1. سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي كارگاه شيوه نگارش مقاله تحقيقي
سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي كارگاه شيوه نگارش مقاله تحقيقي
رحمت الله فتاحی
آذر 1386

2. فهرست مطالب كارگاه چرا اين كارگاه؟ طرح چند پرسش
ارزش پژوهش، نوشتن و نشر
جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش
پيشنياز نوشتن: ملاحظات كلي در باره نوشتن
انواع مقاله ها، و هدفهاي هر نوع
مراحل عمده نوشتن يك مقاله تحقيقي
معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي
تحليل چند مقاله پژوهشي

3. تمرينهاي اين كارگاه
نوشتن تعريف و جنبه هاي كارگاه و تفاوت آن با يك كلاس معمولي
نوشتن سياهه اي از مراحل كار تهيه و نگارش مقاله
نوشتن برخي ملاحظات در كار نوشتن
تحليل يك مقاله
نوشتن برخي پاراگرافهاي آغازين
نوشتن چکیده
نوشتن پاراگرافهای انتهایی
تحلیل چند مقاله به لحاظ ساختار، محتوا، سبک نگارش، چگونگی پروراندن موضوع، چگونگی ادامه، چگونگی جمعبندی و مانند آنها

4. جايگاه مقاله تحقيقي در توليد و نشر دانش
رشد آگاهي هاي انسان (دانش عمومی و تخصصی)
ايجاد انگيزش در جامعه
توسعه ايده هاي نو
مطرح کردن اندیشه های خود
ایجاد انگیزش در جامعه
توسعه پژوهش هاي بيشتر
چاپ‌ نتايج‌ تحقيقات‌ باعث‌ افزايش‌ دانسته‌ هاي‌ بشر، بر انگيخته‌ شدن‌ بحث‌ ها و مناظرات‌ علمي‌ ، تشويق‌ديگران‌ براي‌ كار بيشتر روي‌ موضوع‌ و يافتن‌ موقعيّت‌ ها و ايده‌ هاي‌ نو براي‌ تحقيقات‌ بعدي‌ مي‌ گردد . .
نوشتن به منزله یکی از بهترین، موثرتری و پایدارترین ابزار ارتباطی

5. پيشنياز نوشتن: ملاحظات كلي در باره نوشتن
1. انگيزه و خواست قوی و پایدار داشته باشید
مطرح کردن خود و کسب شهرت حرفه ای
نیاز به ارتقاء آموزشی و کسب ترفیع
نیاز به کسب مدرک
نیاز به مادیات و کسب درآمد
نیاز به ادای سهم و مشارکت در پیشبرد دانش
2. اعتماد بنفس داشته باشید
- خودتان حرف اصلی را بزنید، پشت سر دیگران پنهان نشوید
3. به اندازه کافی مطالعه داشته باشید
- از مطالعات خود به شکل هدفمند استفاده کنید

6. پيشنياز نوشتن: ملاحظات كلي در باره نوشتن
4. در عین حال، واقع‌ بينانه‌ کار کنید و بنویسید
5. جدی باشید و از روی برنامه زمان بندی شده حرکت کنید
6. خود را به جاي‌ خوانندگان و داوران كه‌ كارتان‌ را مي‌ خواند بگذاريد
7. از ارزش‌ و اهمیت مقاله تان‌ مطمئن‌ باشيد
8. حتما حرف تازه ای برای گفتن داشته باشید
9. یا حتما از زاویه و رویکرد جدیدی به موضوع نگاه کنید
10. همواره در شرایطی کار کنید که تمرکز داشته باشید

7. چند نکته ننوشتن بهتر از بد نوشتن است کم نوشتن بهتر از زیاده نوشتن است
کوتاه نوشتن بهتر از طولانی نوشتن است
واضح نوشتن بهتر از مبهم گویی است

8. مراحل نوشتن مقاله تحقيقي با توجه به ملاحظات و نكات مورد توجه در هر مرحله
قدم اول: تصميم به تحقيق، و مشخص كردن موضوع كلي
قدم دوم: بررسي و تحليل موضوع بلحاظ ارزشمندي و امكان پذيري
قدم سوم: طرح ريزي مقدماتي و تدوين ساختار كلي (نوشتن فهرست مقدماتي مطالب و مشورت با يك يا دو صاحب نظر)
قدم چهارم: تعيين يك برنامه (جدول) زماني براي انجام كار
قدم پنجم: جست و جو براي يافتن منابع پايه و اطلاعات زمينه اي

