسير عالمان در طي قرون گذشته تغييرات ديدگاههاي ارزشي آنهاست.

10. فرار از انديشيدن تئوريك و فلسفي در «ارزش‏ها» و «بايدها» ما را به تصميم‏گيري‏هاي احساسي و ... مي‏كشاند كه او خود، ناآگاهانه ناشي از باورهاي ارزشي مخفي ماست.
عالمان ما در مسير علمي و فعاليت‏هاي نظري و عملي در پزشكي ناگزيرند در مباني ارزشي كارشان انديشه كنند.

11. عام گرايي (Universalism)
اولين جامعه شناسي كه اصول كلي و ارزشي براي علم و تحقيقات به طور كلي بر شمرده است مرتون است. او چهار اصل را مي‏شمارد:
عام گرايي (Universalism)
علم مستقل از مرزهاي ملي، نژادي و عقايد، غير شخصي بودن علم
اشتراكيت يا مالكيت جمعي (Communism)
«يافته‏هاي اساسي علم محصول همكاري اجتماعي هستند و به اجتماع تعلق دارند»
بي طرفي (Disinterestedness)
انگيزه تلاش دانشمند براي تحقيق و فعاليت علمي رسيدن به حقايق و نتايج روشنتر باشد.
شك‏گرايي سازمان يافته (Organized Scepticism)
بازبيني و بررسي انتقادي همه ادعاههاي مختلف است.

12. Consequentialist Deontological مسلكهاي مختلف در بحث اخلاق پزشكي
Act and rule utilitarianism
Hedonistic utilitarianism
Preference utilitarianism
Deontological
Kantianism
Virtue theories
Rule, Principle, Duty, theories
Care, rights based theories
Prceedings of intensive course on Medical Ethics, Sep 2001 London

13. Respect for autonomy Beneficence Non maleficence Justice
چهار اصل مشهور براي خروج از بن بست
Respect for autonomy
Beneficence
Non maleficence
Justice
Gillon R, A framework for ethical analysis, Prceedings of intensive course on Medical Ethics, Sep 2001 London

14. رابطه علم و ارزشهاي اخلاقي:
رابطه علم و تحقيق با ارزشهاي بيرون تحقيق
رابطه علم و تحقيق با ارزشهاي درون تحقيق

15. رابطه تحقيقات با ارزشهاي درون تحقيق:
تحقيقات و علوم مجموعه اطلاعات خشك نيستند بلكه علم و رشد آن نياز به داد و ستد و تبادل اطلاعات در جامعه علمي عالمان دارد.
در هر جامعه جمعي نياز به حاكميت ارزشها، احترام متقابل، عدم زورگويي و ... دارند.
علم يك حقيقت جمعي دارد وابسته به حيات عالمان چون عالمان بر تجربه يكديگر اتكا مي‏كنند لذا بايد مبتني بر حقيقت و صدق باشد (Truth) و اگر پزشكي و يا عالمي اين اصل را رعايت نكند به حيات علم (science) لطمه زده است.

16. ارتباط ديگر علم و ارزش نهاد علم بر « صدق» بنا شده است.
اتكاي صادقانه علما، بر تجارب و استفاده متقابل از نظرات و آراي يكديگر و از شكوفايي تحقيقات و علم است.
صدق “ Truth” از ارزش ذاتي علم است.

17. رابطه جريان مداوم علمي (تحقيقات) با ارزشهاي بيرون تحقيق:
مانند هر فعل و فعاليت يك عالم يا گروهي تابع نظام كلي ارزشي اوست.
عالم در نظام ارزشي خود جايي براي علم و تحقيق باز مي‏كند.
هر انساني بدنبال كمال خود حركت مي‏كند گو اينكه در تشخيص كمال اشتباه كند.
هيچ حركتي در انسان صورت نمي‏گيرد مگر با انگيزه كمال جويي
ترسيم كمال حقيقي براي يك عالم، مهمترين نقش ارزش در علم و تحقيق است.

18. رابطه علم با ارزش‏هاي برون از علم:
علم به عنوان مجموعه‏اي از فعاليت عالمان تابع نظام ارزشي آنان است.
شروع و تصميم براي هر انتخاب تابع ارزشهاي خودآگاه و نا خودآگاه فرد است.
شروع رشته پزشكي براي عالم علم طب تابع ارزش‏هاي مورد قبول فرد براي شروع اين حرفه است.

