2. نكات لازم در دوشيدن شير
براي دوشيدن شير دستها و ظروف بايد كاملا پاكيزه باشند . استفاده از ظروف پلاستيكي براي جمع آوري و ذخيره شير بهتر از ظروف شيشه اي است .
شير دوشيده شده در شرايط خوب بعلت دارا بودن عوامل ضد عفونت قابل نگهداري است .
ميكروبها در شير دوشيده شده براي حداقل 8 ساعت در خارج از يخچال شروع به رشد نمي كنند .
شير دوشيده شده تا 24 ساعت در يخچال ،
3 ماه در فريزرهاي خانگي ، و
6 تا 12 ماه در فريزرهاي صنعتي قابل نگهداري است .

3. ظرفي كه براي فريز كردن شير بكار مي رود بايد تا 3/4 پرشود كه جاي يخ زدن داشته باشد0
از قالبهاي پلاستيكي تهيه يخ نيز مي توان براي فريز نمودن شير استفاده كرد و پس از فريز شدن مكعنهاي يخ را در كيسه پلاستيكي خالي نموده و تاريخ را روي آن ثبت نمود.
هميشه اول شيرهاي قديمي تر را بايد مصرف نمود

4. شير فريز شده را نبايد در حرارت اتاق ذوب كرد و يا پس از ذوب شدن مجددا فريز كرد .
روش گرم كردن شير دوشيده شده :
براي مصرف شير منجمد شده نبايد ظرف محتوي شير را در حرارت اتاق يا روي اجاق ذوب كرد بلكه بايد ظرف را زير آب ولرم تكان داد تا يخ آن باز شود يا ظرف محتوي شير را در قابلمه اي كه مقداري آب دارد قرار داد و قابلمه را روي اجاق گذاشت .
شير دوشيده شده بايد با قاشق و فنجان به شير خوار داده شود .

5. تغذیه تکمیلی Complementary Feeding
تعریف:
هرگونه غذایی که علاوه بر شیر مادر به کودک داده می‌‌‌‌شود
سه دوره در تغذیه کودک:‌
شیرخواری انحصاری (nursing period): 6 ماه اول
انتقالی(transitional period):
از 6 ماهگی تا یکسالگی
شروع تدریجی غذای کمکی
هنوز شیر غذای اصلی است (ابتدا شیر مادر سپس غذای کمکی)
تعدیلی بزرگسالان (modified adult period):
از یکسالگی به بعد
تأمین اکثر نیازهای تغذیه ای کودک با غذای خانواده

6. شیر مادر
مدت شیر خوردن:
متفاوت در کودکان ( از 5 تا 20 دقیقه و حتی بیشتر)
دریافت بیشترین مقدار در لحظات اول:
50% در 2 دقیقه اول- 80% در 4 دقیقه اول
نشانه های کفایت شیر مادر:
افزایش وزن مطلوب بر اساس منحنی رشد
خواب راحت برای 2-4 ساعت
دفع ادرار 6 تا 8 بار در روز (کهنه کاملاً خیس)
دفع مدفوع 2 تا 5 بار در روز (کاهش با افزایش سن)
شادابی پوست، هوشیاری، و سلامت ظاهری
اگر هر دو پستان را تخلیه کند ولی به خواب نرود یا خواب سبک داشته باشد و خوب وزن نگیرد: کمبود شیر

7. موارد تجویز شیر مصنوعی مطلوب نبودن منحنی رشد
چند قلویی←که منحنی رشد مطلوب نباشد
بیماری مزمن و صعب العلاج مادر
داروها و مواد رادیواکتیو (که مادر برای بیش از یک ماه باید مصرف کند)
جدایی والدین که پدر عهده دار نگهداری کودک باشد
فوت مادر
فرزند خواندگی

8. سن شروع غذای کمکی: پایان 6 ماهگی
زیرا:
عدم کافی بودن شیر برای تأمین نیاز کودک از این زمان به بعد (دو برابر شدن وزن در 5 ماهگی)
به حداقل رسیدن ذخیره آهن کودک (که در سه ماهه سوم بارداری ذخیره شده بود)
آمادگی دستگاه گوارش شیرخوار برای پذیرش غذاهای نیمه جامد از 6 ماهگی
تکامل عمومی بدن کودک برای پذیرش غذای کمکی (رفلکس بیرون راندن غذا یا extrusion reflex ، توانایی نشستن، حرکات هدفدار دستها و انگشتان و ...)

