1. KOMPARATIVNA PRAVNA HISTORIJA
Doc. dr. Omer Hamzić
Asist. Benjamina Londrc, dipl.iur.,
Kiseljak, godine

2. II. Buržoaske revolucije
1. Engleska revolucija,
2. Američka revolucija,
3. Francuska revolucija,

3. 1. Engleska revolucija
a) Klasna struktura i politički odnosi
b) Odnosi krune i parlamenta
c) Sukob kralja i parlamenta
d) Rat kralja i parlamenta (Oliver Kromvel) 
e) Engleska kao republika,
f) Restauracija monarhije (1660.)
g) Pojava političkih stranaka
h) Habeas Corpus Act
i) „Slavna revolucija“
j) Bill of Rights (Deklaracija o pravu) 1689,
k) Akt o ograničenju krune, 1701.
l) Parlamentarna monarhija

4. a) Klasna struktura i politički odnosi
- Do početka XVII st. engl. vladari su mogli sprovoditi apsolutističke mjere u svojoj unutrašnjoj politici;
- Još uvijek je vladala izvjesna ravnoteža između zemljišne aristokratije i buržoazije, a anglikanska crkva uspijevala da se suprotstavi katoličkoj reakciji;
- Vremenom se socijalne i vjerske razlike zaoštravaju, a apsolutističke težnje vladara dospijevaju u zavisnost od volje sve razvijenije građanske klase i novog plemstva;
- Zato Englesku tokom cijelog XVII st. oprerećuju socijalni, pol. i vjer. sukobi koji su se završili velikim revolucionarnim promjenama u vidu:
(1) pobjede buržoazije,
(2) zavođenja parlamentarizma i
(3) učvršćenja građanskih prava:

5. a) Klasna struktura i politički odnosi
- Iz protivrječnosti feudalnog društva epohe apsolutizma prvo je potražila izlaz građanska klasa u Engl.;
- Rana revolucija u Engleskoj, već u prvoj pol. XVII st. rezultat je povoljnog rasporeda klasnih snaga: engleskog plemstva i građanstva
(1) Englesko plemstvo tog perioda nije ustvari ništa drugo do krupna buržoazija koja drži zemljišne posjede (pošto je dalo zemlju u zakup živjelo je od zemljišne rente);
(2) Prestrojavanje engleskog plemstva i građanstva:
- Na jednoj strani engl. plemstvo se neprestano obnavljalo novim elementima iz redova trgovaca i industrijalaca;
- Na drugoj strani, kako mlađi sinovi ovih aristokrata nisu imali pravo nasljeđivanja plemićke titule i posjeda, to su izlazili iz svoje klase i gubili se u redovima građanstva;

6. a) Klasna struktura i politički odnosi
- Uspostavlja se interesna veza burž. (građanstva) i zemljo- posjedn. (plemstvo) – vidimo dva procesa: (1) protjerujući seljake, obezbj. burž. jeftine radnike i (2) vezujući se za građanst., novo plemstvo razvija velike poslove.
- Na taj način, već u XVII st., veliki zemljišni posjedi u Engl. nisu bili feudalna, već privatna svojina;
- Povezanost građanstva i dijela zemljoposjednika stvorila je uzajamnu zajednicu interesa buržoazije i dijela zemljo- posjednika kojoj se pridruž. i plebejske mase u gradovima;
- Nasuprot tome, kraljevska vlast je ustala u odbranu svojih interesa, feudalne vlastele i državne crkve, odnosno za očuvanje feudalizma;
- U borbi sa buržoaz., kruna je imala protiv sebe plemićko- buržoaski parlament, kojeg su čvrsto podržavali široki slojevi trgovaca, seljaka i zanatlija;

7. b) Odnosi krune i parlamenta
- Kraljica Elizabeta I (1558. – 1603.) podržala je umjereni protestantizam – nakon što je njena prethodnica Marija Tjudor (Tudor) zv. Krvava, kćerka Henrija VIII, silom pokušala vratiti katoličanstvo;
- Krajem vladavine Kraljice Elizabete, sve moćniji „neple- meniti“ građani počeli su da dovode u pitanje njenu nepri- kosnovenu vrhovnu vlast nad njima i nad crkvom;
- Dalje zaoštr. odnosa krune i parl. izvano je poslanicom kralja Džemsa I (1603. – 1558.) kojom je tvrdio da njegova loza Stjuarti (Stuart) vlada Engl. i Škotskom po „božaskom pravu“, što znači da se ona nalazi iznad ljudskih zakona;
- Kao reakcija na tu poslanicu, u registar parlamenta une- sena je Deklaracija o tome da su prava i slobode englesk. parlamenta prastarog porijekla, da su nenarušiva, da su ona neotuđiva prava engl. naroda i da ih kralj ne može oduzeti od parlamenta;

8. c) Sukob kralja i parlamenta (peticija o pravu, 1628.)
a) Čarls I ( ), sin kralja Džemsa I, radi učešća u 100-godišnjem ratu, pred parlament postavlja zahtjev za uvođenje novih poreza
- Donji dom (trg. i indust. burž. i sred. plemstvo) se tome odlučno suprotstavio i izglasao “Peticiju o pravu” i nepovredivost parlamenta
- Peticija o pravu ogranič. kralja:
(1) da ne može uvoditi poreze bez sagl. Donjeg doma, niti kažnj. one koji odbiju da plate poreze koje parlament nije odobrio,
(2) da se niko ne smije hapsiti bez suda,
(3) da se ukinu prinudna konačenja vojnika i izvanredni sudovi,
dakle – ograničava kralja i proklamuje nepovredivost parlamenta;

9. c) Sukob kralja i parlamenta (velika remonstranca, 1640.)
b) “Kraki parlament”: iako je bio prisiljen da potvrdi Peticiju o pravima, Čarls I raspušta parl. i do vlada apsolutistički, kada ponovo saziva parl., koji je zasjedao samo tri nedjelje, tzv. kratki parlament.
c) “Dugi parlament”: poslije izbora, u novembru sazvan je parlament koji je radio do i poznat je kao dugi parlament;
- Parl. je odmah podnio kralju tzv. Veliku remonstrancu u kojoj je nabrojan dug spisak svih povreda starih prava i privilegija engl. naroda, koje je kralj učinio ili omogućio;
- Sukob između kralja i parlamenta se zaoštravao, naročito pošto je parlament podnio kralju ,Ultimatum u 19 tačaka kojim je traženo priznanje kontrole parlamenta nad državnom upravom;

