1. مدل الماس در مزیت رقابتی ملل مایکل پورتر
مدل الماس در مزیت رقابتی ملل مایکل پورتر
Competitive Advantage of Nations Diamond Model.
Michele Porter
مدیریت استراژیک
محمد رضا سفید پور

2. تا اواخر دهۀ 80 نظریه‌ی جامعی که بتواند رقابت در سطح ملی را تشریح کند وجود نداشت.
پورتر بعنوان مشاور عالی استراتژيك دولتي در سطح بین الملل؛تدوین‌گر برنامه‌هاي استراتژيك کشورهای متعددی بوده (مثل ايالات متحده، كانادا، نيوزيلند، كره، سنگاپور، اسپانيا و ...).
او بر اساس تحقيقاتي که طي دهۀ 80 در 10 کشور منتخب داشت، در کتاب "مزیت‌های رقابتی ملل" الگویي تحلیلی جهت ارزيابي و رتبه بندي مزیت‌های رقابتی ملل ارائه كرد و آن را الماس ناميد
پورتر در كتاب مزيت‌هاي رقابتي ملل درسال 1990 بيان مي‌كد كه پايداري مزيت‌هاي رقابتي كشورها در سطح صنايع توسط 6 عامل با ديگر كشورها قابل مقايسه است و آن را الماس ناميد.
اين مدل ابتدا در 10 كشور ؛ 8 کشور توسعه یافته و 2 کشور در حال توسعه مورد بررسی قرار گرفت(دانمارك، آلمان، ايتاليا، ژاپن ، كره، سنگاپور، سوئد، سوئيس، انگلستان و ايالات متحده).

3. پورتر در اين مدل ، رقابت‌پذيري را حاصل تعامل و بر همکنش چهار عامل اصلي مي‌داند: 1-فاکتورهاي دروني؛ 2- شرايط تقاضاي داخلي؛ 3- صنايع مرتبط و حمايت کننده؛ 4 - استراتژي، ساختار و رقابت. به اعتقاد «پورتر»، اين فاكتورهاي چهارگانه به صورت متقابل بر يکديگر تاثير دارند و تغييرات در هر کدام از آنها مي‌تواند بر شرايط بقيه فاکتورها مؤثر باشد. علاوه بر آن، دو عامل بيروني دولت و اتفاقات پيش‌بيني نشده نيز بر عوامل چهارگانه تأثير غير مستقيم دارند و از طريق تاثير بر آنها مي‌توانند در رقابت‌پذيري نيز تاثير گذار باشند.

5. الف - فاکتورهاي دروني: مجموعه‌اي از عوامل مؤثر در توليد کالا يا خدمات، مانند مواد اوليه، کيفيت و ميزان دسترسي به آن، نيروي انساني بدون مهارت و يا ماهر و آموزش ديده، بهره وري و خلاقيت و نوآوري نيروي انساني، زير ساختها، مسائل تکنولوژيک، ميزان سرمايه و دسترسي به آن، توانمنديها و قابليتهاي مديريتي و ... که براي رقابت در عرصه بازارهاي رقابتي ضروري است، فاکتور‌هاي دروني را تشکيل مي‌دهند پورتر فاکتورهاي دروني را در دو دسته تقسيم بندي مي‌کند -فاکتورهاي عمومي شامل مواردي مانند منابع طبيعي، مواد اوليه، انرژي، نيروي انساني بدون مهارت خاص. -فاکتورهاي تخصصي شامل مواردي مانند زيرساختهاي ارتباط، نيروي انساني ماهر و متخصص، دانش فني پيشرفته و فناوري پيشرفته. فاکتورهاي تخصصي در مقايسه با فاکتورهاي عمومي مزيت رقابتي پايدارتري را ايجاد مي كند.