19. ارتباط ديگر علم و ارزش
آيا عالم مسئول آثار و عوارض فعاليت علمي خويش است؟
نهاد علم با سرمايه ملي كشور پا مي‏گيرد.
دانشمند نمي‏تواند ادعا كند كه عواقب كارش هرچه شد او مسئوليتي براي آن ندارد.

20. نظر مرتون در مورد مسائل ارزشي در علم:
اخلاقيات علم،‌كل يا تركيب موزوني از ارزشها و هنجارهاي احساسي و عاطفي است كه تعهد و التزامي براي دانشمند ايجاد مي‏كند. هنجارها به شكل اوامر، منعها، ترجيحات و اجازه‏ها تجلي مي‏يابند و مبناي ارزشهاي نهادي مشروعيت پيدا مي‏كنند.

21. آيا تز بي‏طرفي علم كه از ناحيه پوزيتويست‏ها بيان شده است درست است يا نه؟
تاريخ علم و فلسفه علم مطرح در زمان اخير، از مجاري مختلف، نشان تماس و ارتباط علم و ارزش است و نمي‏توان از بي‏طرفي آن دفاع نمود.

22. نظري كلي بر اصول اساسي فلسفه اخلاق از ديدگاه علماي اسلامي:
ارزش‏هاي اخلاقي مبتني بر واقعيات هستند
افعال اختياري انسان نسبت به نتايج اين افعال ضرورت مي‏يابند مثلاً « صلاح جامعه» نتيجه «رفتار عادلانه» است، چون صلاح جامعه امري ضروري است پس رفتار عادلانه ضرورت مي‏يابد.
انسان علاوه بر جسم روحي باقي دارد، با توجه به اين «حيات ابدي» نتايج افعال مختلف بايد نگريسته شود.

23. 4. انسانيت انسان به روح باقي اوست.
5. روح انساني قابل تكامل است.
6. روح انساني، حبي پويا به كمال دارد.
7. كمال جويي بي نهايت است. بعضاً در تعيين كمال انسان ممكن است دچار اشتباه شود.
8. تكامل روح انسان در اثر افعال اختياري اوست كه سرچشمه در اراده او دارد.
9. روح انسان مراتب مختلفي دارد كه مرتبه عقلي عاليترين آنهاست – در هر مرتبه شئونات مختلفي دارد مثلاً در مرتبه حس، ديدني‏ها – شنيدني‏ها و ...

24. فعل اختياري در انسان يا به خودي خود در (نفوس قوي) و يا با عامل خارجي در (نفوس ضعيف) براي رفع يكي از شئون روح صورت مي‏گيرد. به علت گرايش‏هاي متعدد و متزاحم بايد انتخاب اصلح انجام شود در اين انتخاب عقل و تجربه نقش مهم دارند ولي در بسياري از اوقات از عهده اين دو مؤلفه خارج و بايد به «وحي» مراجعه كند.
افعال اختياري انسان مي‏توانند باعث كمال و يا باعث تنزل روح انساني گردند.

25. 12. «نيت» كه در حقيقت انگيزه «افعال» است معيار اصلي است.
13. هر انگيزه‏اي رابطه خاصي با نوع كار و كميت و كيفيت آن دارد.
14. اگر كاري چند انگيزه در طول هم داشته باشد ارزش كار به «انگيزه اصلي» آنست.

26. نتايج:
ملاك ارزش كار، تأثير در كمال نفس انسان است.
هر كاري كه مرتبه عاليتري از قرب خداي مهربان را براي انسان حاصل كند ارزش والاتري خواهد داشت.
هر كاري كه بيشترين تأثير در دور شدن انسان از خدا داشته باشد پست‏ترين ارزش‏ها را داراست.

27. برخي از افعال به همين دليل بي‏تأثيرند و بين دو حد، بي نهايت ارزش‏هاست.
ارزش اخلاقي كار تابع نيت است.
در بسياري از مواقع بعلت عدم احاطه انسان بر كميت و كيفيت ارزش‏ها در شئون فردي و اجتماعي انسان مجبور است بايد و نبايد خود را از وحي استنتاج نمايد.

