1. ساختمان و تجهیزات کتابخانه
ساختمان کتابخانه و برنامه ریزی برای آن:
تاریخچه، ضرورت و چگونگی
جلسه اول

2. کتابها از برای استفاده اند
تاریخچه
عمر ساختمان کتابخانه به قدمت وجود خود کتابخانه است.
تاریخ ایجاد ساختمان کتابخانه قرنها پیش از میلاد مسیح میرسد.
سنگ بنای کتابخانه ها را سران و زمامداران پیشین و به قصد حفظ و نگهداری از اسناد و گزارشهای مخصوص و محرمانه پایه گذاری کردند.
در آن زمان بیشتر قصد ”نگهداری“ بود تا ”استفاده“ (برعکس امروزه) (اصل اول رانگاناتان؟)
کتابها از برای استفاده اند

3. از جمله آنها کالیماخوس بود.
تاریخچه
نخستین کتابخانه های جهان بیشتر در معابد، صومعه ها و کاخهای عظیم پادشاهان و بزرگان بودند.
به این خاطر که این معابد از قداست و حرمت خاصی برخوردار بودند و نیز مکان مناسبی داشتند که از تعرض نیز بدور بودند.
از همین جهت، مکانهایی مناسب را برای نگهداری اسناد اختصاص می دادند.
اداره کنندگان این مکان ها افرادی ادیب، هنرپرور و فاضل بودند.
از جمله آنها کالیماخوس بود.

4. نمونه هایی از این کتابخانه ها
بابلیان: ”معبد نیپور“ الواح گلی (هزاره سوم ق.م.)

5. نمونه هایی از کتابخانه های باستان (ادامه)
آشوریان: ”تل العمارنه“”آشوربانی پال“ الواح گلی (2000 ق. م.)

6. نمونه هایی از کتابخانه های باستان (ادامه)
یونانیان: ”معبد موسس“ ارسطو (400 ق.م.)

7. نمونه هایی از کتابخانه های باستان (ادامه)
مقدونیان: ”اسکندریه“، ”کالیماخوس“ و ”پیناکس“ (300 ق.م.)

8. نمونه هایی از کتابخانه های باستان (ادامه)
یونانیان : پرگامون که با کتابخانه اسکندریه رقابت داشت

9. کتابخانه های دوران اسلامی
نخستین کتابخانه‌ها در جهان اسلام در مساجد پدید آمدند، زیرا مساجد گذشته از آنکه مکانی مقدس برای عبادت بودند، برای آموزش و ایجاد حلقه‌های درس و بحث نیز محل مناسبی تلقی می‌شدند
نخستین حرکت جدی برای ایجاد کتابخانه در جهان اسلام را باید به مأمون عباسی ( ق) نسبت داد. بیت الحکمه را هارون‌الرشید ( ق.)
کتابخانه بسیار بزرگ و معتبر آل‌بویه (دیلمیان)، به‌ویژه عضدالدوله دیلمی شهرت و اعتبار تمام داشت.

10. کتابخانه های دوران اسلامی (ادامه)
کتابخانه های دوران اسلامی به پنج نوع تقسیم می شدند:
1.کتابخانه‌های سلطنتی: که معمولا توسط خلفا، پادشاهان، و فرمانروایان دانش‌دوست ایجاد می‌شد که از جمله این کتابخانه‌ها می‌توان به کتابخانه حکم در اندلس، کتابخانه فاطمیان در مصر، کتابخانه نوح بن منصور در خراسان و کتابخانه عضدالدوله دیلمی در شیراز اشاره کرد؛
2.کتابخانه‌های شخصی: که متعلق به افراد عالم و دانشمند بود مانند کتابخانه فتح بن خاقان، ابوداود سجستانی، جاحظ، اسماعیل بن اسحاق و ابن عمید.

11. کتابخانه های دوران اسلامی (ادامه)
3.کتابخانه‌های تخصصی: که عمده‌ترین آنها کتابخانه‌ رصدخانه‌ها، و کتابخانه‌های بیمارستانی بود که کتابخانه رصدخانه مراغه از مشهورترین آنهاست. سفرنامه‌نویسان از وجود کتابخانه‌های بیمارستانی خبر داده‌اند.
4. کتابخانه‌های عمومی: که معمولا با خرید مستقیم کتاب یا با هدیه و وقف برپا می‌شدند. کتابخانه‌های شیراز، قرطبه، و قاهره از مهم‌ترین کتابخانه‌های این گروه به حساب می‌آمدند.
5. کتابخانه‌های مدارس: که نمونه‌های آن را باید در مدارس نظامیه دوره سلجوقی جست‌وجو کرد. ایجاد این مدارس مدیون تدبیر و اقتدار خواجه نظام‌الملک طوسی وزیر آلب ارسلان و ملک شاه سلجوقی بود.