6. ب- شرايط تقاضاي داخلي: اندازه و رشد تقاضا در رقابت‌پذيري صنايع تاثير بسزايي دارد. پورتر معتقد است که وجود بازار داخلي بزرگ و در حال رشد موجب تشويق سرمايه گذاران براي توسعه فناوري و بهبود بهره‌وري گرديده و اين مسئله به عنوان مزيت رقابتي براي آن ملت محسوب مي‌گردد. تقاضاي داخلي داراي دو جنبه کمي و کيفي بازار است. اندازه تقاضاي داخلي بنگاه‌هاي داخلي را قادر مي سازد تا از يک تقاضاي پايدار برخوردار گردند. اما بايد توجه داشت که منافع اصلي تقاضاي داخلي در رقابت‌پذيري از ديدگاه کيفي است. انتظارات مشتريان از کيفيت محصولات و خدمات و در واقع مشتریان پرتوقع و خبره مي‌تواند انگيزه‌اي براي افزايش قدرت رقابت‌پذيري يک کسب و کار و حتي از ديد كلان رقابت‌پذيري کشورها گردد.

7. ج- صنايع مرتبط و حمايت کننده: مي تواند شامل تأمين کنندگان مواد اوليه يا تجهيزات، توزيع کنندگان و فروشندگان، سيستم‌هاي توزيع محصول، موسسات تحقيقاتي، سرويس‌هاي مالي مانند بانک‌ها و بورس اوراق بهادار، سيستم‌هاي حمل و نقل، دانشگاه‌ها، مراکز و مؤسسات تحقيقاتي. ارتباط و همکاري با اين صنايع و مراکز در توسعه سطح محصولات و خدمات و بهبود آنها و در نهايت ارتقاي رقابت‌پذيري مؤثر است. تشكيل خوشه هاي صنعتي هم از جهت منابع در دسترس و با كيفيت و هم از جهت تبادل مهارتها و فناوريهاي نوين بسيار منفعت آميز مي باشد. پیشرو بودن ایالات متحده در صنعت الکترونیک نتیجه روشنی از خوشه های صنعتی نیمه رسانا ها در دهه 1980 بوده است. د- استراتژي، ساختار و رقابت بنگاه: رقابت در سطح کلان اجتماعی و همچنين راه و روشي که بنگاه‌ها و سازمانها تأسيس، سازماندهي و مديريت مي‌شوند بر رقابت‌پذيري تأثير بسزايي دارد. بنابراين، ساختار و استراتژي‌هايي که براي مديريت و راهبري يک بنگاه يا صنعت تدوين و اجرا مي‌گردد، تاثيري مستقيم بر عملکرد و رقابت‌پذيري آن دارد. رقابت داخلی محرکی قوی جهت بهبود کیفیت، نوآوری و ایجاد و دوام مزیت رقابتی بشمار می رود. براي مثال صنايع صوتي و تصويري در ژاپن بيش از همه وامدار فضاي رقابت داخلي بوده است.

8. ه – دولت: دولت به عنوان يک نيروي عمده، همواره در رقابت‌پذيري مؤثر است و با مداخله خود در امور مختلف سياسي، اقتصادي و اجتماعي و اعمال قوانين و مقررات بر رقابت‌پذيري تأثير مثبت و حتي منفي داشته است. سياستهاي پولي، مالي و بازرگاني و قوانين مالياتي قوانين مربوط به صادرات ، واردات و ضد تراست نرخ ارز، حجم پول و نرخ بهره، تورم هزينه‌هاي دولت و تصميم‌گيريهاي ديگر در سطح اقتصاد خرد و کلان توافقهاي رسمي و غير رسمي مقامات سياسي برقراري يا توسعه روابط سياسي تجاري و يا قطع روابط اقتصادي- تجاري با سايرکشورها از جمله بارزترين عوامل تأثير گذار بر رقابت‌پذيري بنگاه‌ها، صنايع و کشورها هستند که به طور مستقيم با دولتها درارتباطند. ساختن و حمايت از محيط مناسب براي رشد روز افزون بهره وري بنگاهها و هدایت روند صنعت و سیاستهای تشویقی و نه کمک کننده واحدهای صنعتی جهت كمك به شرايط لازم براي ارتقاء مزيت رقابتي از طريق تاثير بر هر يك از ابعاد الماس وظیفه دولت است.

