1. Ocena modelu prowadzenia polityki rozwoju w Polsce na tle innych krajów Unii Europejskiej dr Piotr Żuber 2-3 września, Wrocław Konwent Marszałków Województw RP Dolny Śląsk 2015

2. Polski model prowadzenia polityki rozwoju- podstawowe cechy System planowania polityki rozwoju Uporządkowany system planowania społeczno-gospodarczego i terytorialnego na poziomie krajowym – strategie ogólno- gospodarcze (m.in. Strategia Rozwoju Kraju, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowani Kraju), 8 strategii horyzontalnych oraz Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Atuty: jednolite ramy strategiczne dla działań operacyjnych Słabości: bardzo często strategie nie są w pełni wykorzystywane jako instrument zarządzania polityką rozwoju – rolę tę odgrywają dokumenty niższego rzędu – programy, plany pracy, decyzje czasem tylko formalnie odwołujące się do dokumentów strategicznych;

3. Polski model prowadzenia polityki rozwoju- podstawowe cechy cd. Rozbudowany (i w dużej mierze nieuporządkowany) system programowania rozwoju na poziomie wojewódzkim i lokalnym. Możliwość przygotowania strategii i planów dla obszarów funkcjonalnych. Atuty: strategie i programy przygotowywane przez samorządy odpowiadają na potrzeby pojawiające się w skali regionalnej i lokalnej i wskazują własne wizje rozwojowe, Słabości: trudności w zapewnieniu komplementarności pomiędzy strategiami powstającymi na poziomie krajowym, regionalnym oraz lokalnym; Na poziomie regionalnym brak wystarczających własnych środków na finansowanie przewidywanych działań (poza środkami UE) co wzmacnia ich lobbingową rolę wobec administracji rządowej

4. Polski model prowadzenia polityki rozwoju- podstawowe cechy cd. Rozbudowany (i w dużej mierze nieuporządkowany) system programowania rozwoju na poziomie wojewódzkim i lokalnym. Możliwość przygotowania strategii i planów dla obszarów funkcjonalnych. Atuty: strategie i programy przygotowywane przez samorządy odpowiadają na potrzeby pojawiające się w skali regionalnej i lokalnej i wskazują własne wizje rozwojowe, Słabości: trudności w zapewnieniu komplementarności pomiędzy strategiami powstającymi na poziomie krajowym, regionalnym oraz lokalnym; Na poziomie regionalnym brak wystarczających własnych środków na finansowanie przewidywanych działań (poza środkami UE) wzmacnia ich lobbingową rolę wobec administracji rządowej

5. Polski model prowadzenia polityki rozwoju- podstawowe cechy cd. Rozbudowany system instytucjonalny prowadzenia polityki rozwoju: administracja rządowa (ministerstwa) i liczne podlegające jej instytucje działające w różnych wymiarach terytorialnych; samorządy wojewódzkie: Duża, rosnąca rola w dostarczaniu usług o znaczeniu ponadlokalnym (n.p organizacja przewozów kolejowych); Duża rola w promowaniu współpracy i koordynacji działań rozwojowych różnych podmiotów; w programowaniu i zarządzaniu środkami UE; Samorządy lokalne: Duża rola w dostarczaniu podstawowych usług i dóbr finansowanych w dużej części środkami UE; Rosnąca rola w prowadzeniu działań o charakterze gospodarczym Duże miasta – duża, rosnąca rola w polityce rozwoju dzięki: Rosnącej roli gospodarczej i własnym zasobom finansowym, Polityce UE, Metropolizacji (współpraca z gminami i innymi podmiotami)