12. کتابخانه های قرن بیستم
British Library
Library of Congress

13. کتابخانه های قرن بیستم (ادامه)
در این دوره از سوی طراحان و کارشناسان، بنای مستطیل شکل ساده توصیه شد که همه بخشهای کتابخانه در یک طبقه جای میگیرند.
دسترسی آزاد به منابع و مواد کتابخانه از تغییرات عمده و انقلاب این قرن بوده است.
قفسه های دوطرفه به فرم و شکل راهرویی رایج شد که نظارت بر آنها را تسهیل میکرده است.
در این دوره بود تحول در کاربرد و کارآیی بناها و نیازهای استفاده کنندگان ایجاد گردید.
در سال 1930 فردی به نام ”مک دونالد“ مکتب جدیدی را برای طراحی ساختمان کتابخانه ایجاد کرد. این روش ”مودولار“ بود.

14. سیستم مودولار
این روش مبتنی بر اندازه های متناسب به نام روش قطعاتی شناخته می شود.
در این سیستم، ساختمان به وسیله ستونهایی که در فواصل معین تعیین شده است، بنیاد می گردد.
بار اصلی ساختمان بر روی ستونها بوده و به سایر دیوارها فشاری وارد نمیگردد.
در این سیستم تغییر خدمات و وظایف و کاربرد یک محل یا فضا مستلزم تغییر ساختاری بنا نمی گردد.
امتیاز اصلی این روش، ”تغییرپذیری“ و ”انعطاف پذیری“ آن است.

15. طرحهایی از سیستم مودولار

16. نقش و اهمیت ساختمان موفقیت ساختمان در دراز مدت اهمیت دارد.
زیرا کتابخانه ها نقشهای متفاوتی در طول زمان بر عهده می گیرند. این نقشها می توانند از :
نگهداری کتابها؛
برگزاری همایشها؛
برگزاری نمایشگاه؛
کلاسهای آموزشی؛
مراکز اطلاع رسانی ارائه خدمات اطلاعاتی؛
مراکز رایانه ای؛ و ...

17. ضرورت برنامه ریزی ساختمان کتابخانه ها
برنامه ریزی چیست؟
تهیه و توزیع و تخصیص عوامل و وسایل محدود برای رسیدن به هدف های مطلوب در حداقل زمان و با حداقل هزینه ممکن؛
برنامه ریزی یعنی تعیین فعالیت های اثربخش در جهت تحقق هدف به بهترین شکل ممکن (کارآیی). در واقع مدیریت با برنامه ریزی مفهوم پیدا میکند.
برنامه ریزی جهت ساختمان کتابخانه چیست؟
فرآیندی است که جهت تخصیص و در نظر گرفتن مکان، فضا، مصالح و ... جهت تاسیس ساختمان کتابخانه و فراهم آوری تداوم مستمر فعالیتهای کتابخانه ای صورت می پذیرد. برای اینکار نیازمند برنامه ریزی راهبردی هستیم.

18. فرآیند برنامه ریزی ساختمان کتابخانه
این فرآیند باید به شکلی صورت بگیرد که در آن نیازمندی ها و شرایط حداقل 20 سال آینده کتابخانه ها نیز مدنظر قرار گرفته و پیش بینی شود.
در این میان صحبت از ساختمان های هوشمند است که در آن به تناسب موقعیت (مرکزیت در شهر) ، شرایط (اهداف سازمان) و زمان (موقعیت زمانی: نمایشگاه، همایش و ...) بتوان با کمترین کوشش، تغییرات مقتضی صورت پذیرد.
بنابراین مصالح و تجهیزات علاوه بر ساختمان، نقشی تعیین کننده در برنامه ریزی ساختمان خواهند داشت.

