1. Leksičke promjene kraja dvadesetog vijeka danas
Danko Šipka

2. Tok izlaganja
Istraživanje novih leksema u sve tri varijante s kraja dvadesetog vijeka
Pilot istraživanje statusa novih bošnjačkih riječi iz godine
Istraživanje statusa novih bošnjačkih riječi iz

3. Danko Šipka A Dictionary of New Bosnian, Croatian and Serbian Words, Springfield: Dunwoody Press, 2002
Baza podataka od oko 45,000 sakupljena krajem dvadesetog vijeka iz novinskih korpusa i rječnika
Primijenjenolingvistički cilj: predstaviti lekseme koje nisu u tada najkorišćenijim rječnicima a koje govornik engleskog neće prepoznati

4. Grupa
Primjer
Broj
Postotak
Ekavski
međususedski, mega-uspeh, proterivač
1880
4.19%
Hrvatski
bojišnica, božićnica, uradak
632
1.41%
Radikalnohrvatski
datkovni obradnik, munjkovni, rednik
203
0.45%
Bošnjački
lahko, mehko, poselamiti,šehid
243
0.54%
Radikalnobošnjački
dekika, greb, hudovica, krhat, zijehati 68
0.15%
Srpski
instalisati, naduvan, paraklis, pasuljast 61
0.14%
Radikalnosrpski
đeneral, sohran, toržestven, vaznositi 20
0.04%
Obilježeno
3107
6.92%
Neobilježeno
41772
93,08%
Ukupno
44879
100,00%

5. Domen
Primjeri
broj
postotak
Računarstvo
bejzik, C, izvršni program, kobol, server
7218
16.08%
Politika
abdićevac, deposovac, espeesovski, hazeovština
3367
7.50%
Stil
ajlajner, alko-vikend, porno-zvezda, rejv, trendaš
1889
4.21%
Vojska
ARBiH, bitnica, miročuvar, motorola
1467
3.27%
Mediji
BHT, blic-pitanje, brifing, niskotiražan
1243
2.77%
Ekonomija
diler, d.o.o., gospodarstvenik, telebanking
1140
2.54%
Medicina
anoreksija, bulimija, CD-uređaj, posttraumatski
984
2.19%
Druge tehonologije
akrilik, autoblokator, homologacija, videotelefon
926
2.06%
Religija
akšam namaz, bogoodstupništvo, satanistički
792
1.76%
Muzika
afro-udaralje, bluz-pevač, rokerica, solo-album
705
1.57%
Sport
aikidoka, ATP turnir, kramponke, super G
691
1.54%
Pravo
abolicija, bezakonost, bezvizni, privatnopravni
499
1.11%
Ekologija
bio-bašta, bio-razgradiv, eko-država, grinpisovac
215
0.48%
Psihologija
apercepcioni, depsihlogizirati, isfrustrirati, psihocid
167
0.37%
Umjetnost
apstraktivac, neoavangarda, šagalovski, videoart
160
0.36%
Vazduhoplovstvo
avio-let, čarter-flota, erbas, flajt-direktor
140
0.31%
Narkotici
acid, betametazon, krek-kokain, narkomafijaš
124
0.28%
Filozofija
altiserovac, autoempirijski, bitoslovlje, ničeanski
108
0.24%
Građevina i arhitektura
gradogradnja, korbizjeovac, medijapanac 81
0.18%
Lingvistika
bošnjakizam, europanto, psiholingvistkinja
Ideologija
ideologema, ideološki background, kreacionizam 80
Biologija
avokado, briselski kupus, jojoba 21
0.05%
Raslojeno
22098
49.24%
Neraslojeno
22781
51%
Ukupno
44879
100.24%

6. Generatori promjena a. Naučno-tehnološke promjene
b. Socio-ekonmske promjene
c. Rati i nacionalizam
d. Promjene u stilu života
e. Oživljavanje religije
f. Nove ideologije, umjetnički i medijski pokreti
g. Kognitivni i ludički impulsi

7. Jezički procesi devedesetih
Nove i oživljene lekseme i afiksi,
Nova značenja, proširenja ili suženja postojećih,
Promjene u konotaciji, upotrebnim odlikama, čestoći,
Slabljenje leksičke norme,
Ortografske, morfološke i tvorbne posljedice leksičkih promjena

