1. بهار 88

2. فرهنگ وتاثیر آن بر بهداشت مادر و نوزاد و نظام عرضه خدمات بهداشتی ودرمانی

3. انسان از ملاحظه دریای مواج، نهر خروشان، جنگل انبوه و آسمان لایتناهی به تحیر فرو می رود. و این نکته را  فراموش می کند که هیچ چیز  تحیرانگیزتر از   خود "انسان" نیست.                                          سنت اگوستین

4. مقدمه تسهیل زایمان حین تولد پس از تولد ،مراقبت از نوزاد
اما ایران خودمان
تعریف فرهنگ
بارداری
تسهیل زایمان
درمان های خانگی
آبستنی در فرهنگ عامه
مراسم هفتمین شب تولد نوزاد
خرافاتهاي مردم جهان
مراسم قرآن اندازون/ لول:
تعيين جنس جنين
تشخيص پسر يا دختر بودن
جن در باور مردم ايران
نظام عرضه خدمات بهداشتی
حین تولد

5. مقدمه
مطالعه درطب عامیانه يك منطقه در پاسخگوي به مسائل ازموفقيت بسياري برخوردار است زيرا طب سنتي به عنوان بخشي ازيك كل بنام فرهنگ با ساير اجزاء فرهنگ جامعه از قبيل نوع تغذيه، معيشت، باورها، سنن، آداب و رسوم و... در ارتباط نزديكي قرار دارد از طرفي تعداد زيادي از روشها كه در طب سنتي يك منطقه اجرا مي‌شود با تشابه فراوانی در مناطق ديگرنيزاجرا مي‌گردند ازجمله حجامت، زالواندازي، داغ كردن و امثال آنان. مطالعه در باره طب عامیانه مي‌تواند ضمن شناسائي اين روشها، تبادلات و تاثيرات فرهنگي در ميان اقوام ساكن در منطقه و مناطق ديگر را بازگو كند و در اين رابطه علوم ديگري چون تاريخ، زبان‌شناسي، باستان‌شناسي و... مي‌توانند به ياري محقق مردم ‌شناس بيايند. آنچه مهم تر است اینكه چگونه از طريق يك پديده مانند طب سنتي وتغييراتي كه در روابط ، شيوه‌ها، تكنيك و باورهاي آن در گذشت زمان روي مي دهد، مي‌توان تغييرات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جامعه را بررسي كرد.(1)

6. ازسالها پيش کار بررسي طب عاميانه در کشورهاي مختلف با حمايت ونظارت سازمان هاي جهاني بهداشت آغاز شده و هم اکنون در ده کشور جهان اين تحقيقات و نيزآموزش درمانگران محلي در جريان است. حتي در کشوري مثل ايالات متحده
که مهد علم نوين پزشکي است نيز تشکيلات خاص عهده دار بررسي روش هاي غير متعارف پزشکي و بهداشتي است. در بسياري از کشورها که سابقه تاريخي شان از ايران کمتر است پژوهش در طب عاميانه جايگاه ويژه اي دارد پس سزاوار نيست که در ايران با سابقه تمدني و فرهنگي درخشان و ديرينه اين مهم ناديده گرفته شود. 

7. طب عاميانه در برگيرنده دو فصل كلي شامل مجموعه باورهاي بهداشتي و درماني و مجموعه روش ها و آداب مربوط به بهداشت و درمان لازم است. مطالعه با هدف شناسايي باورها و رفتارهای بهداشتی در زمینه مسائل مربوط به مادر و نوزاد انجام شده است.
به دنیا آوردن بچه و زایش در اکثر ادیان و فرهنگ‌ها، به خصوص در جوامع سنتی و روستایی، از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که بی‌شک مراسم واعتقادات گسترده‌ای، چه در زمان بارداری ،چه در زمان زایمان و بعد از آن را در پی دارد که نمونه‌های جالب و قابل‌توجهی از آن را با مرور آثار صادق‌هدایت، محمود کتیرایی ودیگرآثار فولکلوریک مشاهده می‌نماییم.در کتاب «خشت تا خشت» ، ضرب‌المثلی به چشم می‌خورد که ذهن هر خواننده‌ای را به عمق اهمیت و ارزش زایش متوجه می‌کند و تا حدودی تاییدکننده ادعای فوق نیز باشد:
« زن تا نزاید، بیگانه است! »

8. تعریف فرهنگ:
فرهنگ قسمتی از ویژگی های اجتماعی است که توسط یک نسل به نسل بعد از خود انتقال داده می شود فرهنگ به وسیله ی ارزش ها، باور ها ، هنجارها و عملکرد هایی شکل می گیرد که بین افرادی با زمینه ی یکسان مبادله می شود .ویژگی های فرهنگی ، فکری و عملکردی به ما نشان می دهند که ما چه کسی هستیم .هم چنان که این ویژگی ها یا سنت ها از نسل به نسل دیگر منتقل می شوند تبدیل به ارزش های فرهنگی می شوند که در رفتارها بروز پیدا می کنند.
به منظور درک این که چرا بیماران چنین واکنشی نشان می دهند ، پرستار باید زمینه ی فرهنگی آن ها را بررسی کند.

9. بارداری: اسپانیای ها /امریکای لاتین
حاملگی معمولآ بلافاصله پس از ازدواج کردن رخ می دهد.
قرارگرفتن در معرض هوای سرد در طی حاملگی می تواند خطرناک باشد .
این تفکر وجود دارد که برآورده نشدن ویارهای غذایی ،موجب ماه گرفتگی می شود.
از مصرف شیر اجتناب می شود ، چون اعتقاد بر این است که موجب بزرگ شدن کودک و زایمان سخت خواهد شد .
با دادن ماساژ ، جنین را در وضعیت دلخواه آن قرار می دهند.
زنان حامله برای محافظت از کودک به پشت دراز می کشند.
معاینات واژینال و لگنی توسط مراقبین مرد انجام نمی شود و انجام ان بسیار هراس انگیز است.
از گیاهان برای درمان ناراحتی های متداول استفاده می شود.

10. آسیایی ها حاملگی امری طبیعی تلقی می شود .
از غذاهای ترش و پرادویه پرهیز می شود .
برای جلوگیری از تیرگی پوست کودک ، از مصرف سس سویا پرهیز می شود.
برنج غذای اصلی است.
مراقبین بهداشتی زن ترجیح داده می شوند.
مصرف الکل مجاز نیست.
فعالیت های فیزیکی محدود نمی شود(به جز انجام کارهای سنگین).
برای داشتن فرزندی پاکیزه ،هرروز استحمام می شود.
از نشستن در درگاهی اجتناب می شود، چون معتقد هستند که مراحل زایمان را مشکل می سازد.
برای ایجاد احترام ، از برقراری تماس چشمی اجتناب می شود .
از طب گیاهی و محلی برای رفع مشکلاتی احتمالی استفاده می شود.