19. فرآیند برنامه ریزی ساختمان کتابخانه (ادامه)
بنابراین، این فرآیند به چه عواملی بستگی خواهد داشت؟ نوع کتابخانه: عمومی، دانشگاهی، آموزشگاهی، تخصصی، مساجد، زندانها و اهداف سازمان مادر: شهرداری، دانشگاه، مدارس، بیمارستان و مراکز پژوهشی و محدودیتها: زمانی، مکانی، بودجه ای و شرایط محیطی: مرکزیت، چند منظورگی و آینده کتابخانه ها: رقومی شدن منابع (رقومی بنیان)، رقومی کردن منابع (پویش)، توسعه شبکه رایانه ای، تغییر عادت کاربران و کارمندان و و ...

20. ساختمان و تجهیزات کتابخانه
ساختمان کتابخانه و برنامه ریزی برای آن:
تاریخچه، ضرورت و چگونگی
جلسه دوم

21. فرآیند برنامه ریزی ساختمان کتابخانه (ادامه)
بهترين راه براي اطمينان و پاسخ به نيازهاي خدماتي و كاربردي كتابخانه، تهيه برنامه مدون ساختمان کتابخانه است. برنامه مدون: تهيه گزارش مبسوط از كليه بررسي‌هاي فني، خدماتي، كاربردي و نتايج حاصل از آنهاست. برنامه ساختمان شامل ملاحظاتي درباره محل و زمين ساختمان، تجزيه و تحليل هزينه ساختمان، مطالعات و بررسي‌هاي گروهي، و ساير بررسي‌هاي مقدماتي فني است. در برنامه ساختمان، بايد تمامي نيازهاي فني و خدماتي كتابخانه به روشني قيد شود. لحاظ كردن نيازهاي نهايي براي توسعه و گسترش كتابخانه و ”آينده‌نگري“، شرط جامعيت برنامه ساختمان است.

22. فرآیند برنامه ریزی ساختمان کتابخانه (ادامه)
بیانیه برنامه ساختمان کتابخانه سندی اساسی است که شامل؛
هدف برنامه کتابخانه؛
نوع کتابخانه مورد نیاز؛
اهداف و اندازه مجموعه؛
مقدار فضای لازم؛
نکات مفیدی که در برنامه ساختمان قابل ارائه است عبارتند از:
محل ساختمان (درنظر گرفتن گسترش آینده، نزدیکی به کاربران و دوری از عوامل مزاحم خارجی)
رابطه ناحیه های کتابخانه؛
طرح ناحیه های کتابخانه.

23. فرآیند برنامه ریزی ساختمان کتابخانه (ادامه)
چنين برنامه‌اي مي‌تواند شامل پنج بخش باشد: 1) مقدمه مستقل كه در آن تصميمات پايه، تعهدات و اختيارات در آماده‌سازي اسناد، و پيش‌بيني فضا، شناسايي و مطرح مي‌شود؛ 2) شرح و تفصيل كليه مكان‌ها و فضاهاي خدماتي و فني و اتاق‌هايي كه در ساختمان گنجانده مي‌شود؛ 3) شرح و تفصيل جزء به جزء نيازهاي فني و تأسيساتي ساختمان، نظير دما و تهويه مطبوع؛ 4) تهيه نقشه‌هاي دقيق مخازن منابع و تمامي محل‌هاي فني و خدماتي؛ 5) تهيه و آماده‌سازي نمودارها و تصويري كه مجموعه كامل فضاهاي ساختمان و تركيب و شكل داخلي آنها را نشان مي‌دهد.

24. فرآیند برنامه ریزی ساختمان کتابخانه (ادامه)
در طراحي برنامه ساختمان كتابخانه مواردي چون:
تسهيلات خروجي و ورودي مناسب در ساختمان براي معلولين جسمي-حرکتی
تهیه كفپوش مناسب برای کتابخانه؛
تسهيلات انتقال منابع كتابخانه‌اي (چرخ کتاب و ...)؛
تسهیلات مراجعان و كاركنان بين طبقات مختلف؛
سهولت نظارت بر كاربران با رعایت حفظ حریم خصوصی؛
رعایت تدابير امنيتي؛
رعايت اصول پيشگيري و اطفاي آتش (ایمنی)؛
روشنايي، دما و رطوبت نسبي مناسب در مخازن؛
ايجاد سيستم تهويه هوای مطبوع؛

