Tefko Saracevic, Rutgers University Informacijska zbrka na Webu: traženje i vrednovanje informacijskih izvora Tefko Saracevic, PhD Rutgers University tefko@scils.rutgers.edu http://www.scils.rutgers.edu/people/faculty/tefko.html Tefko Saracevic, Rutgers University

Web & informacije: ključni problemi Tefko Saracevic, Rutgers University Web & informacije: ključni problemi TRAŽENJE informacija na Webu: kako? Pronalaženje UPOTREBLJIVE KOLIČINE informacija: koliko? Odabir NAJRELEVANTNIJIH izvora: šta? VREDNOVANJE izvora i informacija Tri zakona za informacije na Webu: 1. VREDNOVATI 2. VREDNOVATI 3.VREDNOVATI Tefko Saracevic, Rutgers University

Svojstva informacija na Webu Tefko Saracevic, Rutgers University Svojstva informacija na Webu RAZNOLIKOST - izvanredna kvalitetni izvori za mnoštvo tema & predmeta RASPROSTRANJENOST - globalna raširene po mnogobrojnim siteovima; svukuda POVEZANOST - mnogi hyperlinkovi, hypertext razgranata mreža veza, puteva i labirinata KOLIČINA - ogromna, eksponencijalan rast milijuni siteova, miljarde stranica Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Svojstva… (nast.) SADRŽAJNA VRIJEDNOST NEUTRALNA - sve prolazi nema kontrole sadržaja neki sadržaji su točni, pouzdani, provjereni neki su pristrani, sami su sebi svrhom, propagandni, promotivni neki su slučajno netočni neki su namjerno netočni, ponekad i sa zlom nakanom Dakle, tri zakona Weba Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Veličina Weba Više od 16 milijuna web servera; 800 milijuna stranica 83% komercijalne, 6% znanstvene ili obrazovne; 3% o zdravstvu 2.5% osobne; 2% društva i udruge; 1.5% vladine, oko 1% pojedine zajednice, religije; 1.5% pornografija porast od 97 do 99 javnih siteova +179% povecan rast u Europi i drugdje Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Veličina ... (nast.) Zastupljene države: SAD 55% (59% 1997.), Njemačka 6%, Kanada 5%, GB 5%, Japan 3%, Australija, Brazil, Francuska, Italija po 2% svaka, sve ostale 18% Jezici: 80% engleski (84% 1997.) Prevladavaju američki sajtovi i engleski jezik, ali % neprestano pada Izvori: Lawrence & Giles, Nature (1999): http://www.wwwmetrics.com/ OCLC Web Characterization Project http://oclc.org/oclc/research/projects/webstats/index.htm Tefko Saracevic, Rutgers University

Organizacija Web siteova Tefko Saracevic, Rutgers University Organizacija Web siteova Metaoznake - omogućavaju pretraživanje po poljima - slabo se koriste HTML “ključne riječi”, “opis” koristi ih 34% siteova Dublin Core - koristi ga 0.3% siteova Nema standardizacije po izvorima Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Organizacija … (nast.) Klasifikacija prevladavajućeg pristupa koriste se mnoge vrste Neorganiziranost najveća prepreka pretraživanju postoje i “lažni” sadržaji koji hotimićno krivo pronalaze Tefko Saracevic, Rutgers University

Usporedba: Web i knjižnica ili informacijsko pretraživanje Tefko Saracevic, Rutgers University Usporedba: Web i knjižnica ili informacijsko pretraživanje SLIČNOSTI u pretraživanju Osnovna načela pristupa istom čovjek-čovjek interakcija - posredna ili samostalna da bi se odredio sadržaj, istražila informacijska potreba za zadatkom priprema koncepta, termina, logike pretraživanja određivanje opsega, ograničenja procjena relevantnosti Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Razlike Vrlo različiti izvori s obzirom na sadržaj, autorstvo, pouzdanost, trajnost razliku u količini, dubini, širini Vrlo različita organizacija niski stupanj standardizacije, mali broj polja Vrlo različiti pretraživači (search engines) Potrebne različite strategije pretraživanja Prisutnost mnogih linkova; složene veze Vrednovanje je složenije Tefko Saracevic, Rutgers University

Potrebno za pretraživanje Weba Tefko Saracevic, Rutgers University Potrebno za pretraživanje Weba Znanja & vještine o velikoj raznolikosti izvora velika raznolikost u njihovoj organizaciji pretraživači; strategije pretraživanja; dinamika pretraživanja istraživanje i korištenje veza i mreža ostajanje u tijeku: stalne promjene, noviteti ekonomija Weba - nema besplatnog ručka Učinkovitost proporcionalna tom znanju Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Kriteriji za vrednovanje http://www.otterbein.edu/learning/libpages/subeval.htm Autorstvo Author - moguća pristranost? Izdavač - ugled? Stručno udruženje? Akademski izvor? Razlog zbog kojeg je na Webu? Samodopadnost? Sponzorstvo? Posrednička društva? Naziv domene - tko je postavio site? Točnost - moguća neovisna provjera? Izvori? Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Kriteriji … (nast.) Aktualnost - provjera Prethodne recenzije, iskustva - provjera izvora recenzija Kritičko razmišljanje i stalna provjera Upotreba u tri zakona Weba Tefko Saracevic, Rutgers University