9. و- اتفاقات پيش‌بيني نشده: اتفاقات پيش‌بيني نشده حوادث و مسائلي هستند که بر رقابت‌پذيري تأثير- مثبت و يا منفي- داشته ولي به صورت تصادفي و خارج از کنترل بنگاه‌ها، صنايع و حتي دولتها رخ مي‌دهند. حوادث غير مترقبه، جنگ، تحريمهاي اقتصادي، شوک‌هاي نفتي، بحرانهاي اقتصادي- سياسي و يا نوآوريهاي عميق تکنولوژيک نمونه اي از اتفاقات پيش‌بيني نشده هستند.

10. مدل اصلی الماس در دو مسیر متمایز گسترش یافت.
مدل 2 الماس جديدی را معرفي می کند که عوامل انسانی را بصورت يك منبع مزیت رقابتي بین‌المللی به مدل الماس اوليه افزوده است. مدل 2همان مدل 9 عاملي مون است كه علاوه بر 4 عامل الماس4 عامل انساني را نيز به آن اضافه نمود، بنابراين از ساختاري كاملتر و پيشرفته تري برخوردار گرديده است. اما همچنان هر يك از اين عوامل تنها در محيط داخلي يك كشور ارزيابي مي‌شوند و توجهي به مسائل بين المللي و خارجي ندارد. مدل 3 با عنوان الماس مضاعف (دوگانه) اوليه همان الماس اصلی است که در گسترۀ رقابت پذیری ملی از مسائل داخلی تا مسائل بین المللی را مورد توجه قرار داده است. مدل 4 ادغام این دو مدل به یک چارچوب کلی منتج شدکه منجربه شکل گیری مدل الماس مضاعف ثانویه گردید. در سمت راست و پائین مدل الماس مضاعف ثانویه نشان داده شده که تمامي خصوصيات مدل‌های پیشین را در برگرفته است. هم عوامل فیزیکی و انسانی و هم مسائل داخلی و خارجي، به همین دلیل انتظار می‏رود که تشریح کاملتری از وضعیت رقابت‏پذیری ملل نسبت به مدل‌های ارائه شده ارائه نماید.

11. مدل 9 عاملي مون 1994
در این مدل 4 عامل متغیرهای انسانی به 4 عامل فیزیکی بیان شده در مدل الماس پورتر افزوده شده بود. .منابع طبيعي، محيط تجاري، تقاضاي داخلي و صنايع مرتبط و پشتيبان در بخش عوامل فيزيكي قرار مي‌گرفتند. بخش دوم كه موتور محرك كشورهاي در حال توسعه هستند شامل گروه‌هاي انساني مي‌شود كه براي رشد اقتصادي لازمند و آنها نيز به نوبۀ خود به 4دسته تقسيم مي‌شدند. این شاخص‌ها عبات بودند از: کارگران، سیاستمداران و دولتمردان، کارآفرینان و دانشمندان.
شاخص‌های انسانی در مدل 9 عاملی، اقتصاد ملی را بوسیلۀ خلاقیت، انگیزش و کنترلِ 4 شاخص فیزیکی در مدل الماس پورتر بهبود مي‌دهد و بنابراین نقش مهمی را در تبیین مزیت‌های ملی ایفا می کند

12. مدل 9 عاملي مون 1994
كارگران كساني هستند كه فعاليت‌هاي اقتصادي جاري و اساسي يك سازمان را انجام مي‌دهند .
سياستمداران و دولتمردان كساني هستند كه برنامه‌هاي اقتصادي را طرحريزي و اجرا مي‌كنند.
كارآفرينان كساني هستند كه عليرغم وجود ريسك با جسارت و دانش خود در موقعيت‌هاي مناسب سرمايه گذاري مي‌كنند . مديران حرفه اي نيز كساني هستند كه مسئوليت مديريت فعاليت‌هاي تجاري را برعهده دارند ،
مهندسان فناوري‌هاي جديد را بكار مي‌گيرند،
بخش سوم اين مدل كه در برگيرندۀ عوامل خارجي، شانس و وقايع مي‌باشد . اين عوامل در محيط هستند ولي نمي‌توان آنها را پيش بيني كرد. اين عوامل در عرصۀ رقابت پذيري بين الملل وقتي كه توسط عوامل انساني حاضر تبديل به يك فرصت و كسب مزيت گردند قدرتمند خواهند بود.