6. Polski model prowadzenia polityki rozwoju- podstawowe cechy cd. Ułomny system finansowania polityki rozwoju: W dużej mierze finansowanie działań rozwojowych opiera się o środki UE: Ponad 2,6% PKB (średnia z lat 2007-2013), Ponad 60% wszystkich wydatków na inwestycje w przypadku budowy autostrad i dróg ekspresowych, modernizacji linii kolejowych itp. Ponad 50% ośrodków publicznych na inwestycje rozwojowe w takich województwach jak lubelskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie i kieleckie (ponad 7% PKB) bardzo duży udział funduszy UE w niektórych gminach; Duża rola budżetu państwa w finansowaniu działań rozwojowych samorządów (dotacje, subwencje, fundusze specjalne); Zmniejszanie się możliwości finansowania działań rozwojowych przez samorządy (kryzys, zadłużenie w związku z inwestycjami)

7. Polski model prowadzenia polityki rozwoju – próba oceny. Atuty Dialog i eksperymentalizm: Duża liczba aktywnych podmiotów w prowadzeniu polityki rozwoju artykułujących różne potrzeby i wizje rozwojowe daje możliwość znajdowania optymalnych rozwiązań Dobre kadry: Wysoka na tle innych krajów europejskich jakość ( i ilość) kadr polityki rozwoju; Skuteczność wdrażania środków UE: system wdrożeniowy obejmujący administrację publiczną wszystkich szczebli, agencje wdrożeniowe oraz licznych partnerów rozwojowych – na tle UE to działa naprawdę dobrze! Zintegrowane podejście terytorialne: Zaawansowanie współpracy w ramach różnych obszarów funkcjonalnych zwiększa jakość prowadzenia polityk publicznych Polska prekursorem wdrażania terytorialnego wymiaru polityki rozwoju Partnerstwo: Rozgałęziony system porozumień (formalnych i nieformalnych kontraktów) pomiędzy rzadem, samorządami i innymi instytucjami

8. Polski model prowadzenia polityki rozwoju – próba oceny. Słabości uzależnienie od środków UE w zakresie realizacji inwestycji prorozwojowych widoczne na wszystkich poziomach zarzadzania procesami rozwojowymi; zróżnicowana jakość kadr (fluktuacje w urzędach marszałkowskich, potencjalnie niższa atrakcyjność pracy w mniejszych ośrodkach); deficyt demokracji objawiający się niskim zaangażowaniem społecznym w prace samorządów ( mimo podejmowanych wysiłków); ograniczenie samodzielności finansowej samorządu,

9. Polski model prowadzenia polityki rozwoju – próba oceny. Słabości duże koszty funkcjonowania samorządu terytorialnego w stosunku do zadań (w przypadku zmniejszania się środków UE na poziomie wojewódzkim – obecnie zjawisko widoczne najbardziej na poziomie powiatowym), klientelizm, szczególnie widoczny w relacjach duże samorządy – rząd oraz małe samorządy – samorząd wojewódzki dzielący środki UE, niska jakość myślenia długofalowego oraz horyzont działań zamykający się w okresie kadencji, co skutkuje finansowaniem inwestycji o charakterze socjalnym bądź, których utrzymanie generuje koszty obciążające mieszkańców;

10. Polski model prowadzenia polityki rozwoju a polityka spójności W latach 2014-2020 nastąpiła zmiana reguł programowania i wdrażania polityki spójności (orientacja na rezultaty, wymiar terytorialny, warunkowość ex-ante). Ich przygotowanie zajęło łącznie 5 lat Prace nad nową perspektywą po roku 2020 już ruszyły zarówno w Komisji Europejskiej jak i Komitecie Regionów.

11. Polski model prowadzenia polityki rozwoju a polityka spójności Polska w perspektywie 2014-2020 jest nadal największym beneficjentem odnowionej polityki spójności Po roku 2020 dodatkowo należy się liczyć z ograniczeniem (miejmy nadzieje, że stopniowym) wartości transferów oraz koncentracją geograficzną otrzymywanego wsparcia. Możliwa większa rola różnego typu obszarów (miejskie, górskie, słabo zaludnione, itp.), kosztem klasycznej polityki regionalnej określanej na poziomie NUTS II; Większa rola KE w realizacji inwestycji uznanych za europejskie (Strategia 2020) Możliwe więcej poziomów modulacji wsparcia finansowego (nie tylko 75% poziomu średniej UE) oraz nowe cele tematyczne (imigracje) Określanie liczby ludności na podstawie faktycznie zamieszkałych a nie zameldowanych – bardzo duże konsekwencje dla niektórych województw!