25. فرآیند برنامه ریزی ساختمان کتابخانه (ادامه)
برنامه‌ريزي و طراحي ساختمان كتابخانه نيازمند همكاري: مهندس معمار، پيمانكار، مشاور ساختماني و فني، كتابدار متخصص و ... مراجعه‌كننده است كتابدار و مهندس معمار هر كدام مهارت‌ها و تجارب حرفه‌اي خود را به‌كار مي‌برند، نظرات و خواسته‌هايشان را باهم در ميان بگذارند. مهندس معمار بايد هدف و خدمات كتابخانه را عميقاً درك كند و ملاحظات زيباشناختي را تابعي از ملاحظات كاركردي بداند. مهم‌ترين نقش كتابدار، هماهنگي بين سازندگان و سازمان مادر كتابخانه است

26. فرآیند برنامه ریزی ساختمان کتابخانه (ادامه)
همکاری كتابدار و مهندس معمار در كار طراحي و برنامه‌ريزي باید بگونه ای باشد که :
دانش و تجربه هريك ديگري را تكميل كند تا:
وظايف و عمليات حرفه‌اي و فني کتابخانه صورت پذیرد؛
سوال؟: وظایف حرفه ای کتابخانه مرجح یا عملیات فنی؟
صرفه‌جويي اقتصادي در مصرف انرژي و هزينه‌هاي اضافي (نگهداری و تعمیر)
محل و طرح ساختمان كتابخانه بايد به‌گونه‌اي انتخاب شود كه گسترش‌هاي بعدي امكان‌پذير باشد. یعنی:
گسترش و توسعه عمودي و افقي ساختمان از قبل پيش‌بيني شود؛
بايد نيازمندي‌هاي فضاها و مكان‌هاي داخلي كتابخانه پيش‌بيني گردد تا:
ارتباط آنها با يكديگر؛
مقاومت كف‌هاي سالن و اتاق‌هاي كتابخانه مورد توجه قرار بگیرد؛

27. افراد سهیم در طراحی ساختمان کتابخانه
فرآیند طراحی ساختمان کتابخانه
مشاورین مهندسین
کتابدار
مراجعه کننده
سهولت و راحتی
دسترس پذیری
کارآیی (صرفه جویی در زمان و هزینه)
کارآیی (عملکردی)
زیبایی
صرفه جویی (نیروی انسانی و زمان)
استحکام و مقاومت
کارآیی (اقتصادی)
صرفه جویی (انرژی و مصالح)

28. ویژگیهای یک ساختمان
یک ساختمان خوب کتابخانه باید چه ویژگیهایی داشته باشد (فاکنر و براون):
انعطاف پذیری: ساختار و طرح و خدماتی سهولت تطابق پذیری؛
متراکم بودن: به منظور سهولت حرکت کاربران، کارمندان و کتابها؛
دسترس پذیری: از خارج از ساختمان به ورودی و همه بخشهای ساختمان؛
قابلیت گسترش: امکان رشد و توسعه آینده با کمترین خرابی؛
تنوع: فراهم آوری تطابق کتاب و با خدمات کاربری برای آزادی انتخاب؛
نظام مند: مواجهه مناسبی را بین کتابها و خوانندگان (کاربران) ایجاد کند؛
راحتی: ارتقاء اثربخشی استفاده را تضمین کند؛
ثبات و پایایی: برای نگهداری بهینه از مواد کتابخانه ای (بویژه چاپی)؛
ایمنی: کنترل رفتار کاربران و فقدان کتابها؛
اقتصادی: با حداقل منابع (مالی و نیروی انسانی)؛

29. یک. انعطاف پذیری
بدین معنی نیست که ساختمان را بتوان خم کرد!! بلکه در طراحی خود امکان تنظیم نما، تهویه، گرمایش، نوردهی و ... را می دهد.
انعطاف پذیری بهتر با طبقات مسطح بدون پله باشد؛
هنگام گرمایش و تهیه و نوردهی یک شکل بوده اجازه تنظیم مجدد بدون نیاز به جایگزینی و در عین حفظ محیط مناسب را بدهد؛
دیوارهای داخلی در نواحی خاصی متمرکز باشند تا مکانهای غیرقابل جابجایی مثل پله ها، آسانسور، دستشویی و ... ایجاد گردد.
امور خصوصی بایستی در نظر گرفته شود:
بصری (Visual): سرویسهای بهداشتی، میکروفیلم، مرکز رایانه و ... .
صوتی (Aural) : استفاده از عایق های صوتی (آکوستیک) در طبقات، سقفها، پنجره ها، بخشها (امانت، مرجع و ...) ، تهویه ها، ورودی و ... .