8. Nove riječi I Kognitivni:
2878 novih apstraktnih imenica sa sufiksom -ost (npr. apolitičnost)
Ludički:
mojstven, napetoleden, nigdenedostajući

9. Nove riječi II
jugosrpska vlada, jugosrpski, komunistosrpski, pansrpski, parasrpština, prosrpski, protusrpstvo, srpanj, srpska ekavica, srpskobosanski, srpskohegemonistički, srpština, velikosrpska agresija, crveni srbokomunizam, inosrbijanac, odsrbljen, osrbljen, prosrbljen, rasrbljavanje, rasrbljen, rasrbljenost, rasrbljivanje, srbizacija, srbizovan, srboboljševički, srboboljševik, srbocentričan, srbocentrik, srbočetnički, srbofilstvo, srbofoban, srbofobičan, srbofobičnost, srbofobija, srbofopski, srbokatolik, srbokomunistički, srboljubac, srboljublje, srboljupstvo, srbomirilac, srbomrzac, srbomrzački, srbomrzeći, srbomrzićki, srbomrzija, srbomrzitelj, srbomržnja, srboskorojević, srboubica, srboubistvo, srbounitarist, srbozaljubljen, srbožderan, srbožderski, srbski.

10. Nove riječi III
brozan, brozinac, brozist, brozista, brozizam, brozoidan, brozolik, brozonostalgičar, brozotiranida, brozovac, brozovčić, brozovluk, brozovski, brozovština, okolotitićevac, postbrozni, postbrozovski, titić, titinski, titofilističar, titoidan, titoist, titoista, titoistički, titoizacija, titoizam, titoiziran, titoizovan, titolesku, titolog, titomanijački, titoslavija, titovac

11. Nova značenja golub ‘ptica’ > ‘umjereni političar’,
mjesto ‘lokacija, grad…’ >‘URL, internetska lokacija’
pancir ‘oklop’ > ‘neprobojni prsluk’
plastičar ‘likovni umjetnik’ > ‘kozmetički hirurg’
šljem ‘vojni ili građevinski’
kaciga ‘automobilska ili astronautska’
kaciga ‘vojna ili građevinska’
kaciga ‘automobilska ili astronautska’

12. Upotrebne karakteristike
amidža ‘ujak’ (kolokvijalno > standardno)
poselamiti ‘pozdraviti’(kolokvijalno > standardno)
siječanj ‘januar’ (hrv > hrv, boš)
veljača ‘februar’ (hrv > hrv, boš)

13. Slabljenje norme
bilderuša, brinetuša, cmizdruša, divljakuša, milicioneruša, oficiruša, ogovaruša, pederuša, perverzuša, pokvarenuša, prikačuša
bezbednjak, bežičnjak, doslovnjak, duhovnjak, estradnjak, grupnjak, hladnjak, hudnjak, jutarnjak, kožnjak, kulturnjak, lažnjak, leptirnjak, ličnjak, luksuznjak, maštovnjak, mirovnjak, nadobudnjak, narodnjak, naslovnjak, običnjak, obreznjak, oklopnjak, oklopnjak, okolnjak, opreznjak, otkačenjak, perverznjak, pohotnjak, polovnjak, polupismenjak, pornjak, poslovnjak, pozorišnjak, promidžbenjak, rasplodnjak, samotnjak, skupnjak, slobodnjak, slovnjak, službenjak, stajnjak, studenjak, stukovnjak, stvarnosnjak, svjetilnjak, trbušnjak, usmerenjak, usmjerenjak, viljenjak, zabavnjak, zagrobnjak

14. Tvorbene posljedice Fleksibilniji obrasci., borhesovsko-pavićevski
Širenje pojedinih afiksa, npr. nacio-, euro-, ju-, -er, itd.
Nestabilni feminizacijski sufiksi: psihologica, psihologinja, psihologistica, psihološkinja; biznismenka

15. Gramatičke posljedice
a. Širenje nepromjenjivih pridjeva, npr. LPT port, jugo predsjednik
b. Širenje participa, npr. destabilizirajući prekid pregovora
c. Adaptacija biaspektualnih glagola, npr. finansirati > isfinansirati

16. Pravopisne posljedice
Nefonetsko čitanje i novi slovni znaci
FTP [ef-te-pe or ef-ti-pi]
advertizing [advertajzing]
Europay [juropej]
yu-nostalgija
Crobex

17. Podrobnije informacije u:
Danko Šipka Osnovi leksikologije i srodnih disciplina (drugo izdanje), Matica srpska, 2006.