10. d) Rat kralja i parlam. (Oliver Kromvel)
a) Odbacivši Ultimatum u 19 tačaka, Kralj Čarls I je objavio rat parlamentu – čime je označen početak engl. buržoaske revolucije;
- U početku je kraljevska vojska bila nešto nadmoćnija, sve dok vojsku parlamenta nije reorganiz. Oliver Cromwell, stvorivši dobro naoružanu i dobro plaćenu vojnu silu;
- U odlučujućoj bici kod Nesbija (Naseby) g. rojalisti (kraljeva vojska) su potučeni;
b) U toku borbi, u parlamentu je izvršena diferencija na dvije strane i tri struje: (1) presbiterijanci na jednoj i (2) independenti i (3) leveri na drugoj strani ):
(1) presbiterijanci : „partija kese“, (koji su se obogatili u revol. i gornji sloj. novog plemstva ;(2) independenti: nezavisni, slojevi sitne buržoazije koji su se zalagali za nezavisnost crkve od države; (3) Leveleri: opće izbor. pravo, vjer. slobode, jednakost;

11. d) Rat kralja i parlam. (zakon o ukidanju monarhije)
c) Presbiterijanci su željeli izmirenje sa kraljem i okončanje revolucija, independ. i leveleri tražili su radikalne pol. i socijalne reforme:
- U sukobu sa prezbiterijancima pobijedili su independenti koje je predvodio Oliver Kromvel;
- Kralj Čarls I osuđen na smrt i pogubljen 1649.,
- Parlament donosi Zakon o ukidanju monarhije i progl. Republike koja će trajati do 1688., do dolaska na prijesto Viljema Oranskog ( period engl. republike);
- Oliver Kromvel, koji je bio neumoljiv, fanatično religiozan i dostojanstven čovjek, zaveo je u zemlji red i puritanizam;
- Njegova vlast je sve više dobijala karakter lične diktature koju je predvodio oslanjajući se na plemićke i kulačke elemente u vojsci;

12. e) Engleska kao republika (ustav 1653. – protektorat)
a) Nakon što se obračunao sa protivnicima revolucije, Kromvel je nekoliko puta sazivao stari (ali krnji) “dugi parlament”, da bi ga na kraju raspustio i uspostavio novi, ustvari “svoj” poslušni parlament;
- Taj je parlament izglasao ustavni akt “Instrument upravljanja” - Ustav od godine kao osnovni zakon u Engleskoj,
- Po Ustavu iz uspostavljena je organizacija i sistem vlasti poznat kao protektorat;
b) Rezultat revolucije: uspostavlj. vojničko-republikanske dikatature Kromvela, koji je dobio naziv lorda protektora:
– Surovo ugušio ustanke i donio Navigacioni akt, protek- cionistički Zakon o plovidbi) iz – pomoć engl. Burž.
- Engleske je prvi i zadnji put u svojoj historiji postala Republika;

13. f) Restauracija monarhije (1660.)
- Kromvela je nakon smrti naslijedio sin Ričard, koji nije bio sposoban da suzbije opće nerede u zemlji;
- U takvim uslovima vladajući slojevi engleskog društva smatrali su da će za njih najbolje rješenje biti povratak Stjuarta na engleski prijesto;
- Stvar u svoje ruke uzeo rojalistički gen. George Monk, koji je prisilio parlament da vrati na engl. prijesto Charlesa II, sina pogubljenog Charlesa I;
- Novi kralj je obećao da će očuvati revolucionarne tekovine plemstva i buržoazije, mada su u početku progonjeni učesnici revolucije (čak je i Kromvelov kostur iskopan i obješen);

14. g) Pojava politič. stranaka (Vigovci, torijevci)
a) Godine sastao se novi parlament, poznat kao Vigovski parlament (u novim uslovima stvaraju se dvije političke struje, ta god. obilježava početak dviju pol. stranaka: Torijevaca i Vigovaca);
b) Torijevci su kraljevi privrženici, pristalice jačanja kraljev. vlasti kao protivteže parlamentu;
c) Vigovci su predstavnici interesa buržoazije i obogaće- nog srednjeg plemstva, opoziciono raspoloženih prema kruni;

15. H) HABEAS CORPUS ACT (AKT O BOLJEM OBEZBJEĐENJU SLOBODE PODANIKA I O SPREČAVANJU ZATOČENJA PREKO MORA, 1679.)
a) U parl. su od g. preovladavali vigovci, koji su svoju aktivnost poč. izdavanjem zakonod. akta Habeas Corpus Act ili Akt o boljem obezbjeđ. slobode podanika i o spreč. zatočenja preko mora, kojeg je kralj potvrdio
„...Čuvari šerifskih zatvora dužni su po nalogu sudu predati neko lice u roku od tri dana od dana dostavlj. naloga...“; „Ti si dužan da predaš lice na sud..“ – što predstavlja jedan od zahtjeva suda prema upravi – jedna je od najznačajn. garancija lične slobode –
- To je, zapravo,naredba upućena drž. organu ili služb. licu koje je lišilo slobode drugo lice da ga odmah privede sudu i obrazl. ne samo zakonitost već i razlog za ovako postup.;
- Time je parlament osigurao sam sebe;
- Postao jedan od najvaž. ustavnih dokumenata Engleske;

16. i) „Slavna revolucija“ (Džems II i kćerka Marija)
a) Nasljednik Charlsa II, James II (1685. – 1688.) bio je poznat kao revnosni katolik i pristalica apsolutizma, koji je zbog svoje katol. orijentacije izazvao protiv sebe čak i staru zemljoposjedničku aristokratiju;
- U takvim prilikama, novoizabrani parlament (iako sas- tavljen većinom od torijevaca), nije mogao podržati kraljevu apsolutistističku politiku., pa je prijesto ponudio Džemsovoj kćeri Mariji i njenom mužu, protestantu, „štathalteru“ Ujedinjenih holandskih pokrajina Williamu Oranskom;
- Parlam., sazvan službeno je W. Oranskog progla sio kraljem, pošto je James II bio prisiljen da se povuče;

17. i) „Slavna revolucija“(1688., W. Oranski)
b) Na engleskom prijestolju našao se kralj koji je odgova- rao interesima vladajućih slojeva engl. društva;
- Ovaj prevrat engleski historičari nazivaju slavnom revo- lucijom, nasuprot revoluciji od 1649., koja je po njihovoj ocjeni bila samo veliki bunt;
- Ustvari, g. na tron je doveden kralj koji je odgo- varao interesima vladajućih slojeva engl. društva, ali snagu i mogućnost da to lahko izvede, buržoaziji je obezbijedila upravo revolucija iz 1649 g.
- William Oranski je, dolazeći iz zemlje u kojoj je vladala buržoazija, bio potpuno spreman da se prilagodi tadašnjim predstavama o ustavnom kralju;