9. قدم ششم: جست و جو براي يافتن اطلاعات مرتبط و تخصصی (تهيه كتابشناسي مقدماتي)
قدم هفتم: مطالعه منابع اصلي و كليدي براي محدود كردن موضوع و رويكرد مقاله
قدم هشتم: مطالعه عميق منابع در موضوع تخصصي و يادداشت برداري از منابع با رويكرد هدفمند و شيوه درست
قدم نهم: تنظيم يادداشتها بر اساس فهرست مطالب و بازنگري در آنها با هدف پالايش آن
قدم دهم: نوشتن متن مقاله (نسخه اوليه)

10. قدم یازدهم: مرور متن اوليه و اصلاح آن (تهيه نسخه دوم)
قدم دوازدهم: مشورت با يك صاحب نظر و درخواست ویراستاری
قدم سیزدهم: اصلاح مقاله با توجه به جایگاه و هدف انتشار آن
قدم چهاردهم: نوشتن متن نهايي (نسخه نهايي)
قدم پانزدهم: تدوين چكيده، فهرست منابع و کنترل آنها

11. برخي نكات در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله
كدام موضوعها ارزش كار دارد؟
مراجعه به مجلات تخصصی
مراجعه به پایان نامه ها
مراجعه به گزارشهای پژوهشی
مراجعه به مرور نوشتارها و پیشینه پژوهش
مراجعه به وب سایتها
مراجعه به صاحب نظران

12. نكاتی در يافتن موضوع مناسب براي تهيه مقاله
مرحله اول: ملاحظات و نكات اوليه
مطالعه اجمالي در برخي زمينه هاي مورد علاقه و مهم
جستجو در برخي پايگاهها و نيز اينترنت تحت عبارت "موضوعات پژوهشي" (research topics) و يا اولويت هاي پژوهشي" (research priorities) و يا "مباحث پژوهشي" ( issues for research) و يا "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر" (further research) در حوزه هاي دلخواه: مثال:
teaching research topics
“Research topics in teaching”

13. مطالعه و وارسي "پيشنهادهايي براي پژوهشهاي بيشتر" در فصل آخر پايان نامه ها براي آگاهي از موضوع هاي بالقوه مناسب
صرف وقت بيشتر و مطالعه عميق تر و تحليلي تر در باره موضوع هاي مطرح
مشورت با استادان و ساير دانشجويان آگاه و منتقد در مورد موضوع هاي قابل قبول و مطرح
توجه به علاقه و يا نیاز جامعه

14. آشنايي با انواع مقاله مقاله پژوهشی مقاله توصيفي مقاله تحليلي
مقاله انتقادي
مقاله مروري
تلفیقی از انواع
توجه به هدفهاي هر نوع، نشريه يا مكان مورد ارائه مقاله

15. ساختار مقاله پژوهشی
براي‌ خوب‌ نوشتن‌ در ابتدا بايد يك‌ طرح‌ كلي‌ داشته‌ باشيد. نوشته‌ هاي‌ جالب‌، رسا و موثر، داراي‌ ساختار و نظم‌ مشخص مي‌ باشند
برای آشنایی با ساختار مقاله پژوهشی، می توان به ساختار مقالات برخی مجلات معروف مراجعه کرد و از آنها الگو گرفت
در عین حال، می توان خلاقیت هم داشت

16. سوالاتي‌ كه‌ در حين‌ طرح‌ ريزي‌ ساختار مقاله‌ باید به‌ آنها پاسخ‌ داد
(1) ـ دليل‌ انجام‌ كار تحقيقي‌ چیست؟
(2) ـ قبل‌ از انجام‌ تحقيق‌ چه‌ چيزهايي‌ معلوم‌ و چه‌ چيزهايي‌ مجهول‌ بوده و چه‌ سير منطقي‌ را براي‌ طراحي‌ وانجام‌ مطالعه طي‌ باید نمود؟
(3) ـ چه‌ سئوالها و فرضياتي‌ تحت‌ مطالعه قرار خواهد گرفت و چه‌ نتايجي‌ از بررسی آنها‌ انتظار مي‌ رود؟
(4) ـ جامعه مورد بررسی کدام است؟
(5) ـ طرح‌ و نقشه پژوهش مورد نظر چیست؟