9. خطرات زود شروع کردن غذای کمکی
افزایش احتمال ابتلا به اسهال (به دلیل عدم آمادگی دستگاه گوارش شیرخوار)
سوءتغذیه و عدم رشد کافی کودک – علت:
جایگزین شدن با یک وعده شیر مادر به دلیل حجم کم معده نوزاد و در نتیجه کاهش رغبت نوزاد به مکیدن پستان و لذا کاهش ترشح شیر
افزایش احتمال بروز آلرژی و حساسیت
بنابراين براي ماده ارزشمندي چون شيرمادر كه غني از پروتئين ، املاح ويتامين و مواد مصونيتي است ، جايي باقي نمي گذارد0
ثابت شده است كه 100 cc از انواع حريره ها كيلوكالري ، ولي 100 cc شير مادر حدود كيلو كالري انرژي دارد0

10. خطرات دیر شروع کردن غذای کمکی
کندی یا توقف رشد (به دلیل عدم کافی بودن شیر برای تأمین نیازهای شیرخوار)
تأخیر یادگیری جویدن
تأخیر آشنایی با مزه و طعم انواع غذاها

11. خوصیات غذای کمکی مناسب حجم کم، انرژی زیاد نرم و سهل الهضم
قابل تهیه و در دسترس، ارزان و مناسب عادات غذایی خانواده
تازه و بهداشتی، کاملاً پخته و مصرف پس از خنک شدن
امکان استفاده در حجم کم و به دفعات

12. نکات اساسی در تهیه و نگهداری غذای کمکی
شستشوی دستها با آب و صابون قبل از تهیه غذا
شستشوی دستهای کودک
تهیه به مقدار لازم برای مصرف هر روز
نگهداری بقیه غذا در ظرف سرپوشیده و در جای خنک
نگهداری در یخچال تا حداکثر 24 ساعت
نگهداری در فریزر برای مدت طولانیتر به شرط استفاده از ظروف کوچک و به اندازه یک وعده
(در صورت استفاده از ظروف بزرگتر، هر بار فقط به میزان همان وعده از روی ظرف برداشته و گرم شود)

13. نکات اساسی در تهیه و نگهداری غذای کمکی
استفاده از موادی که بعداً در سفره غذایی خانواده وجود دارد
در زیر یکسالگی بعد از تغذیه با شیر مادر، غذای کمکی داده شود (نه قبل و نه در فواصل تغذیه با شیر مادر)
شروع از یک نوع ماده غذایی ساده و افزایش تدریجی به مخلوطی از چند نوع
شروع از یک قاشق مرباخوری و افزایش تدریجی (به استثناء زرده تخم مرغ: شروع به انداه یک نخود)
افزایش مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار، به تدریج

14. نکات اساسی در تهیه و نگهداری غذای کمکی
فاصله 5-7 روزه بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف
برای عادت کردن کودک به غذاها
فرصت برای شناخته شدن ناسازگاری یا آلرژی به غذای خاص
غلظت در ابتدا نستباً رقیق (کمی بیشتر از شیر مادر) و سپس افزایش تدریجی غلظت غذای کمکی
رعایت تنوع
دادن آب جوشیده خنک با شروع غذای کمکی به مقدار علاقه نوزاد
شروع قطره آهن علاوه بر قطره مولتی ویتامین همزمان با شروع غذای کمکی