11. خاورمیانه
دوستان و خانواده در هنگام اقامت در بیمارستان در آن جا حضور می یابند .
خانواده ملزم به اجرای تقاضاهای مادر است .
لمس اعضای جنسی رایج نیست .
در صورت نیاز ،به مردان اجازه ی ارائه ی مراقبت داده می شود.
وقایع آینده را به خداوند واگذار می کنند ، بنابراین مراقبت های مادری زیادی لازم نیست.
از درمان های خانگی نظیر گیاهان و غذای سرد و داغ استفاده می شود
از خوردن گوشت خوک و مواد سکراور و مواد مخدر پرهیز می شود.
میانه روی بسیار اهمیت دارد.

12. افریقای /امریکایی
حاملگی به عنوان مرحله ای از سلامتی مادر محسوب می شود.
گروه های پایین اقتصادی تا مرحله ی بروز یک بحران ، حساسیت زیادی به مراقبت از مادر نشان نمی دهند.
هم بستگی عمیق بین افراد یک خانواده ی گسترده وجود دارد.
اغلب بیماری ها ممکن است با درمان خانوادگی معالجه شوند.
افراد مسن اعتقاد دارند که : دست زدن به بالای سر کودک موجب قوی شدن کودک می شود گرفتن عکس در حین حاملگی،موجب فوت کودک می شود تعارضات احساسی موجب بروز نقایص در کودک می شود.

13. امریکایی- هندی خانواده آگاهی دارد .
در درمان مشکلات از گیاهان استفاده می شود .
به طور معمول جوامع زن سالاری وجود دارد.
تمایلات غذایی در میان اقوام متفاوت است ، شیر غذای مورد علاقه نمی باشد .
توجهی به محدود کردن ملاقات کنندگان وجود ندارد.
دریافت موادغذایی از جمله کلسیم ، آهن و ویتامین ها ناکافی است.
وقت شناسی وجود ندارد.اغلب رعایت اصول (خوردن داروها یا پیگیری مراقبت ) از روی ساعت و تاریخ اهمیت ندارد.
انجام مراسم محلی برای کسب سلامتی و انجام روش هایی برای بهبود رایج است.

14. آبستنی در فرهنگ عامه:
در فرهنگ عامه اعتقاد بر این است که نطفة انسان در رگی در کمر یا پشت مرد جای دارد. چون نطفة مرد در رحم زن بیفتد به خواست خدا زن آبستن می‎شود و بچه می‎آورد. این عقیده به گونه‎ای بارزتر در داستان قدیم و عامیانة شب چهارصد و پنجاهم هزار و یک شب بیان شده است:«در مرد رگی است که همة رگها را آب دهد وآب ازسیصد و شصت رگ جمع کرده به بیضة چپ بریزد.آنگاه خونی سرخ گردد،پس از آن از حرارت مزاج آب غلیظ و سفید شود ورایحة او مانند رایحة شکوفة خرماست ». دربارة چگونگی شکل‎گیری بچه در شکم مادر، باور عامه بر این است که نطفه پس از 3 دورة 40 روزه و یک دورة کوتاه 10 روزه، به شکل بچة انسان درمی‎آید. بچه در چلّة اول به صورت نطفه است، در چلّة دوم به صورت خون و در چلّة سوم به صورت یک پاره گوشت. در این هنگام به فرمان خدا فرشته‎ای می‎آید و این پارة گوشت را شکل می‎بخشد. نخست دست و پای بچه را می‎سازد و سپس اندامهای دیگرش را. ساختن بینی و شرمگاه بچه را هم به خدا وامی‎گذارد. خدا هم نخست بینی و بعد اندام نری یا مادگی بچه را می‎گذارد و به جسم او کمال می‎بخشد. ساختن همة اندامها 10 روز به درازا می‎کشد. در این هنگام به امر خدا اسرافیل نفخه‎ای به شکم مادر می‎دمد و روح در بچه حلول می‎کند. بچه با دریافت روح، در شکم مادر به جنب و جوش می‎افتد .عامة مردم دورة آبستنی زن را 9 ماه و 9 روز و 9 ساعت (نه کم و نه زیاد) می‎دانند. می‎گویند بچه از ماه هفتم آمادة بیرون آمدن از شکم مادر است. اگر بچه در 7 ماهگی یا در 8 ماهگی به دنیا بیاید، پا نمی‎گیرد و می‎میرد. پیشینیان عقیده داشتند که بچه‎ای که 7 ماهه زاده شود، زنده می‎ماند لیکن اگر 8 ماهه زاده شود، یا مرده به دنیا می‎آید و یا پس از چندی می‎میرد

15. خرافاتهاي مردم جهان
از ديگر خرافات در ميان مردم انگليس اين است که اگر زني دو قاشق را در نعلبکي قرار دهد صاحب فرزند دوقلو خواهد شد يا اگر زني که در آستانه زايمان قرار دارد سه بار با قاشق هاي غذاخوري نمک بخورد، درد زايمان کمتري را تحمل خواهد کرد.
چيدن بندناف بچه در روز هفتم تولد
خواند سوره یاسین و هفت مبین برای زن آبستن، جهت در امان بودن وی از خطرات و مشکلات دوران بارداری
در گذشته می گفتند:"بچه در رحم مادر چهل روز نطفه است، چهل روز خون است و چهل روز گوشت جویده است .
براي داشتن بچه زيبا و خوب، سوره ياسين را چهل بار مي خوانند و روي چهل سيب سرخ مي‏دمند.
کودکی که پس از یک سالگی هنوز راه نیفتاده باشد، آیین "سلطان سبدی" را به جای
می آورند. بدین ترتیب که مادر، کودک را در سبدی قرار می­دهد و سبد را بر سر گذاشته و به درِ چهل خانه می رود و اشعاری می خواند. اهالی خانه نیز مقداری خوراکی در سبد می ریزند. از این خوراکی ها مقداری به کودک می دهند تا سستی او دفع شود و قوت راه رفتن بیابد.