18. j) Bill of Rights (Deklaracija o pravu), propisuje ograničenja kraljeve Vlasti) 1689.
a) Bill of Rights (Deklaracija o pravu) potpisao je William Oranski, stupajući na prijestolje, god.
- (1) Propisuje ograničenja kraljeve vlasti: kralj nije bio ovlašten bez saglasnosti parlamenta:
(a) obustaviti važnost zakona,
(b) osloboditi bilo koga od zakonskih posljedica,
(c) odobriti bilo kakve izuzetke od zakona;
(2) Nije bilo moguće osnivati posebne sudove u vezi sa crkvenim ili drugim pravima;
(3) Podanici se imaju pravo obraćati kralju s raznim mol- bama i niko se ne smije zbog toga goniti;
(4) Zabranjuje se pribjegavanje kaznama koje nisu pred- viđene u zakonu;

19. j) Bill of Rights (Deklaracija o pravu), oduzima ovlaštenja od kralja idaje ih parlamentu, 1689.).
b) Bill of Rights propisuje: (1) oduzima (ograničava) ovla- štenja kralju, (2) daje ovlaštenja parlamentu i (3) prokla- muje slobodu za protestantsku religiju;
- (1) Kralj nije bio ovlašten da uvodi nove poreze i dažbine bez saglasnosti parlamenta;
- (2) Kralj ne može sakupljati ni držati stajaću vojsku bez saglasnosti parlamenta;
- (3) Protestantska religija i njeni sljedbenici imaju slobodu u svakom pogledu;
- (4) Izbori za parlament moraju biti slobodni, a sam parla- ment mora se sastajati dosta često;
- (5) U parlamentu je obezbijeđena sloboda govora;
- (6) Parlament izdaje sve akte za koje nađe da su potrebni i oslobođen je od kontrole sa bilo koje strane;

20. k) Akt o ograničenju krune, 1701
a) Utvrđujući red naslijeđ. pijestolja poslije W. Oranskog i njegove ž. Marije, koji nisu imali djecu, taj zakon potvrđuje ograničenja. kraljevske vlasti u korist parlamenta;
- Postavlja se pravilo prema po kojem se za punovažnost akata traži da na njima, pored kraljevog potpisa, stoji i potpis odgovornog prvog ministra (premijera);
- Propisano da kralj imenuje sudije i da oni vrše svoju duž- nost sve dok imaju dobo ponašanje (mogli su biti smije- njeni naročitim rješenjem parlamenta ili po odluci suda);
b) Nakon donošenja Akta o ograničenju krune, parlament je za engl. kralja izabr. jednog predst. male njem. knež. Dinast. Hanover-Gotha, - bila u dalek. srod. sa Stjuartima;
- Engl. kralj. porodica je tek u Prvom svj. ratu odbacila njem. ime Saxe-Cobrirg-Gotha i uzela engl. dinastički naziv Windsor

21. l) Parlamentarna monarhija
a) Aktima donesenim poslije “slavne revolucije” u Engleskoj je uspostavljena ustavna monarhija:
- Godine Engleska i Škotska su zajednič. pristankom postale jedna kraljevina pod imenom Velika Britanija;
- I pored toga što je zadržala monarhiju, “slavna revol.” je, svu vlast predala parlamentu, tako su položeni temelji predstavničke vlasti, odnosno temelji parlamentarizma;
b) Političkom stabilizacijom poslije “slavne revolucije” pravim gospodarima u državi postali su lordovi, bankari i krupni trgovci i zemljoposjednici, to jest gornji sloj posjed- ničke aristokratije;
- Od tada o britanskoj politici nije više odlučivao ishod borbe između kralja i buržoazije, nego konkurencija između torijevaca (konzervativci i vigovaca (liberali), kao predstavnika dviju različitih frakcija engleske buržoazije;

22. l) Parlamentarna monarhija
c) Aristokratija je imala većinu u parlamentu, a držala je u rukama čitav prosvjetni, pravni, crkveni i upravni aparat;
- Mnogo slavljena sloboda engl. ustava, na kojoj su evr. prosvjetitelji toliko zavidjeli, svodila se u XVIII st. na neogr. vladavinu nekoliko vodećih porodica;
- Oslonjena na tehnički napredniju poljoprivredu i industriju koja je bila u stalnom porastu, Britanija je u prvoj pol. XVIII st. ušla u „zlatno doba profita“;
- Gotovo se udvostručio broj njenog stanovništva, smanjili su se državni dugovi, njena flota je ovladala morima, kolo- nijalno carstvo počelo širiti, trgovina bez svake konkur.;
- Polet burž., plaćali su sitni polj. proizvođ., seljaci kojima je u masama „otkazana“ zemlja na gospodarovom posje- du, zatim zanatlije koji su sve više propadali i ulazili u kate- goriju najamnih radnika, te kolonije koje je metropola držala u otvorenom ropstvu;

24. 2. Američka revolucija
a) Američke kolonije (južne, sjeverne),
b) Kontinentalni kongres (Filadelfija, 1774.),
c) Deklaracija nezavisnosti ( ),
d) Konfederacija (članci Konfederacije, 1776.),
e) Uspostava Federacije,
f) Ustav SAD,

25. a) Američke kolonije (pravno-politički položaj)
a) Engleske kolonije u Sjevernoj Americi činilo 13 kolonija duž km atlantske obale Amerike;
- Najstarija od ovih kolonija Virdžinija (Virginia) osnovana je ,. a posljednja Džordžja (Georgia) (ostalih 11 bile su: Massachusetts, Conecticut, Rhode Island (Rod Ajland), New Hampsihire, New York, New Jersey, Pensyl-vania, Delawarw (Delauer), Maryland, North Carolina i South Carolina, odnosno Sjeverna i Južna Karolina)
- Prvi udarac engleskoj moći i prevlasti došao je upravo iz njenih sjevernoameričkih kolonija;
b) Kolonije su uživale izvjesnu političku i pravnu autono- miju, koja se oslanjala:
(1) dijelom na običaj. pravo i „osnovne sporazume“ lokal- nih doseljenika i
(2) dijelom na „povelje“, t.j. ustavotvorne akte o kolonija- ma, koje je dala engl. kruna;

26. a) Američke kolonije (južne, sjeverne)
c) Sjeverna i južna grupa kolonija: (1) južne – starije, plan- tažerska privreda, robovi; (2) sjeverne, mlađe – farmerska privreda, pomorstvo i trgovina;
- U sastavu SAD, osim Nove Engl. – kako se naziva glavna grupa kolonija, ušla je Nova Holandija (od g. New York) koju su – pokorili Englezi, istovr. sa Novom Švedskom, t.j. današnjim Delawareom;
- U juž. kolon., koje su starije po postanku dominirala je: plantaž. privreda sa aristokratiziranim zemljoposjednici- ma, za koje su radili sirom. bijelci i robovi – crnci;
- U sjev. kolon. (Nova Engl.): dominirala farmerska privr., pomorstvo i trgovina u primorju (stanovnišvo: iseljenici, mahom iz engl. gradske i seoske sredine – republikanci i puritanci, doseljeni tokom XVII st.);