28. بطور خلاصه
ارزش اخلاقي عمل اختياري انسان تابع تأثيري است كه اين عمل در رسيدن انسان به كمال حقيقي او خواهد داشت.

29. تاريخچه برخي از مسائل اخلاقي در تحقيقات قرن حاضر:
مسائل اردوگاههاي آلمانها در سال 1943 – 1945 (واكسن تيفوس و مرگ 1000 نفر)
تزريق خون آلوده در مؤسسه روبرت كخ به 40 نفر
انتقال پشه‏هاي آنوفل از مردابها به اردوگاهها براي آزمايش بيماري مالاريا
وارد كردن سنگ و شيشه به زخمها و جراحات ايجاد شده براي بررسي اثر سولفاميد
مرگ بسياري از دوقلوها براي بررسي اثرات ژنتيك
تلاش آمريكاييها براي كشف واكسن شيگلا و استفاده از آن در افراد عقب افتاده
مرگ 700 نفر از ژاپنيها براي تلاش پژوهشگران ژاپني در مورد بيماري طاعون
بررسي تاسكجي (tuskagee) بر روي سياهپوستان در مورد سير سيفليس (مسئله فريب، نژادپرستانه بودن، عدم درمان با وجود درمان )

30. بيانيه‏هاي جهاني در اخلاق پزشكي
قوانين نورنبرگ (1947) همزمان با محاكمه پزشكان نازي
بيانيه هلسينكي (1) (1964) توسط انجمن بين‏المللي پزشكي (World Medical Association)
بيانيه هلسينكي (2) (1975)
برنامه اجرايي بيانيه هلسينكي (1981) توسط سازمان جهاني بهداشت و CIMOS
(Council for Int. Organization Med. Scie.)

31. تحقيق در وضعيت رعايت اصول اخلاق پزشكي در ايران
بررسي ميزان رعايت معيارهاي اخلاق پزشكي در 51 پايان‎نامه تحقيقاتي كارآزمايي باليني انجام شده از سال 73 تا 76 در بيمارستانهاي دانشگاه علوم پزشكي تهران
اشكالات
تنها در شش مورد شركت كنندگان از اينكه در يك پژوهش دخالت داشته‏اند مطلع بوده‏اند. (8/11)
تنها در يك نمونه به موافقت كتبي يا شفاهي اشاره شده است (متن موافقت‏نامه موجود نبود) (2 درصد)
تنها در يك مورد مركزي براي پرسشهاي احتمالي بيماران پيش‏بيني شده بود كه بيمار در صورت نياز مي‏توانست با تلفن تماس گيرد.

32. در 13 مورد (32%) دارونما مصرف شده است كه ميزان آگاهي شركت كنندگان 5% بوده است. در 3 مورد خطري متوجه بيمار نمي‏كرده, 5 مورد با احتمال تشديد علايم و تعويق درمان همراه بوده و 5 مورد نيز با تعويق درمان بوده است.
هزينه‏هاي درمان در 80 درصد موارد توسط بيمار هزينه شده است
تنها دو مورد (9/3%) حمايت درماني به عنوان خدمات ارائه شده در ازاي شركت در تحقيق مشهود بود.
در 8 مورد (7/15 درصد) مطالعه براي اولين بار در ايران انجام شده بود و در 27 مورد (9/52) نمونه آن در مطالعات غير از ايران بوده است .
لاريجاني باقر و همكاران‚ بررسي ميزان رعايت معيارهاي اخلاق پزشكي در پايان‎نامه هاي تحقيقاتي كارآزمايي باليني مجله علمي نظام پزشكي دوره هفدهم 1378

33. قانون نورنبرگ:
رضايت انسان مورد آزمايش، بطور مطلق بايد باطيب خاطر باشد.
آزمايش بايد طوري باشد كه نتايج مفيد و پرثمري براي جامعه داشته باشد و در عين حال از راهها و وسايل ديگر امكان دست يافتن به آن نبوده باشد.
آزمايش بايد بر اساس نتايج بدست آمده بر روي حيوانات آزمايشگاهي و اطلاعات مكتسبه از وضع طبيعي و مشكلات بيماري باشد.
آزمايش بايد طوري ترتيب داده شود كه از هر گونه آزار جسمي و روحي غير ضروري اجتناب گردد.
نبايد هيچ گونه آزمايشي كه در آن دليلي بر مرگ و يا جراحات عليل كننده باشد انجام گيرد.