12. Polski model prowadzenia polityki rozwoju a polityka spójności Największe wyzwania związane z procesem adaptacyjnym do nowej sytuacji znajdują się po stronie budżetu państwa i polityki regionalnej, Ze względu na duży – wzrastający udział w strukturze wydatków strukturalnych (dzięki dalszej decentralizacji), przed największymi potencjalnymi problemami stają przede wszystkim samorządy terytorialne wszystkich szczebli

13. Polski model prowadzenia polityki rozwoju a polityka spójności Próbie zostanie poddany cały, ukształtowany w pierwszej dekadzie XXI wieku, system programowania, współpracy i relacji pomiędzy poszczególnymi typami jednostek samorządu terytorialnego oraz między nimi a rządem Największe wyzwania czekają samorząd wojewódzki (początkowo w województwach tracących status najbiedniejszych), którego dotychczasowa pozycja i siła oparta na programowaniu i zarządzaniu środkami UE może zostać zakwestionowana Będzie także rosła presja na poziom krajowy (w tym finanse publiczne – ograniczenie transferów, brak możliwości zadłużania się)

14. Polski model prowadzenia polityki rozwoju a polityka spójności – próba oceny Efekty polityki spójności w Polsce są jednoznacznie pozytywne ale trzeba pamiętać, że: najwięcej nietrafionych projektów, obciążających finansowo bezpośrednich beneficjentów a pośrednio wszystkich podatników i perspektywy rozwojowe, można znaleźć w najbiedniejszych regionach europejskich w sytuacji skrajnej wspierane kraje i regiony na wskutek nieumiejętnie prowadzonej polityki „rozwojowej” jeszcze szybciej ubożeją w stosunku do wyżej rozwiniętych obszarów: koszty funkcjonowania gospodarki rosną, miejsc pracy ubywa a ludzie wyjeżdżają.

15. Polski model prowadzenia polityki rozwoju a polityka spójności – próba oceny Duża ilość środków UE pozwoliła zwiększyć wydatki strukturalne (od polityki transportowej i środowiskowej, komunalną, wsparcia dla przedsiębiorstw, innowacji, społeczną i edukacyjna aż do polityki regionalnej), ale brak danych do stwierdzenia, że stało się to w sposób trwały (w horyzoncie średnioterminowym). Sytuacja w której środki UE będą utrzymywały duży udział w finansowaniu inwestycji publicznych, mimo kurczenia się względnego ich udziału w PKB, jest w dłuższym okresie niekorzystna Środki europejskie nie sprzyjają zmianom systemowym w zakresie funkcjonowania publicznych (przykład Grecji i innych krajów)

16. Polski model prowadzenia polityki rozwoju – pożądane działania stopniowe dokonanie zasadniczych zmian w strukturze wydatków i dochodów (na poziomie budżetu państwa i samorządów) tak aby coraz większa część wydatków rozwojowych była finansowana ze źródeł krajowych, konsekwentne wprowadzenie podejście zintegrowane w miejsce projektowego na poziomie krajowym oraz JST, zwiększanie zdolności poszczególnych beneficjentów, w tym w szczególności JST, do planowania i przewidywania skutków własnych decyzji rozwojowych, wprowadzenie wspólnych programów, standardów i bodźców finansowych zachęcających do pożądanych zachowań.

17. Polski model prowadzenia polityki rozwoju – pożądane działania wykorzystywanie strategii do zarządzania procesami rozwojowymi, rozwijanie zdolności do zarządzania przez cele (reforma całej administracji publicznej), nowy etap reformy samorządu terytorialnego (więcej usamorządowienia, jakość i efekty zamiast dostarczania dóbr i usług), wspomaganie współpracy i wsparcia procesów zarządzania środkami publicznymi pomiędzy administracją publiczną a nauką, biznesem i społeczeństwem;