17. برخي واژه ها وعبارتهاي لازم در مرور نوشتار و پيشينه پژوهش
واژه های آغاز بحث: يکی از مهمترين مسائلی که ... در آغاز قرن بيست و يکم....
واژه های ارتباطی, اتصالی, پيگيری و تداوم بحث: بنابر اين, ....به همين دليل, بررسی عوامل موثر بر... ضروری به نظر می رسدبديهی است که...همان گونه که....در همين راستا,...از آنجا که....بدين جهت,نظر به اين که....با اين وجود,...پيش از آن که...همواره...بر طبق....بر اساس...پيامد عمده اين تحولات آنست که....در ارتباط با ....
واژه های نتيجه گيری: در نتيجه, ....در مجموع, در پايان, حاصل کلام آن که می توان نتيجه گرفت که کوتاه سخن آن که ....

18. واژه های مقايسه ای (برقراری تشابه): نظير اسميت (1998), لنکستر (2002) اعتقاد دارد که.. در همين راستا, اسميت (1998) دست به آزمون ....زد و مانند اسميت (1998), لنکستر (2002) نيز تشابه زيادی ميان ديدگاههای صاحب نظرانی چون .... وجود دارد به همين نحو, پژوهشهای اسميت (1998) و لنکستر (2002) رويکرد يکسانی را در ارزيابی ... نشان می دهد بر پايه همين رويکرد و نظريه, ...
واژه های مقايسه ای (برقراری تضاد): در مقايسه با اسميت (1998), بر خلاف اسميت (1998), لنکستر (2002) به عوامل ديگری اشاره دارد در مقابل, علی رغم آن که از سوی ديگر از ديدگاه ديگر, اما از جهتی, با اين حال, ....
واژه های تشکيک: بايد ين سئوال را مطرح که جای تعجب آن که پرسشی که به ذهن می رسد آن که مشخص نيست که اسميت (1998) چگونه .....

19. (6) ـ کدام روش‌ برای پاسخ به پرسشها و یا فرضیه ها مناسب است؟
(7) ـ اطلاعات‌ چطور جمع‌ آوري‌ خواهد شد؟
(8) ـ کدام روش برای‌ تحليل‌ اطلاعات‌ و کدام تكنيك‌ آماري‌ مناسب است؟
(9) ـ چگونه می توان از اعتبار و صحت‌ نتايج‌ مطمئن شد؟
(10) ـ چه نتایج جالبی از یافته ها انتظار داریم؟

20. یک ساختار نمونه:
عنوان: مشخص، معنادار و جالب (جذب کننده)، خلاصه‌ ، دقيق‌ ، پرمحتوا و خبري‌، فاقد كلمات‌ اضافي‌ ـ مهمترين‌ عبارت‌ آن‌ بايد توصيفي‌ يا گزارشي‌ باشد
نام نویسندگان، سمت و نشانی آنها: به صورت دقیق و مستند ارائه شود
چکیده و کلیدواژه ها: مفاد اصلی و عمده در باره هدف، دامنه کار، مسئله اصلی، روش مورد استفاده، و یافته های عمده به روشی استاندارد بیان شود
مقدمه: شامل اهمیت و هدف موضوع مورد مطالعه، دامنه و رویکرد مقاله

21. مرور مبانی نظری و پیشینه پژوهش:
خلاصه نظریه های مطرح و نیز پژوهشهای مشابه در یک ساختار مناسب ارائه شود
اجزای پیشینه پژوهش:
- مقدمه و اشاره به اهمیت موضوع
- بیان سابقه توجه به موضوع به لحاظ نظری و کاربردی
- ارائه یک تصویر کلی از وضعیت پژوهشها
- معرفی پژوهشهای مهم و اشاره به یافته های عمده آنها، روشهای مورد استفاده، ...
- استنتاج از مرور پیشینه و اشاره به یافته های مهم و بیان نقاط خالی پژوهش