34. قانون نورنبرگ :
درجه خطر نبايد از آنچه كه از آزمايش بدست خواهد آمد بيشتر باشد.
بايد مقدمات يا تمهيدات لازم و كافي تدارك گردد تا سوژه مورد تجربه را، حتي از خطرات احتمال بسيار دور مانند جراحات، عليلي و مرگ محفوظ نمود.
آزمايش بايد فقط بوسيله دانشمنداني كه از نظر اخلاقي و عملي صلاحيت دارند انجام گيرد.
در جريان آزمايش، انسان مورد آزمايش بايد آزادي كامل داشته باشد تا هر وقت احساس نمود كه ادامه آزمايش از نظر جسمي و روحي براي وي غير ممكن است آن را قطع نمايد.
در جريان آزمايش دانشمند آزمايش كننده بايد آمادگي داشته باشد كه هر وقت حدس زد،‌ با وجود مهارت و دقت كافي، ادامه آزمايش احتمالاً به جراحت و يا عليلي سوژه منجر خواهد شد آن را قطع نمايد.

35. نكات مهم در تحقيق غير درماني:
توجه به حفظ جان و سلامت افراد
چگونگي اخذ رضايت معتبر (فقدان اجبار، علم به پيامدهاي اعمال)
توجه به مسئله اضطراب براي فرد
خطر توجيه‏پذير (از نظر پژوهشگر يا از نظر فرد مورد تحقيق)

36. اقداماتي كه منجر به بالا بردن اميد به نجات بيمار مي‏شود
تحقيقهاي درماني:
اقداماتي كه منجر به بالا بردن اميد به نجات بيمار مي‏شود
بررسي مقدار سود و خطر نسبت به يكديگر (غلظت بالاي اكسيژن و فيبروپلازي خلف عدسي چشم)
اخذ رضايت معتبر (فقدان اجبار، آگاهي)
(Informed consent)

37. رضايت معتبر (informed consent)
8 مؤلفه رضايت معتبر
مشخص نمودن اينكه اين يك طرح تحقيقاتي است، اهداف آن، مدت و شرح اقداماتي كه در طي آن انجام خواهد شد.
شرح خطرات و مشكلاتي كه احتمالاً در طي اين تحقيق شركت كننده احتمالاً با آن روبرو مي‏شود
فوايد بالقوه طرح براي شركت كنندگان يا سايرين
شرح درمانهاي جايگزين ديگري كه براي آن حالت خاص وجود دارد
شرح اين كه اطلاعات طرح محرمانه خواهد ماند
شرح چگونگي جبران لطمات احتمالي وارده به فرد شركت كننده
شرح چگونگي تماس براي دريافت اطلاعات بيشتر
شرح اينكه شركت در مطالعه اختياري است و خروج از آن سبب محروميت از ساير درمانها نخواهد شد.

38. 6 مؤلفه ديگر
بيان اينكه ممكن است خطرات پيش‏بيني نشده ديگري براي فرد شركت كننده (يا جنين در صورت تحقيق در فرد باردار) وجود داشته باشد
مواردي كه محقق ممكن است شركت كننده را از مطالعه خارج كند
هزينه‏هاي اضافي كه شركت كننده بايد بپردازد
مراحل خروج از مطالعه در صورت تمايل شركت كننده
اعلام موافقت براي ارائه اطلاعات بيشتر در صورتي كه شركت كننده در طي تحقيق احساس نياز به آن را داشته باشد
جزئيات تعداد شركت كنندگان در مطالعه

39. تحقيق در بيماران بدون گرفتن رضايت معتبر
كساني كه اين امكان وجود ندارد رضايت معتبر بگيريد
تحقيقاتي كه بطور خاص در يك بيمار نيست مثل تحقيقات اپيدميولوژيك
زماني كه گفتن اين موضوع غير اخلاقي‏تر است

40. انجمن بين‏المللي پزشكي(World Medical Association)
بيانيه هلسينكي
The Declaration of Helsinki
انجمن بين‏المللي پزشكي(World Medical Association)
توصيه‏هاي زير را به عنوان راهنماي پزشكان و متخصصان در تحقيقات بيومديكال ارائه كرده است.