27. b) Kontinentalni kongres (Filadelfija, 1774.)
- Mlada američka buržoazija koja se obogatila za vrijeme Sedmogodišnjeg rata i zadobila izvjesno ratno iskustvo, počela je zauzimati vrlo neprijateljski stav prema ekonom. tutorstvu od strane Engleske;
- Odgovor američke buržoazije na britansku politiku povećanja poreza, uvođenjem raznih taksa i kočenja njenog ekonomskog razvitka, bio je saziv Kontinenalnog kongresa u Filadelfiji, septembra 1774., na kojem se razgovaralo o organiziranju otpora;
- U prolj , kad su britanske trupe pokušale da zauzmu vojna skladišta oko Bostona, počeo je rat, koji se završio 6 g. kasnije predajom Britanaca (1771.) i mirom u Parizu, (1783.);

28. c) Deklaracija nezavisnosti (filadelfijski kongres, 4. 7. 1776.)
a) Virdžinijska deklaracija prava, (donesena još u toku samog rata) imala je uticaj na sve kasnije buržoas- ke deklaracije prava;
b) Tri dana nakon Virdžinijske deklaracije, t.j g. Filadelfijski kongr. (sastojao se od predstavnika imućnog zemljoposj. i trgovačkog dijela američkog stanov.), i proglasio Deklaraciju o nezavisnosti SAD;
- U Deklaraciji se navodi: „Mi smatr. da je samo po sebi jasno da su svi ljudi stvoreni jednaki , da im je njihov tvorac dao izvjesna neotuđiva prava, među kojima – život, slobodu i težnju za srećom, da za obezbjeđenje tih prava ljudi organiz. vlade, čija pravična ovlašt. proističu iz saglasn. onih kojima se upravlja...“
- Ovim se jasno proklamira pravo na revoluciju, na suverenost i onaj krug neprikosnovenih prava – istaknutih još za vrijeme engleske revolucije;

29. (1) oslobođenje kolonija od podaništva engleskoj kruni;
c) Deklaracija nezavisnosti (Ugovor o miru u Versaju , Priznanje nezavisnosti od str. engleske
c) Oslanjajući se na odredbe Deklaracije o nezavisnosti SAD, Kongres je „u ime i na osnovu vlasti dobrog naroda ovih kolonija“, na svojim zasjedanjima od 2. do g. svečano proklamirao:
(1) oslobođenje kolonija od podaništva engleskoj kruni;
(2) ukidanje svake političke veze između njih i Velike Britanije;
d) Rat je okončan ugovorom o miru u Versaju
- Engleska je priznala nezavisnost 13 Sjedinjenih država;
- Na čelu američke vojske bio je Dž. Vašington, koji je (uz podršku Franc.), okončao rat pobjedom
- Dž Všaington je bio virdžinijski plantažer i oficir lokalne milicije: sposoban organizator i ratnik;

30. d) Konfederacija (članci konfederacije, 1776.)
a) Po usvajanju Deklaracije o nezavisnosti, Kongres pri- stupa stvaranju ustava – slijede Članci Konfederacije Sjedinjenih država:
(1) proklamovani ,
(2) prihvaćeni na kongresu (početak stvaranja ustava zemlje);
(3) definitivno odobreni od svih država tek su ;
b) Člancima konfederacije ustanovljen je međunarodni savez 13 nezavisnih država:
- Svaka država sačuvala je svoju suverenost, slobodu i nezavisnost i svaku vlast, jurisdikciju i pravo, koji nisu preneseni na konfederaciju Sjedinjenih država udruženih u Kongresu;
- Kao cilj Saveza naglašeno je „uzajamno prijateljstvo radi zajedničke odbrane, oslobođenje, sloboda i uzajamno opće blagostanje.“
- Zajednički su bili samo: odbrana i spoljni poslovi;

31. e) Uspostava Federacije
a) Slabosti organiz. Konfederal. saveza gomilaju se poslije rata – Konfed. zaprijetila opasnost da se raspad.
- Odredbe Konfederacije bile su jedan širok sporazum o zajedničkoj akciji za odbranu zemlje i obavljanje spoljnih poslova;
- Poslije rata u zemlji se nakupilo mnogo različ. nezado- voljstava, pa se i George Washington, koji se bio povukao, morao opet vratiti aktivnoj politici;
b) Dva vodeća sloja Konf. –(1) bogata buržoazija New Yorka i (2) virdžinijski plantažeri) odlučuju da labavi Savez zamijene čvrstom vezom i stavaranjem mogućnosti nase- ljavanja amer. zapada;
c) Kongres je 13. juna donio veliku naredbu Konfe- deracije o naseljavanju novih teritorija, na kojoj se temelji „razmnožavanje“ SAD (uništavanje Indijanaca);

32. e) Uspostava Federacije
d) Dok je trajalo intenzivno naseljavanje Divljeg zapada, u međuvremenu je u strogoj tajnosti zasjedao Kongres koji je radio na novom ustavu;
- Od oko 3 miliona st. SAD, pravo glasa na izborima imalo je tek nekih bijelih muškaraca (od 55 čl. Kongresa, 24 su bili finansijeri i bankari, 11 brodovlasnici, a 15 robo- vlasnici, te 5 advokata);
- Oslanjali su se na učenje Monteskijea o podjeli vlasti i o koristima od federalne forme uprave, „koja udružuje unutrašnja preimućstva republika sa spoljašnjom snagom monarhija“.
- Ustavotvorni kongres prihvatio je federalni Ustav , koji je formalno stupio na snagu ;
- Uprkos otporima, postepeno su sve države članice SAD prihvatile taj novi Ustav.