16. تعيين جنس جنين:
نظرهاي گوناگوني دربارة عاملهاي مؤثر در تعيين جنس جنين انسان مطرح مي‌كردند‌. نظر بيشتر آنان اين بود كه سلطة يك جنس بر جنس ديگر به هنگام تكوين جنين بستگي به دو عامل، يكي آب مني و ديگري ساختمان عمومي بدن مرد و زن دارد. در مورد عامل نخستين، بيش‌تر آنان به ويژه ابوعلي سينا و جرجاني معتقد بودند كه اگر نطفة پدر و مادر هر دو قوي و گرم و آب مرد گرم‌تر از آب زن باشد جنس فرزند آن دو نرينه و اگر نطفة هر دو قوي، ليكن سرد باشد و آب مرد سردتر از آب زن باشد، جنس فرزند آن دو مادينه خواهد شد. اگر آب مرد از بيضة راست بتراود و در بخش راست زهدان زن نشيند، جنس فرزند آنان نرينه مي‌گردد و اگر از بيضة چپ بتراود و در بخش چپ زهدان زن بيفتد، جنس فرزند آنان مادينه مي‌شود . عامل دوم، اعتقاد بر اين بود كه برخي مردان و زنان پسر زا و برخي دختر زا هستند. مرداني كه تخمي پسر زا دارند برخوردار از اندامي نيرومند، ماهيچه‌هايي نه فربه و نه لاغر بلكه ميانه دارد .زنان پسرزا نيز از اندام و گوشتي معتدل، خوي و رخساري نيكو، طبعي چابك و شاد و معده‌آي قوي و نيك گواراننده برخوردارند. پریود اين گونه زنان به موقع و تمام و دورة پاكي آنان 21 تا 22 روز و رسيدگي آنان به هنگام و آغاز قاعدگي‌شان زودتر از زنان ديگر است . از ديرباز كوشش و انديشة پزشكان و مردم اين بود كه با بهره‌گيري از تجربه‌ها و آگاهيهاي طبي و فرهنگي خود، حال و طبيعت انسان را براي توليد جنس دلخواه بگردانند و در تعيين جنس جنين دست داشته باشند. اين كوششها برخي برپاية مجموعه‌اي از روشهاي كاربردي و استفاده از خوراكيها و گياهان دارويي و برخي بر بنياد يك رشته اعمال جادويي و افسوني و مناسك و شعاير نمادي نهاده شده بود.

17. در فرهنگ عامه براي اينكه طبيعت پسرزايي را در دختران پديد بياورند و طبع و مزاج زنان دخترزا را بگردانند، آداب و اعمال ويژه‌اي انجام مي‌داده‌اند. بيش‌تر آداب و اعمال عامة مردم زمينة آييني و نمادي داشته است، مثلاً خوراندن سيب و خرماي زياد به زنان دخترزا، يا گذاشتن گردو پاي سفرة عقد دختراني كه مي‌خواهند به خانة شوهر بروند، يا نشاندن پسر بچه‌اي تندرست و چابك و زيبا روي زانوي عروس در اتاق حجله و نيزتوسل به امامزادگان و نذر و نياز كردن و سفره انداختن از جملة اين آداب بوده است. در فرهنگ اسلامي فرزند دختر و پسر هر دو گرامي داشته شده‌اند و به ويژه به پدران توصيه شده كه دختران را عيناً مانند پسران گرامي بدارند و ميان دختر و پسر تفاوتي نگذارند. در اين مورد روايتي از امام چهارم(ع) آمده است كه چون به وي مي‌گفتند خدا به تو فرزندي داده است، از دختر و پسر بودن او هيچ نمي‌پرسيد و تنها مي‌گفت: آيا سالم است، عيب و نقصي ندارد؟ و چون مي‌شنيد كه نوزاد سالم است، خداي را سپاس مي‌گفت .

18. تشخيص پسر يا دختر بودن بچه در شكم:
زنان از آغاز دورة آبستني تا پايان آن با شور و ناشكيبايي فراوان درپي تشخيص جنس بچة شكم خود هستند. از قديم در جامعة ايران تدبيرهاي گوناگون براي تشخيص نرينه يا مادينه بودن جنس جنين به كار مي‌رفته و از راه برخي آزمونها و نشانه‌ها حدس زده مي‌شده است. يكي از آزمونهاي معمول ميان طبيبان اين بود كه زراوند كوبيده را در انگبين مي‌سرشتند و خمير آن را روي پشم‌پاره‌آي سبز رنگ مي‌ماليدند و آن را به زن آبستن مي‌دادند تا صبح ناشتا به خود برگيرد. زن تا عصر چيزي نمي‌خورد. در اين هنگام اگر آب‌دهان او شيرين مي‌شد، بچه را نرينه و اگر تلخ مي‌شد بچه را مادينه مي‌انگاشتند .همچنين، از روي برخي نشانه‌ةاي ظاهري در تن و رفتار زن آبستن، جنس بچة شكم او را حدس مي‌زدند. مثلاً اگر نخستين نشانة آبستني روي پستان راست زن پديد مي‌آمد و شير آن قوام بيشتر مي‌يافت، يا اگر زن آبستن به هنگام حركت، نخست پاي راست خود را پيش مي‌نهاد و يا به هنگام برخاستن از زمين بر دست راست خود تكيه مي‌كرد، اينها را نشانه‌هايي از پسر بودن بچه در شكم او مي‌پنداشتند.

19. در فرهنگ عامه جنس نر مظهر قدرت و برتري و جنس ماده مظهر ناتواني و فرودستي انگاشته مي‌شود. بر بنياد اين پندار عمومي مرد مفهوم پاكي، خير و بركت، و زن مفهوم كاستي را مي‌رساند و طبعها و خصلتهاي مطلوب و مثبت جنبة مردانه، و طبعها و خصلتهاي نامطلوب و منفي جنبة زنانه مي‌گيرند. از اين رو زيبايي، زرنگي، سنگيني، سرخي، سفيدي و قدرت كه ارزش اجتماعي و فرهنگي مثبت دارند، به جنس مرد و زشتي، تنبلي، سبكي و جلفي، سياهي و ضعف كه ارزش اجتماعي و فرهنگي منفي دارند، به جنس زن نسبت داده مي‌شود. در نتيجه، هرگاه نشانه‌اي از هر يك از اين دو دسته صفتها در زن آبستن پديد آيد، از روي آن پسر يا دختر بودن بچه در شكم مادر را حدس مي‌زنند.

20. حین تولد: اسپانیای ها /امریکای لاتین
در طبقات پایین تر اقتصادی، در هنگام زایمان حضور مادر به حضور همسر ترجیح داده می شود.
پس از تولد کودک ، به منظور جلوگیری از ورود هوا به داخل رحم ، پاها در کنار یکدیگر قرار می گیرد.
هنوز از ماماهای غیر حرفه ایی استفاده می شود.
آسیایی ها
پدرها معمولآ در این زمینه مشارکت فعال ندارند.
دوره ی پیش از زایمان در سکوت سپری می شود.
نباید گریه و فریاد زده شود ،چون این امر موجب شرم خانواده است.
یک پارچه سفید دور کمر نوزاد بسته می شود تا این که سلامت کودک تقویت شود.