41. اصول اساسي بيانيه هلسينكي
انجام تحقيق بيومديكال بر روي انسان بايستي با موازين پذيرفته شده علمي تطبيق داشته باشد و بر اساس تجربيات آزمايشگاهي و حيواني كافي و شناخت كامل از اطلاعات علمي موجود تدوين شود.
طراحي و اجراي هر روش آزمايشگاهي روي انسان بايد به روشني در يك پروتكل تحقيقاتي تدوين شده و توسط يك كميته مستقل بررسي و تصويب شود.
تحقيقات بيومديكال روي انسان بايد منحصراً توسط افرادي كه از نظر علمي صلاحيت دارند و زير نظر پزشكي كه از نظر باليني كارآمد باشد انجام گيرد.
تحقيق بيومديكال روي انسان تنها در صورتي موجه است كه اهميت هدف تحقيق بر خطرات انجام آن برتري داشته باشد.

42. اصول اساسي بيانيه هلسينكي
5. هر تحقيق بيومديكال روي انسان بايد قبلاً به دقت ارزيابي شده باشد به گونه‏اي كه خطرات قابل پيش‏بيني با منافع احتمالي آن براي افراد مورد آزمايش يا ديگران مقايسه و سنجيده شود.
6. حق فرد مورد آزمايش براي حفظ حيثيت او بايد محفوظ باشد.
7. پزشك بايد زماني پژوهش روي انسان را آغاز كند كه باور داشته باشد كه خطرات احتمالي قابل پيش‏بيني است.
8. در انتشار نتايج پزشك بايد صحت اطلاعات را رعايت كند.

43. اصول اساسي بيانيه هلسينكي
9. در هر تحقيق روي انسان، افراد بايد به روشني نسبت به اهداف، روشها، فوايد احتمالي و خطرات بالقوه تحقيق و ناراحتيهايي كه ممكن است در پي داشته باشد آگاه گردند.
10. هنگام اخذ موافقت‏نامه، پزشك بايد دقت كند كه افراد در محذور قرار نگرفته باشند.
11. در مورد محجوران، موافق آگاهانه بايد از قيم آنان بر طبق قوانين كشوري اخذ شود.
12. طرح تحقيقاتي بايد هميشه شامل ذكر ملاحظات اخلاقي باشد.

44. تحقيقات پزشكي توأم با درمان (تحقيق باليني)
Medical research combined with professional care (clinical research)
در درمان بيمار پزشك بايد بتواند آزادانه روش تشخيص يا درماني جديدي را بكار گيرد.
فوائد، خطرات و ناراحتيهاي بالقوه روش جديد را بايد نسبت به مزاياي بهترين روش درماني و تشخيصي موجود ارزيابي كرد.
در هر مطالعه پزشكي، هر بيمار، از جمله افراد گروه شاهد، بايستي از بهترين روشهاي تشخيصي و درماني موجود بهره‏مند شوند.

45. Medical research combined with professional care (clinical research)
تحقيقات پزشكي توأم با درمان (تحقيق باليني)
Medical research combined with professional care (clinical research)
امتناع بيمار از شركت در روند اجرايي پژوهش هيچگاه نبايستي بر رابطه بين بيمار با پزشك تأثير بگذارد.
اگر بنا به تشخيص پزشك، اخذ موافقت آگاهانه بيمار ضروري نيست، دليل آن بايد مشخصاً در طرح تحقيقاتي ذكر شده و به نظر كميته مستقل برسد.
پزشكان تنها در صورتي مجازند تحقيق را با طبابت خود توأم نمايند كه اين امر را از نظر تشخيصي ودرمان به نفع بيمار باشد.