22. روش تحقیق: چگونگی و مراحل انجام تحقیق به صورت نظام مند بیان شود:
نوع تحقیق (کاربردی، بنیادی، توسعه ای)
جامعه مورد بررسی
روش مورد استفاده (تاریخی، کتابخانه ای، تحلیل محتوا، توصیفی-پیمایشی، تجربی، میدانی، علی-مقایسه ای)
ابزار گردآوری اطلاعات (پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، سیاهه وارسی)
محدودیتهای پژوهش

23. تحلیل داده ها و ارائه یافته ها (نتایج)
بخش مهم هر کار پژوهشی
استفاده از جدول و یا نمودار برای ارائه داده ها
تحلیل داده ها (آماری)
تحلیل همراه با توصیف و برداشت
نتیجه گیری از یافته ها
نوع و سطح تحلیل ها

24. نتیجه گیری نهایی ارائه نتایج عمده بحث و تفسیر نتایج
مقایسه نتایج با نتایج سایر پژوهشهای مشابه
برجسته کردن نتایج اصلی
اشاره به نقاط خالی
پیشنهاد برای پژوهشهای آینده

25. منابع و مآخذ استفاده از یک شیوه نامه استنادی:
ــ اسم‌ كوچك‌ و فاميل‌ تمام‌ نويسندگان‌.
ــ سال‌ انتشار مقاله‌.
ــ عنوان‌ كامل‌ مقاله‌ (گاهي‌ اوقات‌ لازم‌ نيست‌ ).
ــ عنوان‌ مخفف‌ نشدة‌ مجله‌ ، همچنين‌ عنوان‌ مخفف‌ شده‌ آن‌ (اين‌ عنوان‌ عموماً در داخل‌ مجله‌ ذكرشده‌ است‌) همچنين‌ شمارة‌ سري‌ مجله‌ در صورت‌ وجود.
ــ شمارة‌ جلد مجله‌ (گاهي‌ بصورت‌ شمارة‌ نشر يا شمارة‌ انتشار ذكر مي‌شود) .
ــ شمارة‌ صفحات‌ مورد استفاده‌ بصورت‌ ذكر اولين‌ و آخرين‌ صفحه‌. بعضي‌ مجلات‌ در قسمت‌ منابع‌تنها به‌ ذكر شمارة‌ صفحة‌ اوّل‌ مقاله‌ مورد استفاده‌ اكتفا نموده‌ و از شما مي‌خواهند كه‌ به‌ اين‌ صورت‌عمل‌ نمائيد .

26. پیوستها نمونه اي از پرسشنامه نمونه اي از سياهه وارسي
نمونه اي از آزمايشات

27. مرور متن اوليه و اصلاح آن (تهيه نسخه دوم)
كنارگذاردن مقاله براي يك مدت مشخص (يك روز، يك هفته ...)
تهيه يك نسخه چاپي از متن اوليه
بلند خواندن مقاله و توجه به رواني متن
حذف واژه ها، جمله ها و يا پاراگراهاي غيرضروري
توجه به هدف، چارچوب و گستره مقاله
توجه به يكدستي و انسجام متن و استنادهاي درون متني

28. تصحيح‌ و بازنگري‌ اولين‌ دست‌ نوشتة‌
- آيا تمام‌ قسمت‌ هاي‌ مقاله‌ بدرستي‌ توصيف‌ شده‌ اند ؟
ــ آيا به‌ تغييراتي‌ كلي‌ و اساسي‌ نياز است‌ ؟
ــ آيا سير و آهنگ‌ مقاله‌ يا نوشته‌، منطقي‌ است‌ ؟
ــ آيا نحوة‌ بيان‌، رسا و كافي‌ است‌ ؟
ــ آيا تمام‌ متن‌ نوشته‌ شده‌ لازم‌ است‌؟

29. تصحيح‌ و بازنگري‌ اولين‌ دست‌ نوشتة‌ (ادامه)
ــ آيا نمي‌ توان‌ هيچ‌ يك‌ از شكلها و يا جداول‌ را حذف‌ و يا درهم‌ ادغام‌ نمود ؟
ــ آيا قسمت‌ هاي‌ متن‌ در جاي‌ صحيح‌ و درست‌ خود قرار گرفته‌ اند ؟
ــ آيا توالي‌ پاراگرافها صحيح‌ است‌ ؟
ــ آيا تعداد عنوان‌ ها و قسمت‌ هاي‌ كوچكتر آنها كافي‌ است‌ ؟