13. مدل الماس مضاعف (دوگانه)، راگمن 1991
تعداد زيادي از محققان پيشنهاد مي‌كنند كه تأثير MNCها در مدل پورتر بايد قويتر بيان شود.براساس نظر دانينگ 75% تجارت جهاني توسط MNCها انجام مي‏شود
رقابت پذيري يك كشور تنها معطوف به محيط داخلي نمي‌شود. چرا كه بسياري از كشورها بنابر منافع ملي خود و وجود روابط سياسي و اقتصادي سرمايه گذاري‌هايي را در كشورهاي مختلف انجام مي‌دهند
از فاكتورهاي مهم كشورها نزديكي و همسايگي دو كشور از نظر جغرافيايي است. مثلاً سنگاپور و كره – ايالات متحده با كانادا يا مكزيك . يكي ديگر از فاكتورها براي انتخاب شركاي تجاري وجود روابط اقتصادي و سياسي كشورها با يكديگر است
انتقاداتي كه نسبت به مدل الماس مطرح گرديد موجب توسعۀ مدل در حوزۀ محيط و قلمروي كسب مزيت رقابتي گرديد. راگمن با معرفي مدل خود اين طور بيان كرد كه مزيت رقابتي يك كشور هم ناشي از محيط داخلي كشورها است هم ناشي از محيط خارجي كشورها و برآيند عوامل مدل الماس در اين دو محيط رقابت پذيري يك كشور را مشخص مي‌كند.

14. مدل الماس مضاعف ثانویه چو، مون و كيم2007
در عصر جهانی شدن، مسائلي همچون عوامل انسانی در سطح بین الملل از اهمیت بالائي برخوردار شده اند، موضوعاتی که درگذشته به اندازۀ کافی مورد توجه اذهان قرار نگرفته اند. به همین دليل بود كه یک چارچوبی برای بررسي مزیت‌های رقابتی ارائه گردد تا به اندازۀ کافی گسترش یافته باشد و عوامل انسانی بین‌المللی را جهت این مشکل حل کند، دراین بین چو ، مون و كيم با رويكردي نوين مدل الماس مضاعف ثانویه را با روش نظام مندی که MASI خوانده می شود برای درک و بهبود رقابت پذیری ملی معرفی مي‌كنند.
اين مدل جدید مدل‌های کنونی را در یک چارچوب واحد ادغام نموده و عوامل انسانی در سطح بین‌المللی را مورد بررسی قرار داده .

15. مدل الماس مضاعف ثانویه چو، مون و كيم2007
براساس تحقيقات آنها این رویکرد در 4 فاز متوالي به ارزيابي رقابت‌پذيري كشورها مي‌پردازند:
مدل الماس مضاعف ثانویه رقابت پذیری ملل را اندازه گیری می کند (اندازه گیری- M).
از یک چارچوب 3×3برای گروهبندی کردن کشورها استفاده می کند (تجزیه و تحلیل-A).
مدلهای استراتژی کسب و کار (هزینه در مقابل تمایز) را جهت تحلیل رقابت پذیری ملل بکار می گیرد (شبیه سازی-S).
مجموعه ای از استراتژی‌های پایدار را جهت افزایش قدرت رقابت پذیری تعیین می کند (اجرا -I).
تجزیه و تحلیل‌هاي مدل الماس مضاعف ثانویه با روشMASI در 66 کشور بصورت مستدل تجربه شده و مدل را تائید نموده.

16. با سپاس از توجه شما سروران گرامی