46. تحقيقات غير درماني روي انسان (تحقيق بيومديكال غير باليني)
در انجام يك تحقيق پزشكي كه صرفاً جنبه علمي داشته باشد، پزشك بايد حافظ جان و سلامت افرادي باشد كه مورد آزمايش قرار مي‏گيرند.
افراد مورد مطالعه بايد داوطلبانه وارد تحقيق شوند، يعني افراد سالم يا بيماري باشند كه طرح آزمايشي ارتباطي به بيماري آنان نداشته باشد.
محقق يا محققان بايد به محض آنكه احساس كنند تحقيق يا ادامه آن موجب صدمه به افراد مي‏شود بايد آن را متوقف نمايند.
در تحقيق روي انسان، منافع اجتماع يا علم هيچگاه نبايد بر منافع بيمار و رفاه او غلبه كند.

47. The evolution of ethical committee
كدهاي نورنبرگ و بيانيه هلسينكي اشاره به ارزش كميته‏هاي مستقل در اخلاق پزشكي نداشتند و همين باعث شد در 29th General Assembly of the world medical Association in Tokyo, Japan, in october 1975 تغييراتي اعمال شود
بعد در انگلستان و آمريكا تلاش‏هايي صورت گرفت
در سال 1979three basic general ethical principles در مورد افراد سالم و داوطلبان مورد توجه قرار گرفت
(Belemont Report)

48. تحقيق روي حيوانات ديدگاههاي متفاوت در مورد حيوانات و استفاده از آنها
سابقه تاريخي در حيوانات به قبل از ميلاد و در جهان اسلام
نقش عظيم تحقيقات حيواني در پيشرفت علم پزشكي و جراحي (آنتي‏توكسين ديفتري، خواص داروها، جراحيهاي مغز، پيوند قلب)
وجود قوانين خاص از قرن 19 به بعد در برخي از كشورها

49. نكاتي پيرامون تحقيق روي حيوان
تأكيد بر مراقبت از حيوانات در اسلام
مسئوليت انسان در قبال همه اعمالش
اشاره به فوايد حيوانات در كتب الهي و مراقبت از آنها و رفتار رحيمانه رسول اكرم
«با حيوانات باربر مهربان باشيد، آنها را آزار ندهيد،‌بيشتر از توانايي حيوان بار بر وي تحميل نكنيد» امام علي (ع)
توصيه به جلوگيري از هدف‏گيري حيوانات، آزار، كشتار بي هدف و زجر آنها
به آزمايش بر روي حيوان هم بايد با ديدگاه «ضرورت» عمل نمود.

50. مراحل يك پژوهش باليني: گزينش موضوع تحقيق بيان مسأله
بازنگري مدارك موجود
ارائه هدفها و فرضيات
تهيه طرح و روش شناسي (متدولوژي) تحقيق
آماده كردن زمينه اجرايي طرح
انتخاب نيروي انساني و نيز مشاوران
مديريت، نظارت و ارزشيابي طرح
جمع‏آوري داده‏ها و تجزيه و تحليل دستاوردها
استفاده ا زنتايج و توزيع آنها

51. اهم مسائلي كه بايد كه در هر تحقيق مدنظر قرار گيرد :
توجه به اولويتها و نيازهاي اصلي در تحقيقات
در مرحله انتخاب موضوع تحقيق و بيان مسئله
پذيرش موضوع پژوهش توسط جمعيت مورد مطالعه
در نظر گرفتن باورها، رفتار و سنتهاي جامعه
عدم استفاده از بيان موهن و زننده
ارائه درست داده‏هاي ديگران
در مرحله بازنگري مدارك موجود
رعايت صدافت و امانت علمي
رعايت بي طرفي و پرهيز از گرايشهاي خاص توسط محققات و ذكر اطلاعاتي كه ممكن است لزوماً با نظر پژوهنده موافق نباشد.
ذكر نام ساير پژوهشگراني كه در همان زمينه تحقيقاتي انجام داده‏اند
عدم استفاده از منابع مشكوك و فاقد اعتبار لازم

52. اهم مسائلي كه بايد كه در هر تحقيق مدنظر قرار گيرد :
در مرحله برنامه‏ريزي و اجراي تحقيق
استفاده از جديدترين روشهاي تحقيق جهت اخذ نتيجه
عدم استفاده انحصاري از روشهايي كه با خواسته‏هاي پژوهشگر همسو شود.
در زمينه نيروي انساني و مديريت
توجه به رفاه اعضاي گروه تحقيقاتي و اجتناب از ايجاد ناراحتي براي آنان.
مراقبت به منظور جلوگيري از سوء استفاده اعضاي گروه تحقيقاتي از افراد يا اجتماع مورد بررسي
دقت در حسن استفاده از بودجه و وسايل و توجه به Finantial process