21. خاورمیانه
به جز در مرحله ی انتظار و زایمان که درد خیلی شدید است درد کشیدن در خلوت انجام می شود.
هنگامی که درد خیلی شدید است ، بیان می شود.
افریقای /امریکایی
واکنش های عاطفی متفاوت است . بعضی مواقع برای اجتناب از نشان دادن ضعف ، از بروز آن خودداری می شود.
اغلب،حمایت عاطفی توسط خانم ها انجام می شود(اغلب مادر فرد باردار).
اکثرمواقع مراجعه به بیمارستان در مراحل آخر انتظار صورت می گیرد.
زنان مسلمان با استفاده از مسکن ها در هنگام انتظار ، مخالفت می کنند.
پاره شدن زودرس پرده های جنینی را مضر می دانند.(زایمان خشک)
امریکایی- هندی
ملاقات کنندگان محدود نمی شوند .
خویشاوندان اغلب به بیمارستان آمده و از زن باردار مراقبت می کنند.

22. پس از تولد ،مراقبت از نوزاد
اسپانیای ها /امریکای لاتین
اعتقاد به تعادل بین سرما و گرما وجود دارد.
قرار گرفتن در معرض هوا می تواند خطرناک باشد (کودک گرم نگه داشته می شود).
رژیم غذایی ممکن است به چند غذای خاص محدود شود.پس از تولد،نوشیدنی های گرم و داغ ترجیح داده می شود .
چندین روز پس از زایمان ، اجازه ی استحمام داده می شود .
در دوره ی بهبود ،مادربزرگ نوزاد از مادر مراقبت می کند.
معمولآ شیردهی پس از روز سوم تولد اغاز می شود (کلستروم شیر مادر ،ماده نامناسبی برای نوزاد تلقی می شود).
به منظور دفع مکونیوم ،به نوزاد روغن زیتون یا روغن کرچک داده می شود .
نوزاد مذکر اغلب ختنه نمی شود .
گوش نوزادان دختر معمولآ سوراخ می شود.
نوزاد معمولآ به طور محکم قنداق می شود برای پیشگیری از فتق نافی از شکم بند استفاده می شود.
در صورت بیمار بودن نوزاد تازه متولد شده فونتانل ها دستکاری می شود .

23. آسیایی ها
اعتقاد به تعادل سرما و گرما در سلامتی نوزاد تازه تولد یافته وجود دارد.
نوزاد در اتاق گرم گذاشته می شود و گرمای از دست رفته باید جبران شود.
گاهی از وسایل گرمازا در زیر تخت کودک استفاده می شود.
بسیاری از زنان گیاه خوارند.
عدم تحمل لاکتوز یا میزان ناکافی لاکتوز شایع است.
نوزاد پسر به دختر ترجیح داده می شود .
ممکن است درخواست کنند که جفت را همراهی خود به خانه ببرند(این مراسم مذهبی در کره ،فیلیپین ،چین وتایلند انجام می شود).
لمس سرنوزاد برای خانواده های آسیای جنوب شرقی ناخوشایند است کشورهای Homing ( لائوس ، برمه و تایلند ) معتقدند که این برای کودک نحس است.
ممکن است نوزادان حتی در هوای گرم هم قنداق شوند.

24. خاورمیانه به نوزاد شیر مادر داده می شود .
فقط والدین حق لمس سر کودک را دارند.
افریقای /امریکایی
مادرها از فوت نوزاد می هراسند .
گریه کردن بیش از حد کودک ، نشانه ی رفتار نامناسب با کودک است.
تأکید به شیر دادن کودک (مادرخوب کسی است که کودکش به خوبی شیر می خورد).
به سر و پوست کودک روغن مالیده می شود
به منظور پیشگیری از فتق نافی از شکم بند استفاده می شود.
تمایل زیاد به لباس پوشاندن نوزاد دارند .
زنان مسلمان در صورت امکان به کودک خود شیر می دهند.
امریکایی- هندی
مرگ ومیر نوزادی در آن ها بالاست .
میزان تولد نوزادان ، کمتر از حد متوسط است .
گاهی درخواست می کنند نوزاد در کیسه های مخصوص حمل شود.

25. ادامه دارد...

26. اما ایران خودمان: تشخيص حاملگي. تشخيص جنسيت. بایدها و نباید های غذایی.
دست خود را بر روي ناحيه رحم مي گذاشتند و رگ ها را پيدا كرده و محكم آن را فشار مي دادند در صورت نبض شديد و پرش آن قسمت مي فهميدند كه فرد حامله است.
تشخيص جنسيت.
دست خود را بر روي شكم زن حامله مي گذاشتند و به آرامي آن را ماساژ مي دادند، در حين ماساژ اگر جنين حركات تندي از خود بروز دهد تشخيص مي دادند كه جنين دختر است ولي اگر جنين حركات آرامي از خود بروز مي داد تشخيص مي دادند كه جنين پسر است. همچنين اگر بند ناف مادر برآمده شود تشخيص مي دادند جنين پسر و اگر بند ناف پهن شود دختر است.
بایدها و نباید های غذایی.
مردم روستا اعتقاد دارند خوردن پستان گاو در اين دوران باعث زيبايي قيافه بچه خواهد شد. خوردن گوشت خرگوش باعث لب شكري در نوزاد مي شود. خوردن گوشت شتر باعث افزايش دوران حاملگي تا 12 ماه خواهد شد .
پسر زایی.
برای پسر زایی مادر باید مواد شیرین مثل خرما، انجیر، توت، زرد آلو، زیتون، هل و دارچین بخورد، اما  شیر و ماست نخورد. مردم اعتقاد دارند اکثر زایمان هایی که در فصل بهار و تابستان اتفاق می افتد  به فرزند پسر منجر می شود.
کاهش ویار.
از شروع دوران ویار، هنگام خواب پاهای خود را به دیوار تکیه داده و بعد به مدت چهل شب به پهلوی راست رو به شمال بخوابد. مخلوط عسل با زنجبیل هر روز صبح بخورد. مادر لباس نخي وگشاد بپوشد.

27. تسهیل زایمان
به هنگام زایمان زائو را به طرفی که در عقاید ترکمن ها آن محل ، محل شگون (سهد) است می نشانند.”ماما“ با گفتن بسم الله کار خود را شروع می کند.ابتدا به دست های خود روغن مالیده و شکم زن زائو را به آرامی مالش می دهد سپس طبق اعتقاد خود گیاه پنجه مریم را در آب ولرم انداخته تا پیچ و خم های آن باز شود. اعتقاد بر این است با باز شدن پیچ و خم های این گیاه دردهای زایمانی کمتر شده و کودک به دنیا می آید واسپاسم وگرفتگی های رحم کاهش می یابد.آبی را که گیاه در آن خیسانده بود چند بار دور سر زائو چرخانده و طی سه نوبت به زائو خورانده می شود.
افزايش شير مادر:
براي افزايش شير مادر گندم را با شكر مخلوط كرده و بعد به صورت آرد در آورده آن را حرارت مي دادند سپس آن را مي خورند. همچنين مادر باید مايعات و چاي زياد بخورد. ازجوشانده گياه شنبليله استفاده مي كردند.