30. انعطاف پذیری (ادامه)
امور امنیتی و ایمنی: از قبیل دستگاه های تشخیص سرقت، دفاتر مانیتورینگ (بازرسی)، اطفاء حریق و ... .
تطبیق پذیری و جابجایی بخشها (دپارتمانها) بدون چیدمان دوباره وسایل، کمترین هزینه و بدون مشارکت کتابداران در این فرآیند امکان پذیر شود.
قابلیت جابجایی مبلمان و عدم استفاده از مصالح سنگین و غیرقابل جابجایی (سیمان، فولاد و سایر مصالح) در عین سهولت بهره مندی از استحکام آنها.
انعطاف پذیری هزینه های نیروی انسانی، مصالح و نگهداری را بشدت کاهش خواهد داد.

31. دو. متراکم بودن
ساختمان بايد جمع‌وجور باشد تا جابه‌جايي منابع كتابخانه‌اي و تحرك كاركنان و مراجعان به راحتي انجام شود. ساختمان جمع‌وجور با بخش‌هاي نزديك به هم موجب سهولت كار كتابداران مي‌شود و زمان رفت‌وآمد به حداقل مي‌رسد. مثلا در يك ساختمان مكعب مستطيل شكل مراجعه‌كنندگان در بدو ورود به مركز ساختمان هدايت مي‌شوند و لزومي ندارد كه از پيچ و خم راهروها و پله‌ها بگذرند. در اين نوع ساختمان‌ها در تأمين دما و تهويه نيز صرفه‌جويي مي‌شود. در ساختمان‌هاي چند طبقه، دراز و هزارتو، طي كردن مسافت‌هاي طولاني براي كتاب‌ها، كاركنان، و مراجعان مشكل‌ساز است و هزينه‌ها و مصرف سوخت و انرژي بالا می رود

32. سه. دسترس پذیری
محوطه بيروني و دروني، ورودي، و بخش‌هاي مختلف كتابخانه بايد داراي نقشه‌اي جامع و ساده و روان باشند تا نياز به نصب راهنما به حداقل برسد. چگونگي و كيفيت دسترسي آسان به ساختمان كتابخانه و منابع كتابخانه‌اي از نكات مهم است. مراجعه‌كننده پس از ورود به ساختمان كتابخانه بايد از محل و موقعيت بخش‌هاي اصلي كتابخانه نظير بخش‌هاي‌امانت، مرجع، اطلاع‌رساني، كودكان، محل پله‌ها، و ساير سرويس‌هاي خدماتي كتابخانه و راه‌هاي رسيدن به اين محل‌ها آگاه شود. بنابراين در ساختمان بايد از علائم و تابلوهاي راهنما در جاهاي مناسب استفاده شود.

33. چهار. قابلیت گسترش
امروزه همه كتابداران و مهندسان معمار ساختمان كتابخانه‌ها به اين نتيجه رسيده‌اند كه زيربناي ساختمان كتابخانه‌ها، به‌ويژه كتابخانه‌هاي دانشگاهي، نبايد محدود و ثابت باشد. بايد در برنامه تأسيس كتابخانه توسعه و گسترش را پيش‌بيني كرد و زمين كافي براي كتابخانه و توسعه آتي آن درنظر گرفت. نقشه ساختمان كتابخانه بايد به‌گونه‌اي طراحي شود كه در هر زمان و هر مرحله از گسترش، موجوديت و جامعيت آن حفظ شود. براي نماي بيروني ساختمان بايداز مصالح يكدست و ساده استفاده كرد تا هنگام گسترش و جابه‌جا كردن مشكلي ايجاد نشود.

34. پنج. تنوع
قابليت و امكان جابه‌جايي مجموعه منابع و محل مطالعه مراجعه‌كنندگان با توجه به نيازها و سليقه‌هاي مراجعه‌كنندگان به جذابيت و زيبايي كتابخانه مي‌افزايد و علاوه بر اين تغييرات ايجاد شده براي رفع نيازهاي مراجعان نيز مفيد خواهد بود. اين تنوع به وسعت، خدمات، و موقعيت كتابخانه‌ها بستگي دارد و در هر نوع كتابخانه متفاوت است. مثلاً در كتابخانه‌هاي عمومي و آموزشگاهي تنوع كتاب و خدمات كتابخانه‌اي بيشتر از ساير كتابخانه‌هاست.