33. f) Ustav SAD (Ustav SAD je rezultat jednog povijesnog kompromisa, odnosno kompromisnog razrješavanja više konfliktnih situacija i interesa)
a) Glavne konfliktne situacije i kompromisi;
(1) Velike drž. protiv malih, odnosno male protiv velikih, (Kongres se sastoji od dva doma, Dom predstavnika i Senata);
(2) Južne države protiv sjevernih (utvrđeno da će se pri određivanju predstavnika u Kongresu i oporezivanju – pet robova računati kao tri bijelca);
(3) Robovlasničke države protiv slobodnih,(dozvoljen je uvoz robova u periodu od 20 godina uz plaćanje „glava- rine“ od 10 dolara po jednom robu)
(4) Poljoprivrivredne protiv manufakturnh i industr. država, (Kongres može većinom glasova oporezovati uvoz, ali ne i izvoz)

34. f) Ustav SAD (predsjednik, kongres, ustavni sud)
(5) Aristokratija protiv demokrata:
- Aristokrati su favorizirali indirektne izbore za predsjed., a neki su predl. njegov izbor doživotno, dok su demokrati tražili direk-tne izbore sa ograničenim terminom;
Kompromis:
- Predsjednika je birao kolegijum elektora za period od 4 g., dok je Senat biran indir., a Dom predstavnika. direktno;
- Ustav je u nadležn. država članica ostavio mnoga važna pitanja, ali uz jaku federalnu vlast: od jedne izborne izvršne vlasti (predsjednika), jednog izbornog zakonodavn. tijela (Kongresa), sa izbornim sudstvom (Vrhovni sud)
- Velika ovlaštenja dobila izvršna vlast sa predsjednikom na čelu (predsjednički sistem)
b) Sadržaj i struktura Ustava: prvobitno imao 7 čl.,prvih 12 amandmana odnosese na prava ličnosti i država,13 – 15 ukidanje ropstva;

36. 3. Francuska revolucija Kriza apsolutizma, Revolucionarna kritika,
Treći stalež,
Rad Konstittuante
f) Ustav iz 1791.,
g) Zakonodavna skupština,
h) Nacionalni konvent,
i) Jakobinski ustav,
j) Jakobinske reforme,
k) Spoljna intervencija protiv revolucije
l) Direktorijum,
Lj) Konzulstvo
m) Napoleonova reforma
n) Carstvo

37. - najveća i najdalekosežnija buržoasko-demokr. revol.,
a) Kriza apsolutizma
a) Neposredno po okončanju američke revolucije, buk- nula je u Evropi velika Franc. revolucija;
- najveća i najdalekosežnija buržoasko-demokr. revol.,
- Za razliku od Engleske burž. revolucije, gdje se burž. borila u savezu sa novim plemstvom protiv monarhije, feudalne vlastele i vladajuće crkve - u Franc. se buržoazija godine u savezu s narodom borila protiv monarhije, plemstva i vladajuće crkve;
b) Franc. je imala sporiji industrijski razvitak u odnosu na Engl. i Sjev. Ameriku (iscrpljenost drž. kakvu je ostavio Luj XIV i birokrat. učmalost merkantilizma bili su faktori koji su znatno ograničavali i kočili razvitak industrije);
- Široke mase – seljaci i gradsko stanovništvo – opterećeni nametima živjeli su u bijedi – dok su kapitalisti – zakupnici poreza i špekulanti živjeli u luksuzu – čime se stvarala atmosfera mržnje i opasnih klasnih napetosti;

38. b) Revolucionarna kritika (Monteskije, Volter, Ruso, Bomarše...)
a) Dok je francus. buržoazija oklijevala da ustane protiv apsolutizma, besmisao postojećeg stanja tjerao je revo- lucionarnu misao ka velikim promjenama; (u otmjenim salonima, slobodno-zidarskim ložama i čitaonic., u kafa- nama i pozoriš., na ulici, govorničkoj tribini i u novinama);
b) Najveći intelektualci – kritičari francuskog apsolutizma – prosvjetitelji – Enciklopedija (Monteskije, Volter, Ruso, Bomarše...);
- Monteskijevom zanosu za ustavnost (nezavisnost i tri bitna dijela vlasti: zakonodavne, izvršne i sudske) i Volterovoj ironiji pridružila se Rusoova strastvenost;
- Prosvjetitelji su g. pokrenuli Enciklopediju u kojoj su najveći mislioci tog vremena iznosili svoja gledišta o politici, religiji, umjetnosti i nauci (Enciklopediju, koja je izlazila više od 20 godina, francuske vlasti su pokušale u dva maha zabraniti zbog pothranjivanja kritičke misli);

39. b) Revolucionarna kritika (najradikalniji ruso, figa-rova ženidba)
c) Skoro svi slojevi francuskog društva jedini izlaz vidjeli su u rušenju svih privilegija, pa i čitavog dotadašnjeg poretka (umjetnici, filozofi, pisci);
- Najradikalniji među kritičarima franc. druš. bio je Žan Žak Ruso, čija su djela Društveni dogovor i odgojni roman Emil postali temelj (evanđelje) revolucije;
- Jedna od najoštrijih kritika francuskog društva došla je iz pozorišta (u Parizu se sa ogromnim uspjehom igrala genijalna Beaumarchaisova komedija Figarova ženidba (Bomarše je učestvovao u američkoj revoluciji)
- Junaci njegove komedije su sluga i služavka, koji se nadmudruju sa privilegiranim dvorjanima i izvrgavaju ih podsmijehu;
- Napoleon je kasnije s pravom opisao Figara kao „revoluciju već na djelu“;

40. c) Treći stalež
a) Pojmom treći stalež bilo je obuhvaćeno više različitih slojeva i grupa:
(1) na prvom mjestu tu je bila buržoazija, a zatim
(2) brojni intelektualci koji su iz provincije u masama nagrtali u Pariz u nadi da će tu nekako preživjeti,
(3) ogromna masa seljaštva koja je stenjala pod teretom brojnih feudalnih obaveza (Pariz i drugi gradovi bili su pre- plavljeni masom proletera i lumpenproletera – podrgljivo - sankiloti,tj. „golaći“);
b) Jedinstvo različitih slojeva - karakteristična crta franc. revolucije u odnosu na engl. revoluciju:
U Engl. se „god buržoaz. borila u savezu sa novim plemstv. protiv monarhije, feudalne vlastele i vladajuće crkve. a g. burž. se u savezu s narodom borila protiv monarh., plems. i vladajuće crkve.“ (Marks)
Ta činjenica dala je francuskoj revoluciji izuzetnu snagu i značaj);

41. D-1) Pobuna trećeg staleža (konstituanta)
a) Da bi dao oduška strahovitog nezadovoljstva u zemlji, , kralj je sazvao staleže, nakon „pauze“ od175 g.;
- Na toj skupštini, predstavnici trećeg staleža nisu prihvatili glasanje po staležima pošto bi ostali u manjini prema sve- ćenstvu i plemstvu, već su tražili da se glasa pojedinačno u prisustvu sva tri staleža (bilo ih je 600, koliko i plemstva i svećenstva zajedno);
b) Ne postigavši sporaz. o načinu glasanja, predst. trećeg staleža, proglašaaju se Narod. skupštinom;
c) Nakon pokušaja zabrane održavanja sjednice Narodne skupštine od strane kralja (kada je pred salu postavljena straža), poslanici su se sastali u jednoj teniskoj sali i svi se zakleli da se neće razići dok ne donesu ustav;
- Ova skupština se zato kasnije proglasila Ustavotvornom (Konstituantom);
- Kralj je pripremao kontrarevolucionarni prevrat;