28. درمان های خانگی مربوط به نوزاد
بند ناف:
بند ناف را با انگشت وسط دست مقايسه كرده و به اندازه آن ناف را برش مي دادند. اگر نوزاد پسر بود ناف را از پایین به بالا می برند تا فرزند پسر همیشه سرش را بالا بگیرد. اگر نوزاد دختر بود ناف را از بالا به پایین برش می دادند تا دختر سر به زیر باشد. تكه اي از بند ناف را نگه مي داشتند و هنگامي كه نوزاد چشم هايش درد مي گرفت اين تكه را به چشم هايش مي ماليدند. اگر كودك اسهال شديد داشت سه بار ناف را مي پيچند و آن را با تكه اي نان مي بندند (اسهال كودك را نشانه باز شدن بند ناف مي دانستند). اگر نوزاد دنيا آمده دختر باشد بند ناف جدا شده را به فرش ديواري يا يكي از نخ هاي آن گره مي زدند و اگر پسر باشد به دم اسب مي بستند.
زردی:
نواری زرد رنگ به دست نوزاد می بستند. گوشه ای از گوش نوزاد را می بریدند.
حمام نوزاد:
برای حمام آب ولرم و مقداری نمک و چند سکه را در تشتی ریخته و نوزاد را در آن حمام می دادند. معتقدند نمک باعث جلوگیری از بوی بد بدن و بیماری های قارچی و زخم ها در آینده نوزاد می شود. اعتقاد دارند سکه باعث بهبود وضع مادی نوزاد در آینده می شود و بعد از حمام سه بار بینی نوزاد را فشار می دادند تا هم ترشحات خارج شود و هم اعتقاد بر این بود که با این کار در آینده بینی نوزاد کوچک می شود. 
درمان کم خوابی:
گرفتن خفاش در آسمان و دفن کردن آن به صورت زنده و سر وته در گوشه ای از منزل برای آوردن آرامش به خانه.
خوش صدايي:
آب انار یا خرما به گوشه لب نوزاد می ریختند.

29. مراسم هفتمین شب تولد نوزاد
کودکی که به دنیا می­آید در روز هفتم، دهم و چهلم تولد ش، مراسم خاصی برگزار می­گردد که با اعتقادات و باورهای خاصی همراه می­باشد. مراسم هفتیمن روز تولد نوزاد، که اکثرا آن را به مراسم" شب ششه" می شناسند، عمومی­ترین و پربارترین آنهاست و تقریبا در اکثر شهرها و در بین اقوام مختلف با تفاوتهایی معمول می باشد.که مطمئنا خوش یمنی و تقدس عدد هفت، در زمان برگزاری و برخی آداب آن، بی تاثیر نبوده است. این رسم در بین آذربایجانیان، نیز با مجموعه­ای از باورها، اعتقادات و مراسم خاص با نام "یدی گئجه" (هفت شب) برگزار می گردد. این مراسم، که در گذشته، در هرخانه‌اي با به دنیا آمدن هر بچه ای، برگزار مي‌شده، اينگونه شروع مي‌شود كه، نزديك غروب دور تا دور رختخواب مادر و نوزاد را با ريسمان سياه‌رنگ كه از موي بز تهيه شده است، حصار مي‌كشند.
از همان روز اول بالاي سر مادر اين كار و همچنين قرار دادن كاسة مسي، چاقو و ارسين قرار مي‌دهند به اين دليل است كه اعتقاد دارند اگر چنين كنند، مادر و فرزند از شر جن (كه معروف‌ترين آن، جن آل مي‌باشد و در اصطلاح محلي به آل معروف است) و تاثيرات سوء آنها در امان مي‌مانند وآن طناب حصاري مي‌شود تا جن‌‌ها، ناراحتي‌ها و بيماري‌ها نتوانند به مادر و فرزند نزديك شوند. معمولاً، در كنار كاسه مسي و چاقو، تكه ناني نيز به نيت پربركت بودن و روزي داشتن نوزاد، بالاي سر آنها قرار مي‌دهند. .

30. مازندران: اما در
"براي زن زائو بعد از حمل معتقدند كه نوزاد و مادرش تا 10 روز نبايد تنها بمانند و حتماً شخصي بايد در كنار شان باشد و در اين ايام بالاي نوزاد قرآن و كليد و پياز و سير و ... مي­گذارند و كليد بايد بسته باشد و اگر به طور عمدي يا سهوي باز شد معتقدند كه بچه كليد مي­افتد و مريض مي شود . "

31. روز ده كه به حمام مي‌رود، سيخ پياز را همراهش مي‌برند و روي پله حمام، پيازها را درآورده و زير پايش له مي‌كنند و يا يك گردو زير پايش شكسته و پيازها را به آب روان مي‌دهند و با جام چهل كليد، آب به سرش مي‌ريزند. بعد از حمام هرگاه زائو تنها بماند ديگر آل نمي‌تواند به او آزار برساند.
اولين كاري كه بعد از آن، انجام مي‌دهند، شستشوي نوزاد و پوشاندن لباس تميز و نو بر تن نوزاد است. البته بايد گفت معمولاً در اين روز نوزاد را غسل مولود نمي‌دهند، زيرا اعتقاد دارند كه اگر كودك غسل‌ نداده بماند، هيچ آسيب و بيماري به او نمي‌رسد و اگر كسي احتمالاً همراه خود، دعا يا پارچه زردرنگ داشته باشد اثر سوء خود را نسبت به فرزند از دست خواهد داد و كودك مريض نخواهد شد. و غسل مولود (غسل چهلم) را در روز چهلم آن انجام مي‌دهند. معمولا ناخن بچه نيز در همين روز گرفت مي‌شود.و رسم اين است كه دايي بچه با گذاشتن سكه‌اي در كف دست نوزاد، ناخن‌هاي او را مي‌گيرد. به دنبال اين كار، به ابروان و چشمان نوزاد سرمه كشيده و هفت سنجاق بر لباس او مي‌زنند. اين كارها را معمولاً، ماما (قابله نوزاد) انجام مي‌دهد. بچه كه به دنيا آمد شش شب بايد روي زمين بخوابد و شب هفتم خود زائو او را در گهواره بگذارد و آن شب را شب‌خيز گويند و بايد شيريني و خشكه‌بار حاضر نمايند و ماما دست بچه را با دستمال به پشتش ببندد و از آن اشياء مذكور اندكي به بچه بخوراند و اين عبارت را به حضار بگويد: بگير بچه را (يكي از او بگيرد، او را هم به ديگري بدهد) و آخري بگويد: خدا نگه دارد .