35. شش. نظام مندی
سهولت دستيابي و طرح فضاهاي عمومي به‌گونه‌اي بايد باشد كه: منابع به‌سهولت در دسترس همگان قرار گيرد. مراجعه‌كننده به راحتي به نظم كتابخانه پي ببرد، و دستيابي به منابع براي او جذاب و مطلوب باشد. رعايت اين اصل در كتابخانه‌هاي بزرگ و كوچك لازم و ضروري است

36. هفت. راحتی
نور و روشنايي كافي و يكنواخت در فضاي عمومي ساختمان كتابخانه و محل كار كتابداران و تالارهاي مطالعه، مشخص كردن عنوان و شماره راهنماي عطف كتاب‌ها در پايين‌ترين رديف قفسه‌هاي كتاب، و استفاده از دستگاه‌هاي استاندارد تهويه هوا، از مباحث اساسي ايجاد احساس راحتي و آسايش در كتابخانه است

37. هشت. ثبات و پایایی
براي حفاظت و نگهداري مجموعه كتابخانه و وسايل و تجهيزات آن، فراهم كردن محيط و مكاني ثابت ضروري است. محل ثابت كتابخانه و تأمين راحتي و آسايش فضاي كتابخانه، ديوارهاي ضدصدا و آكوستيك، ديوارهاي ضخيم كه در زمستان از هدر رفتن گرما و در تابستان از شدت گرماي خورشيد جلوگيري كند. علاوه براین، مانع نفوذ سروصداي مزاحم بيرون باشد، و تعبيه پنجره‌هايي در ديوارها براي ايجاد چشم‌انداز زيبا، همگي فضا و محيط دلخواه كتابخانه را فراهم مي‌كند

38. نه. ایمنی
حفاظت و ايمني مجموعه منابع كتابخانه، همواره به‌عنوان يكي از اولويت‌هاي كتابخانه‌ها مطرح بوده است. راه‌هاي خروجي كتابخانه بايد كم و محدود باشد و به محلي منتهي شود كه تحت كنترل و نظارت مسئولان و نظام‌هاي مراقبتي الكترونيكي است. اين كنترل‌ها، به نظارت بر رفتار مراجعان و كاهش آمار كتاب‌هاي گم‌شده، كمك مي‌كند

39. ده. اقتصادی
كتابخانه‌ها بايد روش‌هاي مختلفي را به‌كار گيرند تا هزينه‌های خود را به حداقل برسانند، ضمن اينكه به خدمات كتابخانه لطمه ای وارد نگردد. بنابراين، هنگام طراحي نقشه ساختمان يك كتابخانه با توجه به محدوديت بودجه، بايد تمامي اين مسائل درنظر گرفته شود

40. كتابخانه‌هاي عمومي
هدف اصلي از تأسيس كتابخانه عمومي استفاده مناسب و مفيد عموم مردم از منابع كتابخانه به‌صورت رايگان است. كتابخانه عمومي در شهرها بايد در مركز شهر و يا مناطق پر جمعيت ايجاد شود. در مناطق روستايي نيز جنب اداره پست، بانك، مركز خريد، يا مراكز تعاوني مكان‌هاي مناسبي براي تأسيس كتابخانه‌هاي عمومي هستند. بهتر است ساختمان كتابخانه مشرف به باغ و فضاي سبز باشد و يا حداقل در حوالي مناطقي باشد كه از هواي سالم بهره‌مندند. در طراحي ساختمان كتابخانه عمومي بهتر است به جذابيت نماي بيروني، طرح راحت، و تردد آسان مراجعه‌كنندگان توجه شود.