15. نکات اساسی در تهیه و نگهداری غذای کمکی
در صورت امتناع کودک از غذای خاص:
عدم اصرار به کودک
حذف برای 1-2 هفته و سپس شروع مجدد
تعداد وعده های غذایی در روز:
ماه هفتم: شروع از یکبار در روز و رساندن به 4 بار (صبح، ظهر، عصر، شب)
ماه هشتم به بعد: 5بار (صبح، 10صبح، ظهر، عصر، شب)

16. نحوه شروع غذای کمکی هفته اول ماه هفتم: هفته دوم ماه هفتم:
فرنی آرد برنج
شروع از یک قاشق مربا خوری در روز اول تا رسیدن به 12 قاشق طی سه وعده در روز هفتم
هفته دوم ماه هفتم:
حریره بادام (علاوه بر فرنی)
شروع مانند فرنی از یک قاشق مرباخوری (به ازای هر قاشق حریره، یک قاشق فرنی کم شود)
دو هفته آخر ماه هفتم:
سوپ (اضافه به غذاهای قبلی)
شروع از یک قاشق در روز تا رسیدن به 3-6 قاشق در روز

17. نحوه شروع غذای کمکی سوپ حاوی گوشت بدون چربی، برنج و هویج
به ترتیب ارجحیت: گوشت گوسفند، مرغ،گوساله
هر سه روز یک سبزی جدید به سوپ اضافه شود:
جعفری، گشنیز، لوبیاسبز، کدوسبز، کرفس و ...
اضافه شدن سبزیها در آخرین لحظات پخت سوپ
مجاز نبودن اسفناج تا یکسالگی
عدم اضافه کردن نمک، شکر یا هر نوع چاشنی به سوپ

18. ماه هشتم دو هفته اول ماه هشتم: اضافه شدن زرده تخم مرغ
شروع به اندازه یک نخود و افزایش تدریجی تا یک زرده کامل طی 10 روز
سپس هر روز نصف زرده یا یک در میان یک زرده کامل
اضافه کردن سبزیجات نشاسته ای مثل سیب زمینی، کدو حلوایی و نخود فرنگی به سوپ به فاصله هر سه روز
دو هفته دوم ماه هشتم:
ماست
دو قاشق مرباخوری بعد از سوپ ظهر و شب
پوره سبزیجات نشاسته ای یا سایر سبزیها
اضافه کردن جو، بلغور گندم و رشته فرنگی به سوپ هر سه روز یکبار
اضافه کردن کره یا روغن مایع (یک قاشق مرباخوری)

19. ماه نهم دو هفته اول ماه نهم: اضافه شدن حبوبات به سوپ
شروع با عدس و ماش (سهل الهضم تر)
سپس هر سه روز تغییر نوع حبوبات (لوبیا چیتی، لوبیا قرمز، ...)
دو هفته دوم ماه نهم:
آب میوه
شروع با یک قاشق مرباخوری سپس افزایش تا 6 قاشق در روز

20. ماه دهم دو هفته اول ماه دهم: میوه دو هفته دوم ماه دهم: متنوع کردن سوپ
شروع با یک قاشق مرباخوری سپس افزایش تا 6 قاشق در روز
مانند: هلو، سیب، موز، ...
ممنوع بودن برخی میوه ها در زیر یکسالگی (ایجاد حساسیت): انواع توتها، خربزه، کیوی، آلبالو، گیلاس و ...
در اواخر هفته دوم: خرما
دادن غذاهایی که کودک می تواند خودش با دست به دهان ببرد: بیسکوییت، ماکارونی، تکه سیب زمینی، هویج پخته شده و ...
دو هفته دوم ماه دهم:
متنوع کردن سوپ
کته نرم همراه با گوشت
ماهی

21. ماه یازدهم و دوازدهم تنوع غذایی در تهیه سوپ، کته، پوره و ...
اضافه کردن مقدار غذای کودک با توجه به اشتهای او
عدم دادن غذای سفره به خاطر داشتن نمک و چاشنیها و ...
نکته مهم:
از 6 تا 12 ماهگی غذای اصلی شیر مادر است لذا به طور مکرر و بر اساس تمایل کودک باید به او شیر داد