42. D-2) Pobuna trećeg staleža (bastilja)
a) Prijetnja kontrarevoluc. intervencijom pokreće najšire narodne slojeve: narod Pariza 14. jula 1789., na juriš zau- zima državni zatvor Bastilju, koja je smatrana simbolom ugnjetavanja i nepravde;
b) Nemiri brzo prerastaju u narod. pokret u gradu i selu:
(1) U Parizu i drugim gradovima obrazuju se gradske općine (commune) i odredi nac. garde radi odbrane revolucije;
(2) U selima je počela seljačka revolucija (seljaci odbijaju dalje plaćanje poreza, uništavaju urbarijalne knjige i povelje, ruše i pale plemićke dvorove i zamkove;
c) Širina nar. pokreta primorala je Konstituantu da odloži rad na Ustavu i da rešava probleme koje je situacija na- metala, prije svih agrarno pitanje (tako je ovaj nar.pokret spasio Konstituantu, a kraljevi kontrarev. planovi propali);

43. D-3) Rad Konstit. od avg. 1789. do sep. 1791. (zakon o ukidanju feud
D-3) Rad Konstit.. od avg.1789.do sep.1791.(zakon o ukidanju feud. Režima...)
a) Zakon o definitvnom ukidanju feudalnog režima (4.– )
- Zakon je odredio da se bez naknade ukidaju sva feudalna prava i obaveze vezane za ličnost kmeta;
- Svi ostali tereti, u prvom redu zemljišne rente, podliježu otkupu;
- Ukinuto je izuzetno pravo lova, feudalni sudovi i crkvena desetina;
- Ovim zakonom Konstituanta nije zadovoljila seljaštvo, pa je za svaki slučaj, 10. avgusta vojsku i nacionalnu gardu stavila u pripravnost;

44. E-1) Rad Konstit.. od avg.1789.do sep.1791.(deklaracija prava...)
b) Deklaracija prava čovjeka i građanina (usv ) – zasniva se na idejama prosvjetitelj. filozofije i revolucionarne kritike XVIII st., a proklamuje:
- Ljudska prava i slobode (čl. 1. „Ljudi se rađaju slobodni i jednaki u pravima. Društvene razlike mogu biti osnovane samo u općem interesu.“;
- Jednakost pred zakonom,(Proklamuje princip suverenosti – sva vlast izvire direktno iz nacije (čl. 3); Zakon je izraz opće volje; svi građani imaju pravo da lično ili preko predstavnika uzmu učešće u donošenju zakona (čl. 6);
- Princip neprikosnovenosti privatne svojine: „Pošto je svojina nenarušivo i sveto pravo, to niko ne može biti nje lišen... “; (posljednji, 17., ali najznačajniji član):
- Deklaracija je bila dokument od ogromnog značaja: ostavrenje principa izloženih u njoj značilo je uništenje feudalizma i feudalne države:

45. (1) Zakonom od nov. 1789. konfiskovane zemlje svećenstva;
E-2) Rad Konstit. od avg do sept (reforma crkve, ustav, )
a) Konstituanta je donijela niz zakona kojima je izvršena potpuna reforma crkve:
(1) Zakonom od nov konfiskovane zemlje svećenstva;
(2) Febr g. dekretom ukinuti monaški zavjeti, svi redovi i kongregacije;
(3) jula donijet je Zakon o građanskom ustrojstvu svećenstva, kojim je ukinuta crkvena nezavisnost, a škola i sklapanje braka izuzeti iz nadležnosti crkve;
b) Konstituanta usvaja ustav :u Francusk. uvedena ustavna monarhija;
- Izvršena je podjela vlasti, tako što je zakonodavna skupština ograničavala kralja, dok je biračko pravo bilo znatno ogranič.;
- Francuska krupna buržoazija - koja je imala vodeću ulogu u Konstituanti, smatrala je da je donošenjem ustava okončana revolucija;

46. E-3) RAD KONSTIT. OD AVG. 1789. DO SEPT. 1791
E-3) RAD KONSTIT. OD AVG DO SEPT (NASTOJANJE DA SE REVOLUCIJA ODRŽI U ODREĐ. KLASNIM GRANICAMA...)
c) Nastojanje da se revolucija održi u određenim klasnim granicama nije uspjelo – revol. se nije mogla zaustaviti (rojalisti su ugrož. tekovine revolucije.);
- Uprkos svim pravima čovjeka i svim sveč. izjavama da je nacija suverena i da je svaki Francuz samo građanin, čitav rad Konstituante od g. na reformama i ustavu sveden je na nastojanje da se rev. održi u određ. klasnim granicama;
- Međutim – revolucija se nije mogla zaustaviti: rojalisti su ugrožavali i dosta skromne tekovine revolucije, dok su se razni slojevi buržoazije borili za državu, pobjeđujući i padajući - sve dok Napoleon nije vojnom diktaturom obezbijedio osnovne tekovine revolucije;

47. f.1) Ustav iz 1791.
a) - U junu g. kralj je pokušao da pobjegne iz zemlje, ali je uhvaćen i vraćen;
- Mržnja prema njemu još više se pojačala kad su vladari Pruske i Austrije odlučili da napadnu Franc. kako bi spri- ječili širenje revolucije;
- Poslije tih događaja u Ustavotvornoj skupštini je ocije- njeno da su sazreli uslovi za glavni zadatak – donošenje ustava;
b) Vladajući blok krupne buržoazije i liberalnog plemstva želio je da izgradi sistem s tačno određenim funkcijama vlasti i jakom izvršnom vlašću monarha u okviru ustavnih ovlašćenja
- I same prilike u zemlji ubrzavale su rad na donošenju ustava, jer snage kontrarevolucije nisu mirovale, a siromašni građani sve teže su živjeli, pa su se javili nemiri u gradovima;
- U takvim prilikama, u septembru g., Ustavotvorna skupština donijela je prvi ustav u historiji Francuske;

48. f. 2) Ustav iz 1791. (glavne odredbe: ogranič. Kralja)
c) Glavne odredbe ustava iz 1791.: Francuska ostaje monarhija sa ograničenim ovlastima kralja i ojačanom zakonodavnom skupštinom;
- Kralj je postao samo najviši državni službenik, sa određe- nom platom, nije više bio neprikosnovena ličnost, u slučaju veleizdaje mogao je biti zbačen sa prijestolja;
- Kralj je imenovao sve visoke civilne i vojne funkcionere, ali su oni bili odgovorni Zakonodavnoj skupštini, koja je mogla da ih preda sudu;
- Kralj vodi spoljnu politiku, ali odluke o ratu i miru može donositi samo uz saglasnot Skupštine;
- Sva zakonodavna vlast pripala je Zakonod. skupštini, koja se bira na dvije god. i koju kralj ne može raspustiti;