41. كتابخانه‌هاي عمومي (ادامه)
در فضاي ساختمان اين نوع كتابخانه‌ها بايد علاوه بر بخش‌هاي معمول، بخش‌هاي مختلفي براي كاربران خاصي نظير كودكان، نابينايان و معلولان، و سالخوردگان تعبيه شود. اصل سهولت دستيابي نيز از اصول مهم در اين نوع كتابخانه‌هاست. ورودي ساختمان كتابخانه‌هاي عمومي نيز بايد به‌صورت سطح شيبدار و يا داراي آسانسور باشد تا عبور صندلي‌هاي چرخ‌دار و ورود افراد خاص مانند معلولان و نابينايان آسان باشد. محل و طرح ساختمان كتابخانه عمومي بايد به‌گونه‌اي باشد كه گسترش و توسعه عمودي و افقي ساختمان امكان‌پذير باشد. ساختمان كتابخانه‌هاي عمومي بايد محلي براي احساس شادي و لذت و كسب انرژي و غنيمت شمردن فرصت‌ها باشد

42. كتابخانه‌هاي تخصصي
در اين نوع كتابخانه‌ها، تأكيد اساسي بر سهولت و سرعت دستيابي به اطلاعات است. این كتابخانه‌ها زيرمجموعه سازمان‌هاي دولتي، انجمن‌هاي پژوهشي و حرفه‌اي، و شركت‌هاي تجاري (سازمان مادر) هستند و عموماً نياز به ساختماني جداگانه ندارند و معمولا بخشي از ساختمان مادر را به اين نوع كتابخانه‌ها اختصاص مي‌دهند. در این كتابخانه‌ها پژوهشگران از پيايندها و گزارش‌هاي علمي بيشتر استفاده مي‌كنند. از اين‌رو لازم است بخش مجلات و گزارش‌ها به‌گونه‌اي طراحي شود كه هم قابل دسترسي باشد و هم كاربران بتوانند، در صورت نياز، از آنها كپي تهيه كنند.

43. كتابخانه‌هاي دانشگاهي
در طراحي ساختمان این كتابخانه‌ها عموماً كتابخانه مركزي در وسط مجموعه ساختمان‌هاي دانشگاه قرار مي‌گيرد.
بخش‌هاي سفارش و تهيه كتاب و فهرستنويسي و رده‌بندي در يك محل متمركز مي‌شوند و يك واحد مرجع و اطلاع‌رساني با مجموعه‌اي غني و كامل وجود دارد.
از آنجا كه كتابخانه‌هاي دانشگاهي داراي مجموعه‌هاي پژوهشي هستند و منابع آنها، عموماً، داراي ارزش تاريخي است، لذا، براي نگاهداري منابع بايد فناوري‌هاي پيشرفته امنيتي و حفاظتي را به شكل مفصل‌تري به‌كار گرفته شود.

44. كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
در اين نوع كتابخانه‌ها، اندازه و وسعت و محل ساختمان كتابخانه بايد با وسعت، دانش‌آموزان و هيئت آموزشي مدرسه هماهنگي داشته باشد. محل كتابخانه آموزشگاهي بهتر است در طبقه اول ساختمان باشد تا دسترسي به آن براي تمامي دانش‌آموزان ميسر شود. قفسه‌هاي كتاب آن معمولاً كوتاه درنظر گرفته مي‌شود تا امكان دسترسي به كتاب‌ها براي دانش‌آموزان و نصب تابلوي اعلانات و يا ويترين نمايش كتاب در بالاي آن ميسر شود. رنگ ديوارها و كف كتابخانه و صندلي‌ها بايد جذاب باشد. همچنين براي انجام كارهاي جانبي مانند تشكيل نمايشگاه و كارهاي گروهي، اجراي تئاتر، و ايراد سخنراني بايد فضايي به اين نوع كتابخانه‌ها اختصاص داده شود.

45. كتابخانه‌هاي ملي
كتابخانه ملي از لحاظ همكاري تنگاتنگ با همه انواع كتابخانه‌هاي كشور و نقش اساسي در يكسان‌سازي خدمات فني و عمومي كتابداري و گردآوري منابع كشور و انتشار كتابشناسي ملي از جايگاه خاصي برخوردار است. كتابخانه ملي در هر كشور يكي وجود دارد و بنابراين، بايد در تهيه نقشه آن بسيار دقت كرد و پيش‌بيني توسعه آتي فضا براي افزايش منابع نيز در آن لحاظ شود. براي تهيه طرح كتابخانه‌هاي ملي توجه به ويژگي‌هاي ملي ضرورت دارد و در طراحي ساختمان آن بايد به طيف متنوع خدمات و وظايف كتابخانه‌هاي ملي، تغييرات و پيشرفت‌هاي فناوري‌هاي حفظ و نگهداري منابع، و گردآوري و طبقه‌بندي و انتقال و توزيع اطلاعات توجه كرد.