32. مراسم قرآن اندازون/ لول اندازون:
ميان شيرازي‌ها علاوه بر ويارانه و سيسموني برون كه در بيشتر نقاط ايران مرسوم مي‌باشد ، رسمي وجود دارد كه مي‌گويند در بسياري از مناطق و شهرهاي استان فارس با كمي تفاوت، امروزه نيز همچنان برگزار مي‌شود. هر مادري كه منتظر به دنيا آمدن فرزندي است، با اين رسم آشنايي دارند و از آن به قرآن اندازون يا لول اندازون ياد مي‌كند و معمولا در5 - 4 ماهگي بارداري، يعني زماني كه جنين وجود خود را با تكان خوردن در شكم مادر اعلام مي‌كند، (به قول شيرازي‌ها وقتي جنين لول‌ميندازه برگزار مي‌شود). بدين شكل كه خانواده مادر با تهيه گردن آويزي مخصوص از جنس طلا و مزين به نام خدا، آيه وان يكاد و ديگر آيات خاص قرآني (به منظور دفع چشم زخم و محافظت از مادر و فرزند) و هدايايي همچون چادر رنگي، لباس (ترجيحا سبزرنگ)، ميوه، شيريني و  به همراهي عده‌اي از دوستان و آشنايان به خانه زن باردار مي‌روند. اين هدايا با تزيين خاصي همراه است.

33. بدين‌شكل كه گردنبند را در سبدي  پر از بادام و شيريني  قرار مي‌دهند كه پس از آويختن گردنبند بر گردن مادر، بادام و شيريني‌ها را در ميان ميهمانان پخش مي‌كند و عده‌اي نيز به تبرك، آن را به خانه مي‌برند يا مقداري از آن را به نيت بچه‌دار شدن، به زني كه بچه‌دار نمي‌شود، مي‌دهند. گردن‌آويز طي مراسم ختم انعام، دعا و آرزوي سلامت براي مادر و نوزاد، به گردن‌مادر آويزان مي‌شود و  وي در تمامي مدت بارداري، زايمان و حتي تا مدت‌ها پس از زايمان نيز ‌آن را به همراه دارد و  اين گردن‌آويز در ميان اين مردم‌، همواره مقدس و حافظ مادر و نوزاد تلقي مي‌شود و بودن آن در گردن هر زني نشان از باردار بودن اوست.قرآن ترجيحا توسط فردي مذهبي يا بزرگ فاميل كه داراي خصايص حسنه باشد، بر گردن مادر آويخته مي‌شود. آنان معتقدند اگر فرد صبوري اين كار را انجام دهد، كودك نيز اين خصلت حسنه را خواهد داشت.

34. جن در باور مردم ايران
جن واژه اي عربی و به معني موجود پنهان و ناديدني است و در فارسی با مفهومي نزديک به پری از اين موجود نامريي ياد مي شود. در باور برخي افراد، جن ها تنها در شب، تاريکي، تنهايي و در محل هايي مانند گرمابه، آب انبار، پستو و ويرانه و بيابان وجود دارند. در باور عامه، جن به شکل انسان است با اين تفاوت که پاهايش مانند بز سم دارد. مژه هاي دراز او نيز با مژه انسان متفاوت است و رنگ موي او بور است. همزمان با زاده شدن هر نوازد انسان، بين اجنه نيز نوزادي به دنیا مي آيد که شبيه نوزاد انسان است اما سياه و لاغر و زشت. اين موجود را همزاد آن طفل مي خوانند. اگر کسي شب هنگام آب جوش روي زمين ريخته و بسم الله نگفته باشد ممکن است يکي از فرزندان اجنه را اذيت کرده باشد. مادر و پدر آن جن برای انتقام، نوزاد آن شخص را مي ربايند و همزاد او را بجايش مي گذارند. به باور برخي، به زبان آوردن نام جن شگون ندارد و ممکن است آن ها را حاضر کند. بنابراين برای دلخوشي جن ها هم شده به آن ها '' از ما بهتران '' گفته مي شود. روزهاي يکشنبه، سه شنبه و چهارشنبه از مابهتران به لباس وصورت آدميزاد درمي آيند. در اين روزها نبايد به ديدن مريض رفت، زيرا چه بسا که از ما بهتران به شکل يکي از دوستان يا بستگان به ديدن مريض برود و به او صدمه برساند. ازمابهتران مانند آدميان جشن و سرور و شادماني و گاهي هم عزاداري به راه مي اندازند. اين مراسم بيشتر در گرمابه هاي عمومي و شب هنگام برگزار مي شود. کسي که شب تنها به حمام برود و دائم بسم الله نگويد جن به سراغ او مي آيد.

35. از ما بهتران اگر از کسي نيکي ببينند، صدچندان به او نيکي مي رسانند
از ما بهتران اگر از کسي نيکي ببينند، صدچندان به او نيکي مي رسانند. مثلا اگر پزشکي شب هنگام طفلي را از مرگ برهاند يا مجروح و بیماری را نجات دهد و اين کار در بيابان يا تاريکي و تنهايي صورت بگيرد، ممکن است جنيان را مداوا کرده باشد. آن گاه ازمابهتران به او مال و خوشبختي بسيار مي رسانند. برخي مردم با انجام مراسم چله نشيني، از مابهتران را احضار مي کنند و آن ها را وا مي دارند تا کارهاي مورد نظرشان را انجام دهند . برای چله نشستن از محلي خاص در مسجدهاي کهنه و قدیمی استفاده مي شود به نام چله خانه که غرفه اي کوچک و تودرتو و تاريک است. روز چهلم ارواح و شياطين و جن ها به او ظاهر مي شوند و هرچه را بخواهد انجام مي دهند. برای اين کار ترتيب ديگري هم هست و آن اين که يک شب تا صبح آيه اي از قران را پي درپي مي خوانند تا از ما بهتران حاضر شوند. از خطرناک ترین جن ها آل است که موجودي نامريي به شکل زن لاغر و بلند قد با پستان هاي آويخته توصيف شده. درصورت سرخ رنگ آل بينيي از جنس گل قرار دارد. آل روبروي زن زائو و نوزاد حاضر مي شود و اگر فرصت يافت و زائو تنها ماند جگر او را مي ربايد. سپس به سرعت به طرف آب مي رود و جگر زائو را به آب مي زند. زائو بلافاصله مي ميرد.