49. f. 3) Ustav iz 1791. (sredio adminstrativni i pravni haos)
d) Ustav je sredio administrativni i pravosudni haos:
(1) zemlja je podijeljena na 83 departmana (okruga),
(2) departmani su se dalje dijelili na kantone (srezove) i komune (općine);
- Ukinuti su esnafi i sva ograničenja za trgovinu;
- U pogledu političkih prava, građani ipak nisu potpuno izjednačeni – jer je biračko pravo ograničeno biračkim cenzusom, pa su od 26 miliona Francuza biračko pravo stekla samo 4,3 miliona birača;

50. G-1) Zakonodavna skupština: Fanc. ulazi u rat protiv Austrije i Pruske
a) Sastav Skupšt.: većinu je činila umjerena buržoazija, t.j. centar, uz koju su bili i žirondinci, desno monarhisti, a lijevo demokr. i jakobinci);
b) Austrija i Pruska objavljuju rat Fr. da bi spriječile širenje revol., opće je nezadovolj. naroda, kralj sarađuje za zagraničnim neprijateljima Franc.;
c) Na insistir. žirondinaca, Fr. ulazi u rat – zbog slabosti u komandovanju, vojska Austrije i Pruske brzo prodire na franc. terit.. - inicijativu u odbrani preuzimaju jakobinci, obrazovani su novi bataljoni, koji su u Pariz stizali iz unutrašnjosti, jedan od njih bio je iz Marseja -“Marseljeza”

51. G -2) zakonodavna skupština: donosi odluku o zatočenju kralja, raspuštanje skupštine
a) Juriš na kraljev dvorac, 9/ , predvodili su jako- binci, a izvršen je kada se saznalo da žirondinci održavaju tajne veze s dvorom)
b) Nakon zauzimanja kraljevskog dvorca, donesena je odluka o svrgavanju i zatočenju kralja – a zatim raspušt. Zakonod. skup. i raspisani izbori za Nac. konvent, čime počinje burna epoha revolucije;
- Revolucija, to jest juriš na kraljevski dvorac od okončala je vladavinu Burbona i uklonila sa vlasti krupnu buržoaziju;
- Jakobinci su poveli sitnu buržoaziju i gradsku sirotinju, dokazujući da revolucija još nije završena;

52. G -3) zakonodavna skupština: vrijeme dvovlašća, privremeni izvršni savjet, pariska komuna
c) Vrijeme dvovlašća (avg. – sept ) – revolucionarni organi: Privr. Izvrš. savjet i Paris. komuna,
- Privremeni izvršni savjet sastavljen je od 6 ministara;
- Tzv. Pariska komuna, je provodila revoluc. mjere mimo zvanič. drž. org.;
(1) Formirala je vojsku,
(2) rješ. probl. snabdijevanju.,
(3) za borbu protiv kontrar. osnovala je Centralni komit, koji je rukovodio brojnim hapšenjima monarhista;
- Nastojanjem Komune, Zakonodavna skupština je g. donijela Dekret, kojim ukida ograničenja u birač. pravima, koja su data svim Franc. mušk,. sa 21 g.

53. H) nacionalni konvent: ukida monarhiju, pogub-ljenje kralja i kraljice (jan. i okt. 1793.).
a) Izbori za Nacionalni konvent održani su 11– , koji jednoglasno donosi odluku o ukidanju „kraljevske vlasti“, t.j. Monarhije:
b) Nakon donošenja odluke o ukidanju monarhije, zaoštr. se suprotnosti između i jakobinaca (monatnjeri);
- Žirondinci su podnijeli Konventu svoj projekat Deklaracije o pravima i Ustava, koji nisu izglasani;
c) Pogubljenje kralja i kraljice (januar, oktobar 1793.), posebo radikalna struja Montanjera među Jakobincima;
- Jakobinci djeluju kroz Odbor javnog spasa, osnovan jan , kojim je rukovodio Danton;
- Maja jakobinci su obrazovali Revolucionarni odbor, koji je od srušio žirondiste – čime počinje period jakobinske diktature, koji je trajao 14 mjeseci, t.j. do prevrata ;

54. i) Jakobinski ustav
a) Donošenje ustava, (donesen u ratnim uslo- vima – nikad nije primijenjen);
- Ukratko: predviđao da sva vlast bude skoncentr. u Nar. skupš., opće i nepos. pravo glasa, garant. pravo na rad, život i sreću, slobodu misli, štamp., zbora i dogovora, lič. sigur. i opće prosvjećivanja;
- Po ustaljenoj tradiciji, Ustavu je prethodila Deklaracija prava čovjeka i građanina;
- Jakobinska deklaracija je daleko određenije nego sve prethodne govorila o suverenosti naroda i pravu na otpor protiv ugnjetača;
b) Neki članovi Jakobinske deklaracije direktno ponav- ljaju poznata mjesta iz Rusoovog Društvenog dogovora;
c) Glavne crte „Jakobin. ustava“ (jednodomno zak. tijelo, dem. procedure, izvršni savjet, činovnici i sudije podliježu biranju);

55. j) Jakobinske reforme
a) Najvažnije odluke Konventa:
(1) Ukidanje feudalnih obaveza bez naknade,
(2) Ukidanje ropstva u kolonijama,
(3) Ukidanje kršć. rel. i gregor. kalend., uvođenje republikanskog kalendara.;
b) Zbog vanredn. prilika u zemlji i na granicama, jako- binci su se odrekli organizovanja i podjele vlasti po svom Ustavu (Konvent je upravljao preko Nac. komiteta)
- Dekretom od 4. decembra g. određeno je: „Naci- onalni komitet je jedinstven centralni organ upravljanja“;
- Konvent je upravljao preko Odbora javnog spasa i Odbora javne bezbjednosti u Parizu, a u unutrašnjosti preko komesara Konventa i revolucionarnih odbora;

56. k) Spoljna intervencija protiv revolucije
a) Uz podršku naroda i njegovog revol. oduševljenja, Fr. se, vođena jakobincima, odbranila od spoljne evr. feudalne reakc. i stvorila jaku vojsku;
b) Kad su jakobinci učvrstili tekovine revolucije i odbacili spoljenjeg neprijatelja (čak prešli i u osvajanje u Holandiji), uslijedila je zavjera i reakcija buržoazije, 27. jula 1794.;
c) Termidorski prevrat: Robespijer je uhapšen 27. jula (9. Termidora – termidorski prevrat) i sutradan giljotiniran sa još 21 svojim pristalicom;
- Termidorskim prevratom završava revolucionarni period organizacije francuske države;
- Zavjera protiv Robespijera olakšana je činjenicom: (1) da je među jakobincima ranije došlo do krvavih sukoba i (2) što su mnoge mjere jakobin. stvarale sve veću odbojnost;
- Buržoazija je pristupila preuređenju državne organizacije u skladu sa svojim potrebama;