53. در مرحله تجزيه و تحليل، گزارش و انتشار نتايج
رعايت صداقت هنگام تجزيه و تحليل نتايج و عدم تحريف دستاوردها در جهتي كه با خواسته‏هاي پژوهشگر همسو شود.
محرمانه نگه‏داشتن اطلاعات و نام افراد مورد بررسي
انتشار نتايج به زبان ساده به گونه‏اي كه نتايج حاصله قابل استفاده كليه دست اندركاران زيربط باشد.
رعايت حركت افراد يا اجتماع هنگام بحث و تفسير نتايج
در اختيار گذاردن نتايج به مسئولان در سطوح مختلف

54. مسايل مهم ديگر در اخلاق پزشكي
تحقيقات در داوطلبان سالم
تحقيقات در بچه ها‚ افراد شديدا بيمار و...
مطالعات اپيدميولوژيك
ژن درماني
تحقيقات در جنين
پيوند حيوان به انسان

55. اقدامات ضروري در آينده در زمينه اخلاق پزشكي
طراحي medical research ethics committees در زمينه اجراي موازين اخلاق پزشكي
فعال كردن كميته‏هاي M.E در سطوح مختلف در واحدهاي پزشكي
طراحي روشن از كدهاي اخلاق پزشكي در زمينه اخلاق در پژوهش(طرح تحقيقاتي در سال در وزارت بهداشت)
تعيين وظايف مشخص براي كميته‏هاي بررسي كننده اخلاق در پژوهش ( بررسي نقاط حساس در زمينه گرفتن رضايتنامه معتبر، دارونما، عدم آسيب جسمي و روحي)

56. Medical Research Ethics Committees
وظيفه حمايت از بيماران – محققين ومراكز تحقيقاتي
مسائل مهم:
چه كسي تعيين مي‏كند كه چه تحقيقي مي‏تواند انجام شود؟
چه كسي مسئوليت طراحي كميته‏هاي اخلاق پزشكي را دارد؟
چه كساني در عضويت اين كميته‏ها باشند و وظايف مسئولين اين كميته‏ها
چگونگي بررسي پروپوزالهاي تحقيقاتي و فورمت استاندارد از اين نظر
كميته‏هاي اخلاق پزشكي در تحقيقات چه چيزي را بايد از تحقيق بدانند.

57. Details of the research required for MREC
Obtaining informed consent
influence of research on the normal treatment
Hazard and discomfort
Medicine involved
confidentiality
indemnity arrangement
sponsor/financial matter
Classification of the research
previous assessment
Details of the research
participants

58. علم پزشكي نمي‏تواند از ارزش‏هاي والاي انساني مجزا باشد.
درنهايت
عالم هر علمي، از ارزش‏هاي اخلاقي جدا نيست و علم او مرتبط با ارزشهاي مختلف است.
جامعه پزشكي ارزشمند ما،‌عليرغم همه ارزش‏هاي دروني والاي خود – در جهت كمال جويي بايد حركت كند.
علم پزشكي نمي‏تواند از ارزش‏هاي والاي انساني مجزا باشد.
حرفه پزشكي بايد در مسير خود ارزش آفرين باشد.
هر تلاشي كه در جهت استقرار ارزش‏هاي والاي الهي از قبيل گسترش رعايت اصول اخلاقي و شرعي در رفتارهاي اجتماعي،‌در جامعه پزشكي ارزشمند ما صورت گيرد، در جهت تعالي به خداوند بزرگ است.

59. صاحبدلي به مدرسه آمد زخانقاه بشكست عهد صحبت اهل طريق را
هوالعليم
صاحبدلي به مدرسه آمد زخانقاه
بشكست عهد صحبت اهل طريق را
گفتم ميان عالم و عابد چه فرق بود
تا اختيار كردي از آن اين فريق را
گفت آن گليم خويش بدر مي‏برد زموج
وين جهد كند كه بگيرد غريق را