Načini traženja & pronalaženja Tefko Saracevic, Rutgers University Načini traženja & pronalaženja Najpopularniji: pretraživači globalni, nacionalni, regionalni, specijalizirani Praćenje linkova sa glavnih siteova & ulaza npr. s Kongresne knjižnice na mnoge druge knjižnice s novina na arhive Tefko Saracevic, Rutgers University

Načini traženja … (nast.) Referentni siteovi - u porastu Knjižnični siteovi - postaju sve bogatiji izvori Web adrese u tiskanim izvorima, novinama Reference, elektronska pošta, bookmarkovi Tefko Saracevic, Rutgers University

Web stranice & pretraživači Tefko Saracevic, Rutgers University Web stranice & pretraživači Indeksiraju ih pretraživači (javni siteovi) po ključnim riječima, klasifikaciji, linkovima, registraciji Teško za pronaći mnogi izvori neće se pronaći, npr. digitalne knjižnice, online časopisi, referentni izvori mnogi komercijalni siteovi Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Pretraživači … (nast.) Različiti pristupi odabiru uglavnom automatski; također pribavljaju općenite izvore sve se više koristi ljudsko vrednovanje Svaka zemlja ima svojstvene pretraživače veliki europski: Wanadoo (Francuska), T-online (Njemačka) najkorišteniji pretraživači u tim državama Tefko Saracevic, Rutgers University

Koliko pretraživač pokriva Tefko Saracevic, Rutgers University Koliko pretraživač pokriva Niti jedan američki pretraživač na pokriva više od 16% Weba Vrlo je teško ustanoviti koliko koji pokriva 11 najvecih pretraživača pokriva ( % zajednog): Northern Light 38.3%, Snap 37.1, AltaVista 37.1, HotBot 27.1 MS 20.3 Infoseek 19.2, Google 18.6, Yahoo 17.6 Excite 13.5, Lycos 5.9, EuroSeek 5.2 HotBot, MS, Snap & Yahoo koriste Inktomi kao provider za traženje, ali imaju različite baze podataka Inktomi i različito filtriranje Tefko Saracevic, Rutgers University

Jedinstveni pretraživači Novi se razvijaju za posebne upotrebe Postoje specijalizirani pretraživači dobri za znanstvena, tehnička i stručna pretraživanja, na pr. Northern Light ima “posebne zbirke” koje nisu javno dostupan www.northernlight.com Oingo ima povezane riječi, vrednovanja - obuhvaća razrađenu klasifikaciju www.oingo.com Tefko Saracevic, Rutgers University

Svojstva pretraživača Tefko Saracevic, Rutgers University Svojstva pretraživača Određena svojstva imaju svi pretraživači, ali razlikuju se u detaljima - pogotovo u složenom (advanced) pretraživanju Booleovo pretraživanje no, ponekad su I i ILI po defaultu Razlike se mogu naći u: frazama, srodnosti, trunkaciji, osjetljivosti na nastavke, relevantnosti povratne informacije, pretraživanju polja, posebnim svojstvima širenju pojmova na koncepte (latentno semantičko indeksiranje) Tefko Saracevic, Rutgers University

Strategije pretraživanja i rezultati Tefko Saracevic, Rutgers University Strategije pretraživanja i rezultati Rangiranje rezultata prema relevantnosti različito i nejasno računanje relevantnosti Vrlo kratka pretraživanja velika većina traži 2-3 pojma (u prosjeku 2.5) velika većina korisnika pogleda samo jednu stranicu; ograničena samo na prve rangirane rezultate Traženje velike složenice Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Meta pretraživači Pretraživači koji pokrivaju druge pretraživače, npr. All4one http://all4one.com/ četiri prozora - dobro za usporedbu Savvy Search http://www.savvysearch.com/ daje podatak o tome koji je pretraživač izvor Više meta pretraživača u razvoju Search Engine Watch - dobar izvor http://www.searchenginewatch.com/ ispisi, recenzije, ocjene, testiranja, izvori Tefko Saracevic, Rutgers University

Referentni siteovi - činjenice Tefko Saracevic, Rutgers University Referentni siteovi - činjenice Referentne usluge i pristup drastično se mijenjaju Nekoliko modela u referentnim službama: Martindale’s Reference Desk - sveobuhvatan http//www-sci.lib.uci.edu/~martindale/Ref.html Ask Jeeves! - prirodni jezik http://www.ask.com/ preko 2 milijuna upita po danu; raste 46% po tromjesečju Electric Library - članstvo http://www.elibrary.com/ Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Reference … (nast.) Information Please - almanasi http://www.infoplease.com/ Reference Desk - bogat izvor http://www.refdesk.com/ Encyclopedia Britannica - preuredjena http://www.britannica.com/ mnoštvo unakrsnih referenci & drugih izvora Webhelp - “real people, real answers, real time” razgovor u živo s jednim od 1000+ “Web čarobnjaka” www.webhelp.com Tefko Saracevic, Rutgers University