57. l) Direktorijum
a) Buržozija ponovo na vlasti, slavi pobjedu i balansira između nezadovoljstva naroda i strane intevencije,
- Suprotst. se svim socij. mjerama jakobinaca, montanjeri odstranjeni iz vlasti, ukinute maksimir. cijene, vraćene ek. slobode.;
- Termidorski ustav, : narodna prava sužena – dvodomno zakonodavno tijelo, izvršna vlast u nadležnosti direktorijuma od 5 članova);
b) Direktorijum uspješo ratuje van zemlje, ali se suočava sa ogromnim nezadovoljsvom u zemlji zbog nedostatka hrane i soc. bijede;
- Suprotnosti između bogatih i siromašnih (porast nezado- voljstva), stalna inflacija paralizirala je ekon. život;
- Izraz nezadovoljstva - Grahova zavjera u krvi ugušena – buržoazija traži oslonac u autoritetu vojskovođe;

58. Lj-1) Konzulstvo (napoleonov prevrat, 9.11.1799.)
a) U ljeto 1799.g. francuska vojska počela je da trpi poraze, pa je burž. potražila izlaz u novom prevratu, tražeći oslonac u vojci;
- Kriza Direktorija i nesređene prilike u zemlji prisilile su Napoleona Bonapartu, 32-godiš. genarala, koji se već bio pročuo svojim pobjedama u Italiji i invaziji Egipta - da se vrati u Franc.;
- Po povr., izvrš. je prevrat (18. brimera VIII g.);
b) Po Napol. projektu odmah je dones. novi ustav (Ustav VIII g.)
- Zakonodavna vlast povjerena je jednom složenom tijelu u kojem je odlučujuću riječ imao Starateljski senat, koji je imao pravo da svojim „senatus konsulta“ mijenja državnu organizaciju;
- Izvršna vlast povjerena je kolegiju od 3 konzula sa 10- godišnj. ovlaštenjima;

59. Lj-2) Konzulstvo (napoelon prvi konzul, pa car od 1804.)
c) Za prvog konzula plebiscitom je imenovan N. Bonapar- ta, koji postaje stvarni gospodar Francuske
- Represivnim mjerama protiv ostataka jakobinaca, učvrš- ćuje je svoju vlast, kojom je buržoazija konačno osigurala vladajući položaj);
- Kao prvi konzul u toku pet godina Napoleon je vodio Francusku iz pobjede u pobjedu širom Evrope;
d) Novim plebiscitom i novim ustavom, g. Napoleon se proglašava za cara (Senatus konsulta iz godine);
- Senatus konsulta od 1802.g. ustanovio je da se konzuli imenuju doživotno, pri čemu je prvi konzul dobio pravo da imenuje svog nasljednika;
- Senatus konsulta iz godine proglasio je da se up- rava republike povjerava caru, koji dobija titulu imperator svih Francuza;

60. M-1) Napoleonova reforma (modoreni zakonod. Sist.)
a) Doprinos Napoleona stvaranju modernog francuskog zakonodavnog sistema:
- Izgradio je novi državni aparat s jakom centralnom vlašću, koji se oslanjao na mrežu policijskih prefektura);
- Stvaranjem Drž. banke (Bank D' Frans), centralizovao je finans.;
- Za vjernu službu uveo je Legiju časti;
- Njegovo značajno djelo je „Kod civil“ ili „Kod Napole- on“ (građanski zak.), u kome je pravo privatnog vlasniš. naročito zaštićeno.;
- Administrativnim mjer. pospješio je prosperitet na svim područjima: poljoprivredi, industriji, finansiranju, moder- nom visokom školstvu itd.
- Zabranjeni su štrajkovi i radničko udruživanje;

61. M-2) Napoleonova reforma (napoleon je izgradio nacionalnu državu, Francuzi izgubili ličnu slobodu)
b) Napoleonovim reformama Francuzi su izgubili ličnu slobodu, a dobili nacionalnu slavu;
- Navedeni prosperitet za vrijeme Napoleona Francuzi su platili visokom cijenom: izgubili su ličnu slobodu;
- Godine 1804., kada je Napoleon postao „imperator svih Francuza“, mnogi ljudi su se pitali šta se to dogodilo sa onim uzvišenim idealima iz g. – sa „slobodom, jednakošću, bratstvom“;
- Umjesto toga, imperator im je pružio nacionalnu slavu;

62. N-1) Carstvo (Napoleonovi vojnici – misionari revolucije)
a) Napoleonova osvajanja:
- Napoleon se g. okrunio krunom rimskih impe- ratora,
- Do g. osvojio je mnoge evropske zemlje: Francuska carevina protezala se od Baltičkog mora do juga Italije;
- U vojnoj historiji čuvene su Napoleonove pobjede: Marengo, Austerlic, Jena i Vagram;
b) Franc. vojnici su vjerovali da pregaženim narod. donose blagodeti fran. revol. vladavine kao misionari:
- Gdje god su došli, oslobađali su seljake feudalog ropstva);
- Jevreji su dobijali građanska prava, donošeni su bolji zakoni.

63. N-2) Carstvo (mračna strana Napoleonovih uspjeha, neuspjeh u rusiji, 1812.)
c) Napoleon je otvarao put ka ujedinjenju njemačkih državica, te ujedinjenju moderne Italije;
- Parafrazirajući Luja XIV, mogao je reći: „Revolucija – to sam ja“ – za Evropu Napoleon je bio to;
d) Mračna stana Napoleonovih uspjeha – neuspio pohod na Rusiju, 1812.;
- Napoleon je bio stalno u ratu – od stanovn. osvojenih zemalja tražio je da služe u njegovoj vojsci i nametao visoke poreze;
- Iako je feudalnom Evropom nosio ideje Francuske rev., on je istovremeno bezobzirno gazio po nacional. osjeća- njima i tradiciji pokorenih naroda;

64. N-3) Carstvo (Lajpcig, Bitka naroda 1913., Bečki kongres 1815.)
e) Napoleonovo povlačenje iz Rusije bilo je signal za čitavu Evropu da se digne protiv njega (Britanija predvodnik),
- Pomognuti Britan. koja je bila najuporniji neprijatelj Franc. i koja je još Nelsonovom pobjedom u pomors. bici kod Trafalgara stekla odluč. prevlast na moru, mnogi ev- ropski narodi su se pobunili;
- U oktobru g. u „bici naroda“ kod Lajpciga Napole- onova vojska je razbijena;
- Dok su nakon toga ruske, pruske i austrijske trupe napre- dovale prema Parizu, u Beču se sastao Kongres evropskih sila (Bečki kongres, 1815.);
- Cilj Bečkog kongresa: uništenje tekovina Franc. revoluc. i restauracije evr. dorevolucionarnog feudalnog poretka;