30. معيارهاي ارزيابي نوشته هاي پژوهشي
1 ـ آيا مقاله‌ يك‌ گزارش‌ جديد و قابل‌ توجه‌ و يا يك‌ كار و تحقيق‌ تازه‌ مي‌باشد؟
2 ـ آيا عنوان‌ مقاله‌ دقيق‌ و رسا است‌؟
3 ـ آيا مقاله‌ چكيده‌ مناسب و گویا دارد؟
4 ـ آيا روشهاي‌ مورد استفاده‌ بخوبي‌ شرح‌ داده‌ شده‌ است؟
5 ـ آيا ابزار گردآوری اطلاعات بدرستي‌ طراحي‌ شده‌ است؟

31. 6 ـ آيا نتايج‌ معتبر هستند ؟
7 ـ آيا نتايج‌ بدرستي‌ بيان‌ و توصيف‌ شده‌اند؟
8 ـ آيا قسمتهايي‌ از مقاله‌ احتياج‌ به‌ حذف‌ و كوتاه‌ شدن‌ و يا اضافه‌ كردن‌ مطالب‌ و طولاني‌تر شدن‌ ندارند؟
9 ـ آيا اطلاعات‌ بيان‌ شده‌، حقايق‌ و ادعاهايي‌ را كه‌ در مورد بررسیها اظهار شده‌ تائيد مي‌نمايند؟
10 ـ آيا نتايج‌ در پژوهشهای‌ قبلی‌ بحث‌ نشده‌ است‌ ؟

32. 11 ـ آيا مقاله‌ به‌ قدر كافي‌ از منابع‌ معتبر استفاده‌ نموده‌ و نام‌ آنها را ذكر كرده‌ است‌ ؟
12 ـ آيا اشكال‌ ، جداول‌ و تصويرهايي‌ كه‌ وجود دارند ضروري‌ هستند ؟
13 ـ آيا مقاله‌ را از وضعیتی که دارد مي‌توان‌ بهتر نمود ؟
14- آیا مقاله دانش نویی را ارائه می کند؟
15- در مجموع، آیا مخاطبان مورد نظر، از خواندن مقاله رضایت خواهند داشت؟

33. تحليل يک مقاله نمونه
بهترين شيوه براي تقويت توانمندي در نوشتن عبارت است از مطالعه و تحليل چند مقاله:
پي بردن به ساختار و اجزاي آن
پي بردن به شيوه هاي نظم بخشيدن به ساختار
پي بردن به سبک نگارش
پي بردن به انسجام متن
پي بردن به رويکرد مباحث
پي بردن به چگونگي استدلال، استنتاج و پايان دادن به مقاله

34. بخوانيد، بخوانيد، بخوانيد، بنويسيد، بنويسيد، بنويسيد
تا...
موفق شويد!

35. از خودتان‌ و دیگران بپرسيد :
آیا مقاله توانسته است آنچه در ذهن داشتید نشان دهد،
آیا مقاله توانسته است تصویر درست و نسبتا کاملی از موضوع را ارائه دهد؟
آیا مسئله اصلی بوضوح نشان داده شده است؟
آیا هدف مقاله در ابتدای آن منعکس شده است؟
آیا مقاله به هدف مطرح شده دست یافته است؟
آیا ساختار مقاله منطقی و در بر دارنده همه اجزاء مورد نظر می باشد؟
آیا عنوانهای فرعی بدرستی انتخاب شده اند؟

36. آیا ساختار و متن مقاله از انسجام لازم و وحدت رویه و سبک برخوردار است؟
آیا مرور پیشینه بدرستی انجام گرفته است؟
آیا متن مقاله از پیشرفت منطقی برخوردار است؟
آیا جمله های آغازین، میانی، و پایانی
آیا استنادها و نقل قول ها بجا و روشمند ارائه شده اند؟
آیا حجم (طول) مقاله متناسب با موضوع است؟
آیا چکیده مقاله بازگو کننده محتوای آن می باشد؟
آیا کلیدواژه ها بدرستی انتخاب شده اند؟