36. آل و از ما بهتران از چيزهاي فلزي نوک تيز مي ترسند
آل و از ما بهتران از چيزهاي فلزي نوک تيز مي ترسند. فرو کردن سوزن به پارچه و گذاشتن بالاي سر زائو برای رفع آل خوب است.
از اعتقادهاي قدیمی ایرانیان يکي اين است که اهن ديو و غول و اهريمن را دفع مي کند و ضد جادو است. تا شش روز بايد بالاي سر زائو و نوزاد شمع بسوزد. زائو نبايد تنها بماند و کسي جز نزديکاني که هنگام زادن در اطاق بوده اند نبايد به ديدن او بيايد شايد آل باشد که به صورت انسان درآمده. شب ششم بايد در اطاق زائو تا صبح همه بيدار بمانند و چراغ ها روشن باشد و در اين شب بايد دعاها و اشعار مذهبي و سرودها و آوازها خوانده و پيوسته به دف و دايره کوبيده شود تا آل بگريزد. روز ششم زائو نوزاد را به حمام مي برند و پس از شستشو، ماما نوزاد را بالاي سر مادر مي گيرد و با جام چهل کليد روي او آب مي ريزد تا بر سر مادر نيز ريخته شود. از آن هنگام دیگر آل توانايي ربودن جگر مادر و عوض کردن نوزاد را ندارد پسربچه اي که ختنه شده نيز مانند زائو در معرض خطر آل است. به همين ترتيب بايد مواظب او بود تا به حمام برود و با جام چهل کليد آب روي سرش ريخته شود تا آل بگريزد.

37. «آل به شكل زني است كه دست‌ها و پاهاي استخواني لاغر دارد، رنگ چهره‌اش سرخ و بيني‌ او از گل است. شاعر مي‌گويد: رنگ او سرخ و بينيش از گل هرجا ديدي زود بگيرش تا از زائو جگر ندزدد و كار او آن است كه جگر زن تازه‌زا را در زنبيل گذاشته و مي‌برد. ولي جگر زائو تا از آب نگذرد معالجه مي‌شود. تفنگ و شمشير در اطاق زائو باشد خوب است.دور رختخواب او طناب پشمي سياه مي‌گذارند و دوازده فتيله پنبه‌اي كه يك طرفش سفيد و طرف ديگرش را با پشت ديگ سياه كرده باشند دور اطاق مي‌چسبانند براي اين كه آل بترسد. برای جلوگيري از دستبرد آل بايد دور بستر زائو را با کارد يا قيچي که ناف نوزاد را با آن زده اند خط کشيد. سه يا پنج پیاز را به سيخ کشيد و قيچي يا کارد يا شمشير وتفنگ و دیگر چيزهاي فلزي و نوک تيز در کنار اطاق گذاشت.

38. نظام عرضه خدمات بهداشتی ودرمانی
بارداري ، تولد نوزاد و مادر شدن مي تواند دوراني پر از شعف و شادي براي افراد خانواده به ويژه زنان باشد گرچه متاسفانه در اكثر كشورهاي در حال توسعه، اين دوران با پيشامدهاي ناگواري همراه است. در اين كشورها  حاملگي و زايمان از علل اصلي مرگ، بيماري و معلوليت زنان سنين باروري است و درصد مرگهاي  اين گروه سني و حداقل 18 درصد بار بيماري هاي  زنان ساله را به خود اختصاص مي دهد.
به همين جهت امروزه شاخص مرگ مادران در اثر عوارض بارداري و زايمان، يكي از مهمترين شاخص‎هاي توسعه در جامعه به شمار مي آيد و همواره كاهش آن از تعهدهاي مهم كشورها بوده است. به همين منظور در سال 1990 کشورهای جهان متعهد شدند که مرگ مادر را طی يک دهه (تا سال 2000 ميلادی) 50 درصد کاهش دهند. براساس اهداف توسعه هزاره (Millennium Development Goals) در سال 2000 ميلادی، کشورها متعهد شده اند که نسبت مرگ و مير مادران را تا سال 2015 ميلادی 75% نسبت به سال 1990 کاهش دهند.
  دسترسي  زنــان به مراقبت‎هاي بهداشتي و درمانی با کفايت در دوران بارداري، زايمان و پس از آن، امكان پيشگيري بسياري از موارد مرگ مادر و نوزاد را فراهم مي سازد. اين نكته نشان دهنده لزوم تقويت نظام ارائه خدمات بهداشتي، درماني به منظور تامين مراقبت مقتضي در هر زمان و مكاني است كه زنان به آن نياز دارند. با ارائه مراقبت‎هاي دوران بارداري، زمان بحراني زايمان و بلافاصله بعد از آن و نيز مراقبت‎هاي پس از زايمان مي توان :

39. با ارائه مراقبت‎هاي دوران بارداري، زمان بحراني زايمان و بلافاصله بعد از آن و نيز مراقبت‎هاي پس از زايمان مي توان :
 بيماري هاي موجود و عوارض اوليه را شناسايي و درمان كرد.
 اطلاعات و مشاوره لازم در مورد نشانه ها و علائم مربوط به مشكلات گوناگون بارداري و زايمان را فراهم ساخت.
در صورت بروز عوارض ، مركز و فرد مناسب براي مراجعه و دريافت خدمات درماني لازم را توصيه كرد.
همه زايمان ها را با سرپرستي فرد آموزش ديده انجام داد .
به زنان و خانواده آنان  كمك كرد تا براي زايمان و تولد نوزادآماده شوند؛ تا در نهايت يك بارداري و زايمان ايمن انجام شده و نوزادي سالم به دنيا آيد.

40. خلاصه تاريخچه برنامه مراقبت مادران در ايران در دوران بعد از انقلاب
از سال 1357 تا 1367
پس از انقلاب اسلامي، شورای برنامه ها و تشکيلات در وزارت بهداری در سال 1359 تشکيل شد. در سال1360 نتيجه کار اعضای اين شورا منجر به تدوين كتاب نگرشي بر بهداشت، درمان و آموزش نيروي انساني پزشكي گردید. پس از آن طی 3 سال شبکه های بهداشتی درمانی کشور برمبناي نتايج طرح آذربايجان غربي و در راستاي تفكر مراقبت هاي اوليه بهداشتي طراحي و در کشور پياده شد. در اين نظام، برنامه بهداشت مادر وكودك يكي از اجزاي مهم نظام ارائه خدمات بهداشتي درماني كشور محسوب شده و از آن پس خدمات مربوطه از طريق مراكز بهداشتي، درماني شهري و روستايي، پايگاه‎هاي بهداشتي و خانه هاي بهداشت ارائه شده است.