18. Nove bošnjačke riječi

19. Lebensraum pretpolitički stavovi
Srbi 55,28% u SFRJ
SFRJ treba da bude očuvana
Hrvati 85,51% u SRH
Hrvatska treba da bude nezavisna
Bošnjaci 47,28% in SRBiH
Bosna i Hercegovina treba biti nezavisna

20. Pretpolitičke preferencije: 1992
Jugoslavija
Da Ne B
o Da B s n
a Ne S H

21. Sadašnje pretpolitičke preferencije
(Kon)federalizacija
B Da Ne
o Da B s n
a Ne S H

22. Opšte hrvatsko 1 bošnjačko srpsko2
Ograničeno
slavenski, općina, definirati, listopad
truhao, mehak, babo, amidža, šehid

23. Sociolingvistika društva
Šipka, Milan Standardni jezik i nacionalni odnosi u Bosni i Hercegovini ( ) - Dokumenti, Institut za jezik Sarajevo, 2001.
Neweklowsky, Gerhard BOSANSKI - HRVATSKI - SRPSKI /BOSNISCH - KROATISCH - SERBISCH Aktuelna pitanja jezika Bošnjaka, Hrvata, Srba i Crnogoraca, WIENER SLAWISTISCHER ALMANACH, Sonderband 57, WIEN 2003.
Greenberg, Robert Language and Identity in the Balkans Serbo-Croatian and Its Disintegration, OUP 2004

24. Pilot-istraživanje u jesen 2004.

25. Start BiH
Novi Horizonti
Jedinica tekućeg teksta
280721
340070
Bošnjački
176
5527
0.063%
1.625%
*lah(a)k* 6 67
*lak* 63 1
*amidž/da{j|i}dž* 10 44
*uj/tet/stri* 4

26. Hipoteze
Korpusna distribucija novouvedenih riječi izuzetno je ograničena
Novouvedene bošnjačke riječi služe kao obilježavač nivoa konzervatizvnosti unutar te etničke grupe

27. Istraživanje 2007-2008 Opšti medijski izvori (manje konzervativni)
2. Islamski medijski izvori (više konzervativni)

28. Opšti BHDani http://www.bhdani.com
Bosna ekspres
Bosnjaci
Bosnjacki topraci
Kitabhana
Walter
Nova Grapska
OHR
ONASA
Oslobodjenje
Sabah
SlobodnaBosna
Superbosna
StartBih

29. Islamski Bošnjakinja http://www.bosnjakinja.net
Džemat
ElKalem
Islam
Muslimanski glas
Nahla
Novi horizonti
Preporod
Rijaset IZ
Saff

30. Metodologija
Asistentkinja, Sara Schwalm, dobila uputstva da, ravnomjerno koristeći prethodno navedene izvore, formira dva korpusa, svaki od približno milion jedinica tekućeg teksta (odvajanje istraživača od procesa prikupljanja korpusa),
Glavni istraživač, koristeći skriptove u PERL-u statistički obradio dva korpusa i izveo zaključke

31. Udio nove bošnjačke leksike
(pojavnica)
Opšti izvori
Islamski izvori
Ukupno
997149
997861
Bošnjački
754
17555
Postotak
0.076%
1.759%

32. Statistička značajnost
Bošnjačka leksika
Tip teksta
0.0883
p=0.00

33. Nova bošnjačka leksika u dvije grupe tekstova
Ukupno
2824
Islamski
373
13.21%
Opšti
177
6.27%

34. Zaključci
Varijantski markirane lekseme uvedene devedesetih godina dvadesetog vijeka ostvarile su ograničen uticaj u ukupnoj leksičkoj masi, čak i u masi svih novih riječi Kako vrijeme prolazi, njihova društvena funkcija podliježe promjeni i one se postepeno preobraćaju u obilježavač konzervativizma