Knjižnice kao izvori na Webu Tefko Saracevic, Rutgers University Knjižnice kao izvori na Webu Knjižnice koje daju na raspolaganje otvorene zbirke i usluge porast digitalnih knjižnica i pristupa putem Weba modeli su razni; neki su dijelovi otvoreni svima, a neki samo za svoje korisnike Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Knjižnice … (nast.) Jedan od mnogih primjera: Rutgers knjižnice - velik i dugotrajan trud http://www.libraries.rutgers.edu/ obuhvaćaju razne izvore i linkove npr. za informacije o područjima i izvorima vidite: Electronic Ready Reference Shelf; Research Guides; Social Sciences & Law; Library & Information Science Tefko Saracevic, Rutgers University

Virtualne knjižnice na Webu Tefko Saracevic, Rutgers University Virtualne knjižnice na Webu Knjižnice koje postoje samo na Webu Sve je više takvih knjižnica i ustanova Primjeri knjižnica bogatih sadržajem i linkovima Virtualna knjižnica - Švicarska, SAD, GB i druge države, počevši s Tim Berners-Lee, stvoriteljem Weba http://vlib.org. Tefko Saracevic, Rutgers University

Virtualne knjižnice … (nast.) Toronto Public Library http://vrl.tpl.toronto.on.ca/ Internet Public Library, Michigan http://www.ipl.org/ Academic Info - “Gateway to Quality Educational Resources.” Internacionalni izvori http://academicinfo.net/ Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Novi načini pristupa Knjižnice, ustanove, tvrtke koje razvijaju referentne i uslužne modele - nove, bogate, inventivne, npr. Za djecu i o djeci Los Angeles Public Library - vrlo zabavno! http://www.lapl.org/kidsweb/ Za roditelje: Parenttime http://www.parenttime.com/home/homepage.cgi Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Novi načini … (nast.) Fathom - konzorcij šest vodećih usluga u US & UK beta testiranje - vrhunski kvalitetno obuhvaća istraživanja http://www.fathom.com/ Tečaj Interneta s linkovima http://www.newbie.org/ Veliki broj sličnih siteova Tefko Saracevic, Rutgers University

Siteovi za pojedina područja (domain sites) Tefko Saracevic, Rutgers University Siteovi za pojedina područja (domain sites) Mnogi siteovi za pojedina područja/pitanja bogati izvori i često jedinstvene usluge različiti pristupi i zahtjevi Primjeri u području zdravstva: Medscape - potrebna pretplata http://www.medscape.com/ Rxlist - The Internet Drug Index http://www.rxlist.com/ Mayo Clinic HealthOasis http://www.mayohealth.org/ Tefko Saracevic, Rutgers University

Udruženja, ustanove, izdavači Tefko Saracevic, Rutgers University Udruženja, ustanove, izdavači Mnogi bogati izvori razlike u zahtjevima, dubini, bogatstvu Primjeri iz raznih ustanova: Assoc. for Computing Machinery http://www.acm.org/ Digitalna knjižnica; preplata, pretraživ State department http://www.state.gov/ o SAD-u i drugim državama R.R. Bowker http://www.bowker.com/ besplatni dijelovi - Library Resource Guide Genealogy: http://www.familysearch.org/ Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Časopisi, novine Razni modeli online časopisa nude više od samih primjerka na Webu pretplata; linkovi; arhivi; proširene priče... e.g. San Francisco Examiner - http://examiner.com/ članci, projekti, vodič za regiju, arhiva... Pronalaženje priča: Excite News Tracker- World Newspapers Resources http://nt.excite.com/ Popis nekih najvećih svjetskih časopisa (iz Novog Zelanda) http://www.ccc.govt.nz/Library/Resources/Newspapers/index.asp Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Sažetak Web: se brzo razvija, mijenja, raste je nepredvidiv, bogat i vrijedan izvor Za njegovo učinkovito korištenje potrebno je znanje, vještine te zdrav razum i fleksibilnost Tri zakona Weba uvijek vrijede! Web ekonomija zarade su velike, ali troškovi pozamašni Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Ali … ograničenja Javni Web nema sve Mnogi kvalitetni izvori nisu dostupni besplatno DIALOG pokriva mnoga područja i veći je od Weba slično je i s Lexis - Nexis, Data Star itd. Većina knjižničnih sadržaja NIJE na Webu Većina arhiva, starih časopisa NIJE na Webu WEB JEST BOGAT, ALI NIJE POČETAK I KRAJ INFORMACIJSKIH IZVORA Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University WEB JEST JAKO BOGAT, ALI NIJE POČETAK I KRAJ INFORMACIJSKIH IZVORA Zapamtiti: tri zakona!!!! Tefko Saracevic, Rutgers University

Tefko Saracevic, Rutgers University Hvala Thank you Danke Merci Gracias Grazia Tefko Saracevic, Rutgers University