41. بخش عمده مراقبت‎هائي كه در اين مراكز از مادر به عمل مي آمد، همان مراقبت‎هائي بود كه در ابتداي تربيت بهورزان در سال 1351 پيش بيني شده بود همراه با تغيير و اصلاحي كه به مرور اعمال شد، از قبيل:
· درخواست آزمايش‎هاي تشخيصي لازم،
· افزايش نوبت هاي مراقبت،
· راهنمايي‎هاي لازم براي دسترسي به  زايمان سالم، ثبت روند و نتيجه زايمان در پرونده مادر،
· تجويز و ارائه قرص آهن، مولتي ويتامين و اسيد فوليك طبق دستورعمل،
· انجام مراقبت‎هاي بعد از زايمان (10 و40 روز بعد از زايمان)،
· 3 بار مراقبت‎هاي دندانپزشكي در طول دوران بارداري.
همزمان با توسعه واحد هاي فوق و تربيت بهورز، تربيت ساير نيروهاي انساني نيز پيش بيني و اجرا مي شد، مثل تربيت کاردان های بهداشت خانواده و ماماهاي محلي.

42. برنامه اول و دوم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور (1368- 1377)
در طی اين دوره مراقبت هاي بهداشتي و درماني مورد نیاز جهت سلامت مادران با هدف كلي تامين، حفظ و ارتقاء سلامت مادران در دوران بارداري، زايمان و بعد از زايمان ارائه شد.
براي دستيابي به هدف فوق ضمن توسعه شبكه هاي بهداشتي درماني در كشور برنامه هاي زير در كليه سطوح ارائه خدمت ارائه شد:
1- ارائه مراقبت هاي دوران بارداري و بعد از زايمان،
2- انجام زايمان ايمن و بهداشتي از طريق تربيت ماماهاي روستايي (براي انجام زايمان بهداشتي در منزل) و راه اندازي واحدهاي تسهيلات زايماني،
3- شناسايي و ارجاع مادران و نوزادان در معرض خطر،
4- آموزش كاركنان و آموزش همگاني،
5- اجراي برنامه هاي تنظيم خانواده و توسعه آن در سطح كشور،
6- پيشنهاد قوانين و مقررات به منظور ارتقا سطح سلامت مادر و نوزاد،
- الزام مشاوره ژنتيك،بررسي از نظر تالاسمي و تزريق واكسن كزاز قبل از بارداري.
در طی اين دو برنامه به منظور بهبود دسترسی مادران به خدمات زايمانی در مناطق روستايی و دورافتاده کشور ، اجراي دو طرح احداث و راه اندازي واحدهاي تسهيلات زايماني و تربيت ماماروستا با هدف كاهش ميزان مرگ و مير مادران در اثر
عوارض ناشي از بارداري و زايمان اجرا شد..

43. برنامه سوم توسعه اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی کشور (1378- 1382)
در برنامه سوم توسعه کاهش مرگ و میر مادران، در ذیل سیاست استمرار تحدید موالید، کماکان مورد تاکید قرار گرفت. به منظور دستیابی موثر به این مهم، از ابتدای سال 1378، برنامه ریزی استراتژیک با هدف بهبود و اصلاح برنامه کشوری سلامت مادران و به منظور اعتلای بیش از پیش سلامت مادران کشور و کاهش مرگ و میر آنان در اداره سلامت مادران آغاز شد. در ابتدا تحلیلی از وضعیت موجود و بررسی تاریخچه برنامه به عمل آمد.

44. نتایج بررسی نشان داد که علیرغم دستاوردهایی که برنامه داشته است نقاط ضعف و تهدید های زیر در برنامه وجود دارد:
- فقدان پروتكلهاي استاندارد جهت مراقبت های دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان در کلیه سطوح ارایه خدمت
- فقدان پروتکل های استاندارد جهت مادران در معرض خطر «مراقبت ويژه»
- به روز نبودن استانداردهاي موجود برنامه
- پايين بودن سطح مداخله پزشكان شاغل در مراكز بهداشتي درمانی درارايه خدمات مادران
- توجه كم به سلامت جنين و نوزاد در برنامه
- توجه کم به ناتواناييهاي ناشي از عوارض بارداري، زايمان و پس از زايمان (موربيديتي)
- پايين بودن كيفيت خدمات زايماني و پس از زایمان در بيمارستان ها و زايشگاهها
- ضعف مهارت فني و آگاهي ارايه دهندگان خدمات مادران
- پايين بودن كيفيت خدمات خارج بیمارستانی
- فقدان نظام پايش وارزشيابي جامع در برنامه

45. - پايين بودن پوشش خدمات پس از زايمان
- فقدان يك ارتباط كارآمد بين سطوح ارايه دهنده خدمت
- عدم موفقيت طرح تربيت ماما روستا و تسهيلات زايماني به ميزان مورد انتظار
- فقدان يك نظام سرويلنس جهت گزارش وبررسي مرگ مادران
- حساس نبودن مديران و كاركنان ارايه دهنده خدمت نسبت به تراژدي مرگ مادر
با توجه به يافته های فوق ضرورت بازنگری و اصلاح برنامه سلامت مادران کشور تقویت شد و با طراحی الگویی برای انجام برنامه ريزی استراتژيک، کار به صورت جدی آغاز و در طول برنامه سوم توسعه استمرار يافت. دست  آوردهای ناشی از اجرای برنامه ريزی استراتژيک در اداره سلامت مادران به شرح زير است:
1. مراقبت های ادغام یافته مادری ايمن «ماما» 
2.  طراحی و راه اندازی نظام کشوری مراقبت از مرگ مادری 
3.   اصلاح معیارهای تربیت عامل زایمان در مناطق محروم و دورافتاده
4. استانداردسازی پروتکل های تخصصی ارایه خدمات به مادران در دوران پيش از بارداری، بارداری، زايمان و پس از زایمان در سطوح بيمارستانی و برای متخصصان و ساير کارکنان ذيربط در غالب نهضت بيمارستان های
دوستدار مادر.

46. منابع:
روح‌الاميني، محمود (1376)، «آيين‌ها و جشن‌هاي كهن در ايران امروز» (نگرش و پژوهش مردم‌شناختي)، تهران: آگاه، چ:اول.
رنجبر، محمود (1380)، «مردم شناسی با تکیه بر فرهنگ مردم ایران»، هدایت اله ستوده، تهران: دانش آفرین
كتيرايي، محمود «از خشت تا خشت» ؟
مقاله: عقايد در مورد زنان باردار
ابوعلي سينا، حسين بن عبدالله، قانون، ترجمة عبدالرحمان شرفكندي، تهران، سروش، 1363
ستوده، منوچهر، فرهنگ گيلكي، تهران، انجمن ايران‌شناسي، 1332
دکتر لیلا جویباری، دفتر مجله فراز
(فرهنگ عامیانه مردم ایران) ، آمنه حسن زاده،خانه انسان شناسی ایران
درسنامه بهداشت مادر و نوزاد مترجم : شوقی

47. با تشکر از همراهی شما دوستان