22. غذاهای ممنوع در زیر یکسالگی
مواد حساسیت زا:
شیر گاو، سفیده تخم مرغ، برخی میوه ها (انواع توت، کیوی، خربزه، آلبالو، گیلاس)، بادام زمینی
احتمال خفگی:
کشمش، انگور، ذرت، آجیل و ...
مشکلات خاص:
قهوه و چای پررنگ (ایجاد بیقراری)، عسل غیر پاستوریزه (بوتولیسم)
سایر غذاها:
برخی حبوبات(مثل لپه و نخود)، پنیر، شکلات، میگو، نوشابه های رنگی و گازدار، اسفناج و کلم، ترشیها، فلفل و ادویه جات و ...

23. تغذیه در سال دوم زندگی استفاده از تمام گروههای غذایی
اضافه کردن شیرینی و چربی
شیر مادر بعد از غذا
دفعات تغذیه (غیر از شیر مادر): 5-6 بار در روز
(به دلیل کم بودن حجم معده، نمی توان همه نیاز غذایی او را در 3 وعده داد)
انتقال تدریجی از غذای مخصوص به غذای خانواده بین 1 تا 1/5سالگی (برای عادت کردن کودک)

24. تغذیه در سال دوم زندگی
اضافه کردن سفیده تخم مرغ به تدریج (مانند زرده): یک در میان یک تخم مرغ کامل
عدم مصرف تنقلات و پفک و ...
ادامه قطره آهن و مولتی ویتامین
عدم اصرار به کودک برای غذا خوردن

25. تغذیه در سال دوم زندگی
اکثر شیرخواران در پایان سال اول زندگی به 3 وعده غذای اصلی و 2 یا 3 میان وعده عادت می کنند.
دوست داشتن یا دوست نداشتن یک نوع غذا از سال دوم آغاز می شود.
امتناع بار اول ← تکرار بعد از چند روز
اگر کودک بطور ثابت غذا های اصلی مثل شیر و حبوبات نمی پذیرد ← امکان حساسیت ← فرم های جایگزین مثل پنیر ،ماست ،نان و...

26. تغذیه بعد از دو سالگی فعالیت بیشتر کودک و لذا اشتهای بیشتر
صبحانه مهمترین غذای کودک
غذا خوردن را به عهده خود کودک گذاشتن

27. تغذیه در دوران بیماری کاهش اشتها، کاهش جذب و ...
عدم استراحت دادن به دستگاه گوارش کودک در اسهالها:
بلکه غذاهای کم حجم و پر انرژی همراه با مایعات فراوان
ادامه تغذیه در دوران نقاهت برای جبران وزن از دست رفته

28. ذایقه سازی نقش الگوهای رفتاری خانواده (تقلید)
شروع ذایقه سازی از دوران تغذیه تکمیلی
مانند غذای کم نمک
آشنا کردن کودک با طعم انواع غذاها (ماهی آب پز، هویج پخته و ...)
عدم تنظیم طعم غذا بر اساس ذایقه مادر
در صورت امتناع کودک:
عدم اصرار
حذف برای چند روز و سپس شروع مجدد
جلوی دیگران نگویید کودک فلان غذا را دوست ندارد

29. مقوی و مغذی سازی غذای کودک
مقوی کردن (افزایش انرژی) غذا:
افزودن روغن یا کره
به علت حجم کم و انرژی زیاد، نرمتر شدن غذا و بلع آسانتر
شکر برای مقوی کردن توصیه نمی شود
مگر این که در دستور تهیه غذا (و نه برای مقوی کردن) وجود داشته باشد مانند فرنی
به دلیل عادت کردن کودک به طعم شیرین
مغذی کردن (افزایش پروتئین و املاح و ویتامینها)
گوشت، حبوبات کاملاً پخته و له شده (بعد از 9 ماهگی)، تخم مرغ
سبزیجات برگ سبز، نارنجی (ویتامین A)